atatürk'ün sosyal ve kültürel politikaları - Atatürk Araştırma Merkezi

218
SEDA BAYINDIR ULUSKAN
On gün süren kurultayda, Türk dilinin kökeni, diğer diller ile
olan ilişkisi, lehçeler, Osmanlı döneminde Türkçenin durumu gibi
temalar üzerinde konuşulmuş, sonuçta, halkımızın yazı dilini anlayamadığı,
Türkçenin özbenliğini yitirdiği, dili bu durumdan kurtarmak
için yeni sözcükler türetmek gerektiği gibi kararlar alınmıştır.
Bu konuşmalar esnasında en çok tartışılan ve fikirleriyle de en çok
tartışma çıkaran kişi Hüseyin Cahit’tir. Hüseyin Cahit, dilde zorlama
yapılamayacağını, dili tabii haline bırakmak gerektiğini 424 söylemiştir.
Onun bu tavrı üzerine, Hasan Âli, Samih Rıfat, Sadri Ertem, Fuat
Köprülü gibi kişiler H. Cahit’e cephe almışlar, hatta sonra oybirliği
ile hazırladıkları tasarı ile de Türkçenin diğer diller ile karşılaştırmasının
yapılmasını, çeşitli sözlükler hazırlanmasını, Türkçe gramer
kitabının yazılmasını, cemiyetin çalışmalarının bir dergi ile duyurulmasını
ve gazetelerde dil işlerine önem verilmesini istemişlerdir 425 .
6 Ekim 1932 günü biten kurultayın hemen ardından Maarif
Vekâleti Milli Talim ve Terbiye Dairesi tarafından Söz Derleme
Talimatnamesi hazırlanmıştır. 21 Kasım 1932 günü onaylanan talimatname
yürürlüğe girer girmez, ülkede âdeta bir seferberlik başlatılmıştır.
Yurt çapında bir kelime derleme çalışması başlamış, hazırlanan
kelime fişleri Ankara’da toplanmıştır. Bakanlar Kurulu kararıyla
hükümetin resmi işlerinden biri haline gelen dil işleri süratle
yürütülmüş, CHP, Halkevleri, radyo, her vilâyet, belediye başkanı,
idareciler, eğitimciler, gazeteciler kısacası tüm halk bu iş için seferber
edilmiştir. Derleme, yabancı kelimelere karşılık bulma, tarama,
terimleri tespit etme, gramer gibi konularda çalışmalar sürmüştür.
Özellikle Arapça ve Farsça gibi yabancı kelimelere öz Türkçe karşılık
bulma çalışması oldukça ilginç gelişmelere sahne olmuştur. Herşeyden
önce bu çalışmada Şemsettin Sami’nin Kamus-ı Türkî adlı
sözlüğü esas alınmış, bu lügatteki kelimelere sırasıyla Türkçe karşı-
424 Hüseyin Cahit, son yirmibeş yıl içindeki gayretlerin zaten Türkçe’yi büyük
ölçüde sadeleştirdiğini, tabii bir müessese ve canlı bir varlık olan dile ancak
dikkatli ve bilgili müdahalelerde bulunmanın mümkün ve doğru olacağını söylemiştir.
Aslında kurultayda üyelerin pekçoğu da bu hususta H. Cahit’i tasvip
etmişlerdir (Atay, a.g.e., s. 474-474; Ali Fehmi Karamanlıoğlu, Türk Dili,
Nereden Geliyor, Nereye Gidiyor, Beşir Kitabevi, İstanbul 1994, s. 91-92).
425 Murat Katoğlu, “Cumhuriyet Türkiye’sinde Eğitim, Kültür, Sanat”, Türkiye
Tarihi, Çağdaş Türkiye 1908-1980, C. IV, Cem Yay., İstanbul 1997, s. 418.