atatürk'ün sosyal ve kültürel politikaları - Atatürk Araştırma Merkezi

154
SEDA BAYINDIR ULUSKAN
Ancak bu ilişki zaman zaman kesintiye uğramış, basın üzerine getirilen
denetim ve sansür mekanizması aradaki ilişkinin zedelenmesine,
karşılıklı güvenin sarsılmasına neden olmuştur. Fakat Atatürk’ün
arabulucuğu sayesinde en kritik günlerde bile aralarındaki ilişkiye
bir çeki düzen verebilmek ve diyaloğu artırabilmek için çeşitli kanunlar
çıkarma ve kongreler toplama gibi ciddi teşebbüslerde bulunma
yoluna gidilmiştir. 1938 itibarıyla Türk basını modern ve ileri
bir teknikle işini yapmaya, her türlü kontrole rağmen varlığını ve
itibarını sürdürmeye devam etmiştir.
C. Basında Sansür ve Yasaklı Yayınlar
Yüz yetmiş üç yıllık Türk Basın Tarihi, iktidar ve basının sürekli
mücadelesine sahne olmuştur. Basın her geçen dönem sert kurallar
ve düzenlemeler ile karşılaşmıştır. Ama bunların içinde sansür, basını
susturmaya yöneltilen en etkili silah olarak karşımıza çıkmıştır.
Düşünce, politik düşünce, inançlar, yazı, resim vs. herşeyin kontrol
edilmesi, açıkça ifade edilmesini engelleme biçimi olarak tanımlanan
sansür, tarihin ilk çağlarından itibaren hep var olmuştur. Rönesans,
reform, matbaanın icadı gibi gelişmelerin düşünceyi ön plana
çıkarmasına ve geliştirmesine paralel olarak sansür de çeşitlenip
güçlenmiştir. Dünyada Çarlık Rusya’dan İngiltere’ye, Almanya’dan
İtalya’ya kadar hemen her ülkede sansür uygulanmıştır. Bu kimi zaman
bir müzik parçasını, kimi zaman da gazeteleri vurmuştur.
Sansür, Osmanlı Devleti’nde özellikle ilk gazetelerin çıkmaya
başlaması ile kendini hissettirmiş ve daha sonraki dönemlerde de
adından sıkça söz ettirmiştir. Ancak sansürün en çok uygulandığı ve
tartışıldığı süreç II. Abdülhamid dönemidir. Bu dönemde 1877 yılında
hazırlanan ve çıkartılan “Sansür Yasası” da pek çok şeyin başlangıcıdır
298 . Öyle ki, bu dönemde Sultan, matbuat işlerini istediği gibi
kontrol etmiş, gazetelerde her türlü haberin yapılması yasaklanmış
ve hatta Sultanın sinirine dokunan bazı kelimelerin gazetelerde kul-
298 Abdülhamid döneminde uygulanan sansür hakkında ayrıntılı bilgi için bk. Fatmagül
Demirel, II. Abdülhamid Döneminde Sansür, Bağlam Yay., İstanbul
2007.