atatürk'ün sosyal ve kültürel politikaları - Atatürk Araştırma Merkezi

ATATÜRK’ÜN SOSYAL VE KÜLTÜREL POLİTİKALARI 155
lanılması dahi yasaklanmıştır 299 . Ayrıca sözü edilen dönemde mizah
dergilerine karşı da özel bir hassasiyet gösterilmiş ve bundan sonraki
süreçte, Cumhuriyet dönemi de dahil, devlet büyükleri yapılan mizaha
pek sıcak bakmamışlardır.
İlk basın kanunun çıktığı 1862 tarihinden 1909 yılına kadar olan
sürede gazeteciler çok mağdur olmuş, çok sayıda kitap da toplatılarak
yok edilmiştir. Böylelikle toplumun düşünmesine de âdeta mâni
olunmuştur. Bu durum, kapatılan gazetelerin farklı isimlerle yeniden
çıkmasına 300 , aydınların ülkeyi terk etmesine ve işlerin el altından
gizli kapaklı yürütülmesine yol açmıştır. Uygulanan bu yöntem aynı
zamanda ispiyonculuk ve hafiyelik sisteminin de gelişmesiyle sonuçlanmıştır.
Senelerce tatbik edilen bu uygulama ve sansür 1908
hürriyeti ile sona erince, Türk basını da en sansürsüz ve bağımsız
dönemini yaşamaya başlamıştır. Ancak gazetelerin çok işine yarayan
Meşrutiyet döneminde herkesin kaleme sarılarak her istediğini
yazmaya başlaması, belli bir noktadan sonra bazı problemleri ve çatışmaları
da beraberinde getirmiştir. İşte bu yüzden kendilerine özgü
bir basın kontrol mekanizması geliştirmek zorunda kalan İttihatçılar
da 16 Temmuz 1909 günü yeni bir Matbaa Kanunu çıkartmışlardır.
Yine Fransa basın kanunundan alınan ve 1931 Basın Kanunu’nun
temelini teşkil eden yeni basın kanunu da, devletin iç ve dış güven-
299 O günlerde basın, Ermenistan gibi yerlerin ismini zikretmekten, yabancı hükümdarlara
yapılan suikastları haber vermekten ve hasta, Murat, Hamit, Yıldız,
dinamit, telefon gibi şeylerden bahsedip yazmaktan menedilmiştir. Örneğin,
İstanbul gazeteleri suikast sonucu öldürülen Fransız Cumhurbaşkanı’nın kalp
sektesinden, Avusturya İmparatoriçesi’nin göğüs darlığından, Sırbistan Kralı
Aleksandr ile Kraliçe’nin hazımsızlıktan öldüğünü yazmak zorunda kalmışlardır
(Süleyman Kani İrtem, Abdülhamid Devrinde Hafiyelik ve Sansür,
Abdülhamid’e Verilen Jurnaller, Yay. Haz., Osman Selim Kocahanoğlu, Temel
Yay., İstanbul 1999, s. 220-223).
300 Örneğin II. Meşrutiyet döneminde Hüseyin Cahit’in çıkardığı Tanin gazetesi
her defasında başka bir isimle çıkmıştır. Tanin aldığı cezalardan ötürü Cenin,
Senin, Renin, Hak gibi isimler almıştır. Ama değişik isimle çıkma rekoru sanırız
Şehrah gazetesine aittir. Çünkü bir nevi Hürriyet ve İtilaf Fırka’sının sözcüsü
olan Şehrah bir yıldan az bir süre içerisinde tam 13 kez kapatılmış, 14 kez
de isim değiştirmiştir. 28 Nisan 1911-26 Mart 1912 arası Şehrah gazetesi Hemrah,
Darbe, Alemdar, Nevrah, Yeni Yol, Meslek, Bedahet, Mukavemet, Hedef,
Necdet gibi isimler almıştır. Ayrıntılı bilgi için bk. Zafer Toprak, “Bir ‘Evrak-ı
Muzırra’ Şehrah Gazetesi”, Toplumsal Tarih, S. 37, Ocak 1987, s. 45-47.