atatürk'ün sosyal ve kültürel politikaları - Atatürk Araştırma Merkezi

ATATÜRK’ÜN SOSYAL VE KÜLTÜREL POLİTİKALARI 419
hızla gelişip yayılmasına hem de tiyatroya karşı gelebilecek eleştirilerin
bertaraf edilmesine neden olmuştur.
Tanzimat döneminin en belirleyici gelişmeleri, tiyatro binalarının
yaptırılması ile Gedikpaşa Tiyatrosu’nun açılmasıdır. Tiyatro
binalarının yaptırılması, Batı tiyatrosunun kökleşmesi için atılmış
önemli bir adım olarak telakki edebilir. Gedikpaşa’da bulunmasından
ötürü Gedikpaşa Tiyatrosu olarak da anılan Güllü Agop’un Osmanlı
Tiyatrosu 942 ise Türk oyuncuların, yazarların ön plana çıkması ve
yetişmesi açısından Türk tiyatro tarihinde bir dönüm noktası olarak
kabul görmektedir. Yani bu tiyatro, Ahmet Necip Efendi ve Ahmet
Fehim Bey gibi Türk tiyatrosunun ilk aktörlerinin yetiştiği önemli
kültür mekânlarından biri olmuştur. Güllü Agop’un Ermeni çağdaşları
olarak geçen D. Çuhacıyan, M. Mınakyan, T. Fasülyeciyan, İ.
Ekşiyan gibi kişiler 943 de kurdukları tiyatrolar ve oynadıkları Türkçe
oyunlar ile Türk halkını tiyatro ile tanıştırmayı başarmışlardır. Yine
tiyatro sevgisi, provalara katılması, halkı tiyatroya gitmeye teşvik
etmesi gibi nedenlerden ötürü Bursa valiliğinden azledilmesiyle tanınan
Ahmet Vefik Paşa 944 da, yaptığı çalışmalar ve tercümeler ile
Türkçenin gelişmesinde, milli dil şuurunun uyanmasında gösterdiği
titizlik ve tiyatronun gelişmesi için gösterdiği çaba sayesinde fikir ve
kültür tarihimizde çok seçkin bir mevkiye oturmuştur.
Bu gelişmelerin sonunda, oyunlara müdahale ederek ve sansür
uygulayarak tiyatroyu kontrol altında tutmaya çalışan II. Abdülhamid
dönemi ise özellikle dikkat çekmektedir. Sultan Abdülhamid’in
tiyatro üzerine getirdiği denetim, etkisini daha çok 1884-1908 yılları
arasında göstermiştir. Ancak içinde bulunulan dönemin siyasi, ekonomik
gelişmeleri ve şartları, azınlıkların durumu ile Sultanın şahsından
kaynaklanan bazı kuruntular yüzünden getirilen bu sansür,
tiyatronun gelişmesini oldukça yavaşlatmıştır.
II. Meşrutiyet dönemiyle birlikte ise ülkede büyük bir özgürlük
942 M. And, “Güllü Agop ve Osmanlı Tiyatrosu”, Hayat Tarih Mecmuası, S. 8,
Eylül 1970, s. 8-12; S. 9, Ekim 1970, s. 7-11.
943 M. And, Osmanlı Tiyatrosu, Ankara Üniversitesi Yay., Ankara 1976, s. 241-
271.
944 Ömer Faruk Akün, “Ahmet Vefik Paşa”, Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi
(DİA), C. II, İstanbul 1989, s. 143-157.