atatürk'ün sosyal ve kültürel politikaları - Atatürk Araştırma Merkezi

160
SEDA BAYINDIR ULUSKAN
laylaştıracak ve onları cesaretlendirecek olanların da yine bu yeni
zihniyetteki basının olacağını ifade etmiştir 307 .
Cumhuriyetin ilk günlerinde basının hiçbir sebeple baskı ve denetim
altında tutulamayacağını söyleyen Atatürk, çıkan isyanlar ve
muhalefetin sesinin arzu edilenin üstünde duyulması üzerine 1925
yılında artık kendilerini tamamen destekleyecek yeni zihniyetteki
Cumhuriyet devri basınının arayışı içine girmiştir. Fakat bütün bu
açıklama ve uyarılara rağmen devlet başkanı, basın özgürlüğü konusundaki
düşünce ve taleplerini ifade etmekten hiçbir zaman vazgeçmemiştir.
Atatürk’ün basının önemini ve basın özgürlüğünü dile
getiren ifadelerine, basın mensuplarıyla yaptığı görüşmelere ve hatta
ittifak arayışlarına rağmen Hükümet bu konudaki tavrını hiç değiştirmemiş
ve kaldığı yerden çalışmalarına devam etmiştir. Böylelikle
Cumhuriyet’in ilân edildiği ve hilâfetin kaldırıldığı dönemde kısa
süreliğine de olsa rahat bir nefes alan gazeteciler, bu kısa özgürlük
döneminden sonra daha sıkı kontrol edilmeye başlanmıştır. Tabii ki
bu süreçte çıkartılan ve Hükümet tarafından keskin bir kılıç gibi kullanılan
Takrir-i Sükun Kanunu’nun, basın hürriyetini rafa kaldırdığı
ve ülkede demokrasiyi yaraladığı gerçeğini de unutmamak gerekir.
1925 sonrasında yaşanan iki olay iktidar-basın arasındaki buzların
erimesinde son derece etkili olmuştur. Bunların ilki 1930 Serbest
Cumhuriyet Fırkası deneyimi, ikincisi de İkinci Dünya Savaşı’dır.
1930 yılında Serbest Fırka’nın kurulması ilişkilerin biraz olsun normale
dönmesine fırsat vermiştir. Ülkede yapay ve güdümlü bir demokrasi
deneyimi olarak tanımlanan Serbest Fırka, herşeyden önce
muhalefetin sesinin çıkmasına zemin hazırlamıştır. Bugünlerde Yarın,
Son Posta, Halkın Sesi gibi gazeteler Serbest Fırka’yı destelemişler
ve dolayısıyla uzun bir aradan sonra eleştirilerin tekrar başlamasına
neden olmuşlardır. Fakat basın dünyasındaki bu rahatlama
her zaman olduğu gibi kısa sürmüş ve Aralık 1930’da çıkan Menemen
Olayı bu yumuşamanın da sonunu getirmiştir. Menemen’deki
hadise sadece partilerin değil, her türlü muhalefetin susturulmasıyla
sonuçlanmıştır. Kurulan İstiklâl Mahkemelerinde isyanın elebaşları
haricinde bazı gazeteciler de yargılanmıştır. Yapılan yargılamalar sonunda
başta A. Oruç olmak üzere çok sayıda gazeteci tutuklanarak
307 1 Kasım 1925, İkinci Dönem Üçüncü Toplanma Yılını açış konuşması, ASD,
C. I, s. 356-357.