atatürk'ün sosyal ve kültürel politikaları - Atatürk Araştırma Merkezi

ATATÜRK’ÜN SOSYAL VE KÜLTÜREL POLİTİKALARI 295
bu tutumun açıklaması şudur. Biri çağın ve modernleşmenin gereklerine
göre öğrenilmesi, sevilmesi gereken Batı müziği, diğeri de
padişahın asıl sevdiği, inceliklerine varabildiği Türk musikisinden
başka birşey değildir. Yani biri “aklın, öbürü duygunun gereğiydi” 621 .
II. Mahmud’un takındığı bu tavır ve uygulama daha sonraki dönemde
Türkiye’de sosyal alanda olduğu gibi müzikte de bir düalizmin
yaşanmasına neden olmuştur. Müzikte başlayan bu ikilik ve onun
yarattığı iç çatışma, Cumhuriyetin ilk yıllarında tekrar gündeme gelmiş
ve sanat çevrelerini bayağı meşgul etmiştir. Ancak aralarındaki
tek fark, geçen yaklaşık yüz yıllık bir zaman diliminden başka bir
şey değildir.
Ondan sonra gelen Abdülmecid dönemi ise sarayda kurulan kadınlar
orkestrası ve Batı müziği eğitiminin başlaması açısından büyük
önem taşır. Saray doktoru Hekimbaşı İsmail Paşa’nın kızı besteci,
şair Leyla (Saz) Hanım’ın anılarından, o günlerde sarayda kadınlar
orkestrasının varlığı ve çalışmaları hakkında ayrıntılı bilgiler öğreniyoruz
622 . Bu oluşum o tarih itibariyle belki de ilk denemelerden biri
idi. Osmanlı sarayında yapılan bu çalışma, aynı zamanda Osmanlı
sultanlarının musikiye olan ilgilerinin de açık bir göstergesidir. Batılılaşmanın,
alafrangalılığın başladığı Tanzimat ve sonrası dönemde,
sosyal hayattaki değişimin yansıması sonucunda müzik sanatında
da ciddi değişiklikler olmuş, örneğin Alaturka olarak nitelendirilen
Türk müziği, karşısında bir anda Alafranga olarak isimlendirilen
Batı müziğini bulmuştur. Bu zamanla ülkede Türk müziğinin arka
plana atılmasına ve insanların daha ziyade çok sesli Batı müziğine
621 Bekir Aksoy, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Musiki ve Batılılaşma”, TCTA, C.
V, s. 1217.
622 Şair ve bestekâr Leyla Hanım, çocukluğunda tam 7 yıl sarayda Sultan hanımlarının
nedimeliğini yapmış, harem hayatını yakından tanıma imkânı bulmuştur.
Sarayda aldığı müzik eğitiminin yanı sıra, Nikoğos Ağa ve Medeni Aziz
Efendi’den aldığı usul ve makam dersleriyle de sanatını ilerletmiş ve 200’ü
aşkın besteye imza atmıştır. Bostancı’daki köşkü yandığı için bugüne ancak
eserlerinin dörtte biri kalmıştır. Toplanan şiirleri 1928 yılında Solmuş Çiçekler
adıyla, 1920-22 arasında Vakit ve İleri Gazetelerinde “Harem ve Saray Adât-ı
Kadimesi” başlığı altında yayımlanan anıları ise 1974 yılında Haremin İçyüzü
ismiyle kitap olarak basılmıştır. Ayrıntılı bilgi için bk. Leyla Saz, Haremin İç
Yüzü, Düz. Sadi Borak, Milliyet Yay., İstanbul 1974; Cumhuriyetin 75 yılı
(1923-1953), s. 173).