atatürk'ün sosyal ve kültürel politikaları - Atatürk Araştırma Merkezi

208
SEDA BAYINDIR ULUSKAN
rin Türkçeden atılması ve yerine yeni karşılıklar bulunması gibi bir
problem yaratmıştır. Bu problem, özellikle 1932 sonrası başlayacak
olan dilde sadeleşme çabalarının hareket noktası olarak karşımıza
çıkmaktadır. Atatürk’ün bu noktada hedefi, hem Türk dilinin eskiliğini
ve zenginliğini ortaya koymak hem de dili ulusal gücü içinde
geliştirmektir 400 .
Dildeki yabancı kelimelere savaş açmak ve dili onlardan kurtarmak
gibi çabaların dünyada da örnekleri çoktur. Örneğin XVI.
yüzyıla kadar Latince ve Fransızca egemenliğinde olan Almanca
sonradan özleştirilmiştir. Yine XVI. yüzyılda İtalya, XVII. yüzyılda
Fransa, XVIII. yüzyılda Macaristan’da özellikle Latinceye karşı
bir savaş açılmış ve dilin özleştirilmesi için çaba harcanmıştır. Asıl
ilginci ise Türkiye’de 1930’larda başlayan bu çalışmalara paralel
olarak İtalya’da yapılan dilde tasfiye çabalarıdır. Öyle ki, 1932 yılında
Mussolini de İtalyancayı yabancı kelimelerden temizlemeye
çalışmıştır. Bir gazetenin “M. Mussolini İtalyancayı Temizliyor” başlığı
ile verdiği haberden; İtalyan başkanının İtalyancadaki yabancı
kelimeleri kaldırmaya karar verdiğini, bununla ilgili olarak önce bir
beyanname yayımladığını ve bütün vatandaşlarını da bu çalışmaya
davet ettiğini öğreniyoruz. Aynı haberde, İtalyancadan atılan ilk kelimenin
Şoför kelimesi olduğunu, bunun yerine Otista kelimesinin
kullanılmaya başlandığını, ilk etapta dilden 50 kelimenin atıldığını
ve çoğu gazetecinin de Mussolini’nin bu hareketini takdir ettiklerini
okuyoruz. Dünya merakla Mussolini’nin yaptığı çalışmayı izlemiş,
şoför kelimesinde olduğu gibi diğer yabancı kelimelere de nasıl karşılıklar
bulunacağını merakla beklemeye başlamıştır 401 . Bu örnek, dili
sadeleştirme, özleştirme ve dilde tasfiye çalışmalarının sadece bizde
değil, aslında dünyada da yapıldığını gözler önüne koyduğu için
büyük önem taşımaktadır. Ayrıca sözü edilen bu çabanın, Atatürk’ün
dünyadaki kültür politikalarını da yakından takip ettiğinin bir göstergesi
olduğunu söylemek mümkündür.
Nitekim başlatılan çalışmalar çerçevesinde Başbakan hemen
Ankara’da bir komisyon toplamış ve burada öncelikle sözlük ihtiya-
400 Aksoy, a.g.e., s. 28-29.
401 Son Posta, 10 Mayıs 1932, s. 8.