atatürk'ün sosyal ve kültürel politikaları - Atatürk Araştırma Merkezi

ATATÜRK’ÜN SOSYAL VE KÜLTÜREL POLİTİKALARI 283
bir tarihçi görevlendirilmiştir 596 . 1931 yılından itibaren mozaikleri
çıkarmaya başlayan uzmana Müze adına Mimar Macit Bey refakat
etmiştir. Bakanlar Kurulu kararı ile Ayasofya’da onarım çalışmaları
yapmak ve mozaikleri temizlemekle görevlendirilen Whittemore
bu çalışmalarını 1931-1938 yılları arasında sürdürmüştür 597 . Fakat
Türkiye’de belli periyotlarda çalıştıktan sonra ülkesine dönen 598
Amerikalı uzman, resimleri kimseye göstermediği, iskelenin etrafını
perdelerle örterek içeride elekrikle çalıştığı, hatta ülkesine giderken
de tüm kapıları kapatarak meydana çıkardığı mozaiklerin fotoğraflarını
çektiği (Amerika’da çıkaracağı kitabı için çektiği iddia edilmiştir)
gerekçesiyle çok eleştiri almıştır. İşte bu tartışmalar esnasında
Ayasofya’nın tamiri hususunda çeşitli keşif heyetleri de görev yapmış,
o tarih itibarıyla 100 bin liralık bir fatura çıkarılmıştır 599 .
Tamir ve mozaik tartışmaları ve çalışmaları devam ettiği günlerde
Ayasofya’nın müze kapsamına alınması netleşmiş 600 ve bu konudaki
2/1589 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ise Atatürk’ün emriyle
24 Kasım 1934 günü çıkarılmıştır 601 . Nihayet Anıt Müze olarak
596 Amerika’nın Boston şehrinde bulunan The Byzantine Institute isimli müessesenin
müdürü Whittemore’a, İstanbul Müzesi’nde bulunan bir mütehassısın
nezareti ve kontrolü altında olmak şartıyla, Ayasofya Camii’nin sıvaları altında
kalan mozayikleri meydana çıkarma izni 7 Haziran 1931 günü alınan
Bakanlar Kurulu kararı ile verilmiştir (BCA, 030.18.01.02/ 20.37.18). Ek 13:
Whittemore’a Ayasofya’daki mozaikleri çıkarması için verilen izin.
597 Whittemore’un çalışmalarını sürdürdüğü günlerde, 1936 yılında Prof. Schneider
tarafından yapılan kazılarda da 415’de yapılan binanın kalıntıları ortaya
çıkarılmıştır (Cumhuriyet’in 75 Yılı (1923-1953), C. I, YapıKredi Yay., İstanbul
1998, s. 159).
598 T. Whittemore 1935 yılında yaklaşık altı ay çalışmış ve çok önemli mozaikler
ortaya çıkarmıştır. Kasım ayında biten bu çalışma döneminin ardından Profesörün
iki aylığına ABD’ye gideceği ve çalışmalarına Harward Üniversitesi’nde
devam edeceği duyurulmuştur (Cumhuriyet, 14 Kasım 1935, s. 2).
599 Son Posta, 14 Temmuz 1932, s. 1 ve 13; 3 Ağustos 1932, s. 1; 14 Ağustos
1932, s. 2; 21 Eylül 1934, s. 2. Amerikalı uzman Whittemore, 1937 yılında da
çalışmalarına devam etmiş ve mozaik aramaları esnasında Hz. İsa, Meryem ve
Jüstinyanus’un mozaiklerine ulaşmıştır (Son Posta, 27 Mayıs 1937, s.4).
600 Müze idaresi, Ayasofya’daki halı ve hasırları kaldırtmış, bu halıları da Balkan
Savaşı’nda tüm seccadelerinin çalındığı tespit edilen Edirne’deki Sultan Selim
Camii’ne göndererek döşetmiştir (Son Posta, 5 Ocak 1935, s. 2; 10 Şubat
1935, s. 2).
601 24 Kasım 1934 gün ve 2/1589 sayılı Bakanlar Kurulu kararı hakkında bk. M.
Hâdi Altay, “Ayasofya Müzesi”, Türkiyemiz, 50. Yıl Özel Sayısı, Yıl. 4, S.
11, Ekim 1973, s.45.