atatürk'ün sosyal ve kültürel politikaları - Atatürk Araştırma Merkezi

ATATÜRK’ÜN SOSYAL VE KÜLTÜREL POLİTİKALARI 215
bir sözlük düzenlemek için yapılan Şubat 1929 tarihli toplantıda bir
konuşma yapan Başbakanın kullandığı pek çok kelimenin karşılığı
bugün dahi bulunamamıştır. Hiç duyulmadık kelimeleri kullanmak
suretiyle tavrını sürdüren Başbakan İsmet Paşa, bu konuşmadan yaklaşık
bir ay sonra, Takrir-i Sükun Kanunu’nun sona ermesi münasebetiyle
yaptığı konuşmada da “devlet başı, gez, sarsı, azgınlara us,
kısa yoldan basamağa çıkmak kızgısı, her yenli engin taşkınlık, ergin
noktası, seğirdim, değimli netice, yetik” 414 gibi o güne kadar hiç duyulmamış,
manasını bugün dahi kimsenin bilmediği çok enteresan
kelimeler kullanmıştır. Konuyla ilgili asıl ilginç gelişme ise Ankara
Hukuk Fakültesi’nin diploma töreninde yaşanmıştır. 8.7.1929 günü
Ankara Hukuk Fakültesi diploma törenine davetli olan Başbakan,
törenin açış konuşmasına “Değimli Hanımlar, Değimli Efendiler”
şeklinde başlamıştır. Bu tavrıyla salonda bulunanları hem çok şaşırtmış
hem de dilde sadeleşme ve milli bir dil yaratma konusundaki
duyarlılığını, biraz aşırıya kaçsa da ortaya koymaya çalışmıştır. Ayrıca
Atatürk ve İnönü’nün sergiledikleri bu ısrarcı tutumu, toplumda
manevi bir baskı yaratmaya çalıştıkları şeklinde değerlendirmek de
mümkündür.
Sözü edilen bütün bu çabalar şüphesiz sadece iki kişiyle sınırlı
kalmamıştır. Örneğin dil çalışmalarında önemli bir yeri olan Ahmet
Cevat Emre’nin bu konuda verdiği örnek bunlardan sadece bir tanesidir.
A. Cevat “Bu uydurma dil bir müddet yazılarda tecrübe edildi,
hatta böyle konuşmalar bile oldu. Rahmetli Kâzım Dirik bu dili çatır
çatır konuşurdu. Bir akşam, sofrada, böyle konuşmuştu. Gazi yüzüne
bakmış, gülümsemiş, “Birbirimizi anlamaz olduk” buyurmuştu.
O geceden sonra özleştirmecilik, Gazi için, iflas etmişti. Fakat geri
dönmek de çok güçleşmişti” 415 diye yazarak o günlerde Ankara’daki
atmofseri yansıtmaya çalışmıştır. Aynı şekilde derleme ve tarama çalışmaları
sonucunda hazırlanan cep kılavuzlarının ihtiyacı karşılayamacağının
anlaşılması ve bunun kimseyi tatmin etmemesi üzerine de
Atatürk, Falih Rıfkı’ya “İsmet Paşa’yı gördüm. Konuşamıyoruz, dilsiz
kaldık, bu kadar çalıştık, küçücük bir kılavuz çıkardık” demiştir.
414 İnönü’nün Söylev ve Demeçleri I, Türkiye Büyük Milet Meclisi’nde ve
CHP Kurultaylarında (1919-1946), MEB Yay., İstanbul 1946, s. 192-196.
415 Ahmet Cevat Emre, Atatürk’ün İnkılâp Hedefi ve Tarih Tezi, Ekin Basımevi,
İstanbul 1956, s. 35.