atatürk'ün sosyal ve kültürel politikaları - Atatürk Araştırma Merkezi

296
SEDA BAYINDIR ULUSKAN
yönelmelerine neden olmuştur. Hatta bu, Tanzimat ile resmiyet kazanan
Alaturka-Alafranga tartışma ve çekişmesinin Cumhuriyet döneminde
daha da şiddetlenerek sürmesine kadar gitmiştir. Abdülmecid
döneminde Batı müziğinin ön plana çıkması, Türk Sanat Müziği
sanatçı ve bestecilerini öyle tedirgin etmiştir ki bu durum onların
bir ara yaşamın ve müziğin alafrangalaşmasına tepki olarak Mısır’a
gitmelerine neden olmuştur. Örneğin XIX. yüzyılın en büyük bestecisi
Hammamizade İsmail Dede Efendi’nin, Batı müziğine ilginin
artması neticesinde “Artık oyunun tadı kaçtı!” diyerek padişahtan
hacca gitmek üzere izin istediği rivayet edilmektedir 623 . Dede Efendi
haricinde, Zekai Efendi, Lavtacı Anton, Melekset Efendi, Şekerci
Cemil Bey başta olmak üzere daha pek çok besteci ve müzisyen de
özellikle büyük kabul gördükleri Mısır’a gitmişlerdir. Bu müzisyen
göçü bize Cumhuriyet döneminde yaşanan bazı tartışmaları hatırlatması
açısından önem taşımaktadır. Çünkü Cumhuriyet döneminde
de yine Batı müziğinin tercih edilmesi üzerine bazı Türk müziği müzisyenleri
Şam, Bağdat gibi yerlere icracı, öğretmen olarak gitmişler
ve hiç de yabancı olmadığımız dramatik sahnelerin yaşanmasına neden
olmuşlardır. Sanatlarında usta bu sanatçıların ve müzisyenlerin
ülkeyi terk etmeleri neticesinde arkada kalıp söz sahibi olan kişiler
daha sonraki günlerde Türk Sanat Müziği’nin bilinen kaderini çizmişlerdir.
Yaşanan bu gelişmeler Abdülaziz ve sonraki dönemlerde de
devam etmiştir. Kişisel zevki ve biraz da maddi sıkıntılar dolayısıyla
saraydaki orkestra, opera ve baleyi kaldıran Sultan Abdülaziz,
karşımıza daha çok iyi bir klasik ve halk müziği dinleyicisi olarak
çıkmıştır. Musiki hayatımızdaki bu ani sapma Sultan II. Abdülhamid
dönemi ile tekrar eski rotasına girmiştir. Alaturka müzikten çok
alafranga müziğe ilgisi olan Abdülhamid 624 ise bu dönemde bizim
asıl müziğimizin halk müziği olduğu görüşünü dile getirmiştir ki bu
tezin sonraki dönemde en ateşli savunucularından birisi Ziya Gökalp
623 Aksoy, a.g.m., s. 1227.
624 Kızı Ayşe Sultana göre Sultan Abdülhamid, alaturka musikiden çok alafranga
musikiyi tercih edermiş. “alaturka güzeldir ama daima gam verir, alafranga
değişiktir, neşe verir. Piyanoda alaturka dinlenmez, kendine mahsus alaturka
sazlarla çalınmalıdır” demiştir (Ayşe Osmanoğlu, Babam Sultan Abdülhamid
(Hâtıralarım), Selçuk Yay., Ankara 1994, s. 29).