atatürk'ün sosyal ve kültürel politikaları - Atatürk Araştırma Merkezi

190
SEDA BAYINDIR ULUSKAN
aittir. Yazıda bir reform yapmaya kalkışan Enver Paşa, orduda harfleri
ayrı ayrı yazarak (hurûf-ı munfasıla) yeni bir değişim başlatmıştır
349 . Yeni Yazı, Ordu Elifbası, Enverî Hattı da denilen bu yazı tarzı,
telgraf sisteminin teknik açıdan çok ileri olmamasından ötürü sadece
orduyla sınırlı kalmıştır. Nitekim Harbiye Nezareti 1 Mayıs 1914’ten
itibaren her türlü haberleşmeyi bu şekilde yapmaya başlamış, ancak
arzu edilen kolaylık bir türlü sağlanamamıştır. Hatta bu durum bazı
aksaklıkların çıkmasına da neden olmuş, bunun üzerine tekrar eski
usul yazışmaya devam edilmiştir. Savaş sırasında uygulanan bu yeni
yazı, batılılaşma, modernleşme eğiliminin ne kadar derinleştiğini
de bize göstermektedir. Ancak çaba, Falih Rıfkı’nın dediği gibi, hiç
de “fantazi” değildir 350 . Tam tersi son derece ciddi bir teşebbüstür.
Fakat sadece zamanlaması biraz kötüdür. Ruşen Eşref bu konuda
Atatürk’ün yaptığı yorumu şu şekilde aktarmıştır: “Pek güzel!...iyi
bir niyet; fakat yarım iş; hem de zamansız!...Harp zamanı harf zamanı
değildir? Harp olurken harfle oynamak sırası mıdır? Ne yapmak
için? Konuşmaları ve hassaten yazışmaları kolaylaştırmak için
mi? Bu şimdiki şekil hem yazmayı, hem okumayı, hem de anlamayı
ve binaenaleyh anlaşmayı eskisinden fazla geciktirir ve güçleştirir!
Hız isteyen bir zamanda, böyle yavaşlatıcı, zihinleri yorup şaşırtıcı
bir teşebbüse girişmenin maddi, ameli ve milli ne faydası var? Sonra
da madem ki başladın, cesaret et; şunu tam yap; medeni bir şekil
alsın, değil mi Efendim?” 351 . Ancak yine de Enver Paşa’nın bu başarısız
denemesinden ders alınmış olmalı ki Cumhuriyet döneminde
Atatürk, öncelik verdiği bu konuya yeri ve zamanı geldiği vakit büyük
bir ciddiyetle eğilmiştir.
Birinci Dünya Savaşı sonrasında bilhassa da Milli Mücadele döneminde
Latin alfabesi meselesi tekrar canlanmıştır. Bunda Mehmet
Emin Yurdakul, Ziya Gökalp 352 gibi kişilerin sayesinde Türkçülüğün
349 Enver Paşa’nın bu teşebbüsü hakkında bk. Şimşir, a.g.e., s. 53-54; Erat, a.g.m.,
s. 159-160.
350 Atay, a.g.e., s. 437.
351 Ruşen Eşref Ünaydın, Atatürk Tarih ve Dil Kurumları, Hâtıralar, TDK,
Ankara 1954, s. 28-29.
352 Osmanlıcayı bir kenara koyarak, kendi ulusal dilimizi oluşturmamız gerektiğini
savunan ve dilde Türkçülüğün ilkelerini tespit eden Ziya Gökalp, bu dönemde
fikirleriyle çalışmalara ve halka ışık tutmuştur (Gökalp, a.g.e., s. 98-121).