atatürk'ün sosyal ve kültürel politikaları - Atatürk Araştırma Merkezi

ATATÜRK’ÜN SOSYAL VE KÜLTÜREL POLİTİKALARI 5
ya başlamıştır ki o da medeniyettir. XVIII-XX. yüzyıllar arasında
kültür ve medeniyet kavramları sürekli karşı karşıya getirilmiştir.
Gerçekten de sözünü ettiğimiz bu kavramlar arasında bazı farklar
vardır. Genellikle insanın yarar sağlama maksadıyla belli bir hedefe
erişmek üzere kullandığı her nevi vasıta medeniyetin unsurlarını
teşkil ederken, kültür unsurlarının gayesi ise bizzat kendileridir. Yani
kültür milli, medeniyet ise evrenselin sembolüdür. Türkiye’de kültür
ve medeniyet kavramlarını ayıran ve hatta kültüre ulusal bir içerik
kazandırmaya çalışan kişilerin başında ise tartışmasız Ziya Gökalp
gelmiştir. Kültür yerine hars sözcüğünü kullanan Gökalp, medeniyetin
ulusların ortak malı olduğunu, medeniyetin bir milletten başka bir
millete geçebileceğini fakat harsın geçemeyeceğini, bir milletin uygarlığını
değiştirebileceğini, ancak harsını değiştiremeyeceğini savunarak
medeniyeti iktisadi-dini-hukuki-ahlâki vs. fikirlerin, harsı ise
dini-ahlâki-bedii (güzel) duyguların toplamı olarak tanımlamıştır 4 .
Gökalp’in bu yaklaşımı, kültür ile medeniyet ayrımının sonraki
dönemlerde de yapılmasına ve konunun sürekli tartışılmasına neden
olmuştur. Örneğin kültür ile medeniyeti ayıran ve ilmi açıdan aralarında
büyük farklar olduğunu söyleyen İbrahim Kafesoğlu da “belirli
bir topluluğa ait içtimai ve teknik müesseseler”in kültürü, “milletlerarası
içtimai ve teknik müesseseler”in de medeniyeti meydana
getirdiğini, kültürün karakter bakımından hususi, medeniyetin ise
umumi olduğunu söyleyerek, her topluluğun kendisine özgü bir kültürü
olduğundan ve bu kültürlerin birleşmesinden de medeniyetlerin
doğduğundan bahsetmiştir. Bu konuya Gökalp ile aynı paralellikte
yaklaşan Kafesoğlu, ayrıca her topluluğun kendisine göre bir kültürel
birikime sahip olduğu fikrinden yola çıkarak, Türk milletinin de
dili, töresi, dini, hukuku, düşüncesi itibarıyla asırlardan beri milli bir
kültüre sahip bulunduğunu söylemiştir 5 .
II. Meşrutiyet döneminden itibaren özellikle Ziya Gökalp ile şekillenmeye
başladığını gördüğümüz kültür ve medeniyet kavramları
üzerindeki bu tartışmalar, konuyu doğrudan neyin kültür neyin medeniyet
konusu olduğu mevzuuna getirmiş, fakat ortaya atılan fikirlerde
hiçbir zaman ortak bir noktaya varılamamıştır. Kendisini bu
4 Ziya Gökalp, Türkçülüğün Esasları, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1994, s. 25.
5 İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü, Boğaziçi Yay., İstanbul 1989, s. 16.