atatürk'ün sosyal ve kültürel politikaları - Atatürk Araştırma Merkezi

188
SEDA BAYINDIR ULUSKAN
aydının bu dönemde ortak özelliği, Arap harflerinin ıslah edilmesi
gerektiğini savunmaları ve Latin alfabesine karşı çıkmalarıdır. Alfabe
değişikliğinin gündeme geldiği Tanzimat döneminde, bilinen tüm
eksikliklerine rağmen Arap harflerinin ıslah edilmesi fikri ağırlık kazanmış,
bu konuda çok sayıda yazı yazılmış ve ciddi bir tartışma
ortamı yaratılmıştır. Fakat zamanla bu ıslahın fayda vermeyeceğinin
anlaşılması üzerine bu kez de Latin harflerinin alınması istenmiştir.
Fikir hayatına da gözle görülür bir hareketlilik getiren Meşrutiyet
döneminde alfabe tartışmaları tekrar canlanmıştır. Bunda hem
Arnavutların Latin harflerini kabul etmeleri hem de basın hürriyetinin
büyük payı olmuştur. Özellikle bu dönemde dilin Türkçeleşmesi,
yazım sorunu, gramer sorunu, sözlük sorunu gibi meseleler sıkça
gündeme gelmiştir. Bu dönemde konuyla ilgili çok sayıda cemiyet de
kurulmuştur. Tartışmalar, İmlâ Komisyonu (1909), Ta’mim-i Maarif
ve Islâh-ı Hurûf Cemiyeti (1911), Yeni Yazı Öğretme Derneği gibi cemiyetler
etrafında yapılmış 344 , harflerin öncelikle ıslah edilmesi hakkında
çeşitli görüşler ortaya atılmıştır. Meşrutiyet döneminin önemli
tartışmacıları da Milaslı İsmail Hakkı, İsmail Hakkı Baltacıoğlu, Celal
Sahir Erozan, Cihangirli M. Şinasi, Ali Nusret, Hüseyin Avni gibi
kişilerdir. Adı geçen kişiler yine bir önceki dönemin aydınları gibi,
Latin alfabesine şiddetle karşı çıkmışlar ve çözümü Arap harflerinin
ıslah edilmesi olarak göstermişlerdir.
Meşrutiyet döneminde ıslah taraftarlarının yanı sıra bir de Latin
alfabesini isteyenler ortaya çıkmaya başlamıştır. Osmanlı Devleti’nin
son yıllarına doğru ülkede milliyetçi akımlar ön plana çıkmaya başlamış,
bu da ülkede Türkçülük hareketinin gelişmesini sağlamıştır.
Bunun sonucu olarak Türk diline olan ilgi daha da artmış, alfabe
değişikliği konusu da gündeme oturmuştur. Bu dönemde İctihad
Dergisi 345 sahibi Abdullah Cevdet, Celal Nuri İleri, Kılıçzade Hakkı
344 Adı geçen cemiyetler ve yapılan tartışmalar hakkında ayrıntılı bilgi için bk.
Muhammet Erat, “Osmanlı’da Alfabe Tartışmaları”, Türkler, C. XV, Ankara
2002, s. 154-166.
345 Peyami Safa, o dönemde Batılılaşmayı savunan Garpçılar’ın programlarında
bu konuya geniş yer verdiklerini, hatta dergide “Pek Uyanık Bir Uyku” başlığı
adı altında çıkan bir yazıda, “mevcut elifbay-i Osmanî atılarak, yerine Latin
harfleri kabul edilecektir” şeklinde bir maddenin yer aldığını anlatmaktadır
(Peyami Safa, Türk İnkılâbına Bakışlar, Atatürk Araştırma Merkezi Yay.,
Ankara 1988, s. 35).