atatürk'ün sosyal ve kültürel politikaları - Atatürk Araştırma Merkezi

ATATÜRK’ÜN SOSYAL VE KÜLTÜREL POLİTİKALARI 157
basının toplumdaki işlevini tanımladığı bir konuşmasında düşüncelerini
şöyle dile getirmiştir. “...Bir toplumu sevk ve idare eden insanlar
için, toplumun talihi üzerinde hüküm vermek mevkiinde bulunan
dostlar veya düşmanlar için ölçü, bu topluluğun kamuoyundan
anlaşılan kabiliyet ve kıymettir. Bundan ötürü milletler, kamuoyunu
dünyaya tanıtmak mecburiyetindedir. Bütün dünya kamuoyu hakkında
bilgi sahibi olma ise, yaşam gereklerinin düzenlenmesi için
şüphesiz lâzımdır. Bu hususta ise, mevcut vasıtaların birincisi ve en
mühimi basındır. Basın milletin umumi sesidir. Bir milleti aydınlatma
ve uyarmada, bir millete muhtaç olduğu fikri gıdayı vermekte,
özet olarak bir milletin mutluluk hedefi olan müşterek istikamette
yürümesini teminde, basın başlı başına bir kuvvet, bir mektep, bir
rehberdir” 302 . Basını bir okul, bir rehber olarak gören, onun toplumdaki
gücüne ve eğitici rolüne inanan Mustafa Kemal’in bütün bu
sözleri ve uygulamaları, aslında sivil toplum gerekleri çerçevesinde
gelişme göstermiştir. Onun basın ve özgürlükler üzerine söyledikleri
bunun birer ispatı sayılabilir. Çünkü Türk basını, Cumhuriyete gelene
kadar sivil toplum ve demokratikleşme sınavı vermiştir. Basın, bu
süreçte “bir dünya görüşü düzeyinde yeni sivil/siyasal toplum için ön
koşulları tartışmış ve ideolojik, kültürel, etik alanlarda özlenen sivil
toplumun ilk düşünsel üstyapısını oluşturmuştur” 303 .
Verilen bağımsızlık savaşının kazanılmasının ardından Cumhuriyet
ilân edilmiştir. Ama iktidar ile basın arasındaki ilişki ve gerginlik
hiçbir zaman yok olmamıştır. Cumhuriyet ilân edildikten hemen sonra,
iktidarın muhalefete karşı harekete geçeceği yolunda bazı haberler
çıkmıştır. Bunun üzerine dönemin MUM olan Zekeriya Sertel de
bunu sert bir dille yalanlamıştır. Fakat yapılan bu açıklama Sertel’in
görevden alınmasıyla sonuçlanmıştır. Bu tavır âdeta iktidarın ileride
yapacaklarının ilk işaretidir. İktidar-basın ilişkisinde hiç şüphe
yok ki, Şubat 1925’de çıkan Şeyh Sait İsyanı, akabinde çıkartılan
Takrir-i Sükun Kanunu, İzmir Suikastı ile Menemen Olayı çok belirleyicidir.
Yaşanan gerginlikler basın üzerindeki sansürün artmasına
zemin hazırlamıştır. Geçen sürede Mart 1924 tarihinde Hilâfetin kaldırılması
ise ayrı bir dönüm noktasıdır. Ağa Han ve Emir Ali isimli
302 1 Mart 1922, Meclisin Üçüncü Toplanma Yılını Açarken, ASD, C. I, s. 246.
303 A. Gevgilili, Türkiye’de Yenileşme Düşüncesi, Sivil Toplum, Basın ve Atatürk,
Bağlam Yay., İstanbul 1990, s. 124.