atatürk'ün sosyal ve kültürel politikaları - Atatürk Araştırma Merkezi

412
SEDA BAYINDIR ULUSKAN
İstanbul Devlet Opera ve Balesi’nin programında 924 kaç tane yerli
esere yer verildiği sorusuna verilecek cevap, şüphesiz bizi üzecek
niteliktedir.
B. Bale
Müzik eşliğinde, dekor ve sahne giysileriyle sunulan ve son
derece stilize bir dans olan bale, sahne sanatlarının en estetik, en
büyüleyici ve en zor olanıdır. Bale, Rönesansın saray gösterileri ve
Fransa’da özellikle kral ailesi ve soyluların oynadıkları gösterilerle
gelişmiştir. Tıpkı opera gibi, ondan sonra da tüm dünyaya yayılmıştır.
Bizde XIX. yüzyıl batı kökenli sanatların ülkeye girmeye başladığı
bir süreç olmuştur. Nitekim bu dönemde tıpkı batı tarzı tiyatro, çok
sesli müzik, opera gibi bale de Türkiye’ye daha doğrusu İstanbul’a
girmeyi başarmıştır. Ancak söz konusu sanat genelde gayrimüslimler,
saray ve Osmanlı elitinden öteye geçememiştir. Genelde operabale
şeklinde birlikte anılan bale, XIX. yüzyıla gelene kadar yabancı
bale gruplarının gösterileri925 ile izlenme imkânı bulmuştur.
“Eğlence düzenleme” aslında Osmanlı döneminde gördüğümüz
önemli bir gelenektir. Nitekim sarayda doğum, evlenme, sünnet gibi
önemli olay ve günlerde düzenlenen eğlenceler ile günlerce eğlenme
söz konusudur. Bu arada daha XIX. yüzyıla gelmeden önce, 1524 yılında
İstanbul’da bir bale gösterisinin yapıldığı bilinmektedir. Metin
And, dünyada ilk önemli bale gösterisinin 926 yapıldığı 1581 yılından
924 Örneğin İstanbul Devlet Opera ve Balesi Ocak 2004 programı kapsamında,
Madam Butterfly, Don Giovanni, La Traviata, Telefon (komik opera), Prens
İgor ve Il Trovatore haricinde bir de Sabahattin Kalender’in Deli Dumrul adlı
eserini oynamıştır.
925 XVII. yüzyıl ve sonrasında Avrupa’da özellikle de İtalyada bestecilerin eserlerinde
Türklere ve Türk tarihine ayrı bir yer ayırdıkları, bunları konu alan
eserler verdikleri görülmüştür. İtalyan opera ve balelerine konu olan Türkler
ve bestecilerin bu eserleri hakkında ayrıntılı bilgi için bk. M. And, “Türkler,
Türk Tarihi, İtalyan Opera ve Baleleri I-II”, Tarih ve Toplum, C. XI, S. 63,
Mart 1989, s. 29-34; S. 64, Nisan 1989, s. 31-37.
926 İlk önemli bale gösterisinin 1581 yılında Fransız sarayında sahnelenen Balet
Comique de la Royne balesi olduğu belirtilmektedir ( M. And, “Kanuni Döneminde
İstanbul’da Bir Bale Gösterimi”, Tarih ve Toplum, C. XI, S. 62, Şubat
1989, s. 44).