atatürk'ün sosyal ve kültürel politikaları - Atatürk Araştırma Merkezi

162
SEDA BAYINDIR ULUSKAN
Herşeyin İçişleri Bakanı’nın gazeteyi arayarak halledildiği bir
dönemde, İçişleri Bakanı Şükrü Kaya da kimseyi şaşırtmayan bir
yaklaşımla “Eleştirme özgürlüğünü ve çerçevesini saptayacak ve sınırlayacak
olan, yazarın irfanı, vicdanı ve sağduyusudur” tarzında
yorumlar yapmıştır. Görünürde söylemde basına bir denetim getirilmiyordu,
hatta iktidarın gözünde basın aslında hürdü. Kısıtlanan,
denetlenen, belli bir kalıba sokulmak istenen ve sansürlenen basın,
gazeteciler değil, aslında Ş. Kaya’nın dediği gibi gerçekte gazetecilerin
irfanı, vicdanı ve sağduyusuydu. Yani kısacası iktidar yanlısı
basın şanslı, muhalefet yanlıları ise her zamanki gibi denetimden nasiplerini
almada başarılı idiler.
Türkiye’de basın-iktidar ilişkisi aslında Avrupa’da da aynı paralelikte
bir gelişim göstermiştir. Örneğin İtalya ve Almanya’da iktidar
basını sıkı kontrol altına almıştır. Francis Bacon’un “Bilgi iktidardır”
düşüncesini âdeta ana fikir haline getiren iktidarlar, basını
denetim altında tutmayı bilgilenme açısından görev edinmişlerdir.
İtalya’da 1926 yılında Benito Mussolini’ye yapılan bir suikast girişimi
sonrası tüm İtalyan basını denetim altına alınmış, bir müddet
sonra da “Basın ve Propaganda Bakanlığı” kurulmuştur. Hatta 1928
yılında Mussolini yaptığı bir konuşmada dönemin özetini şu cümlelerle
yapmıştır: “Totaliter bir rejimde, bir devrimden doğan her
muzaffer rejimde olduğu gibi, basın devletin elinde ve hizmetinde
olan, olması gereken bir güçtür. İşte bundan ötürü tüm İtalyan basını
faşisttir”. Bütün ifadelere rağmen yine de Duce İtalyasında gazeteler
kapatılmaktan ziyade iktidar saflarına çekilmeye çalışılmıştır. Aynı
doğrultuda Nazi Almanyasında da basın pasifize edilmiştir. Basını
önemli bir propaganda aracı haline getiren Adolf Hitler de Duce’den
geri kalmamıştır. Öyle ki, Almanya’nın propaganda bakanı Goebbels
1933 yılında Alman Basın Federasyonu’nu kurmuş ve bu vasıtayla
gazetelerin tüm personelini istediği gibi tayin etmeyi başarmıştır 309 .
Türkiye’de de Hükümete basın üzerinde denetim kurma ve her
türlü yayını takip etme şansını tartışmasız yeni çıkan Basın Kanunu
vermiştir. Temmuz 1931 tarihli yeni Basın Kanunu’nun özellikle de
50. ve 51. maddeleri Hükümete geniş yetkiler sunmuş, âdeta senelerce
“Demokles’in kılıcı gibi sallanarak” uygulanmıştır. İktidarın eline
309 Yalçın Kaya, Çağlar Boyunca Kitap Kıyımı ve Basın Özgürlüğü, Tiglat
Matbaası, İstanbul 2001, s. 133-135.