3.Ulusal Hidrolojide İzotop Teknikleri Sempozyumu - DSİ Genel ...

Qt.Ot = Qy.Oy + Qya .Oya + Qye . Oye (5)
Denklemlerden görüldüğü gibi 3 bilinmeyenli 2 denklem ile çözüm arandığı için yüzeyaltı ve
yeraltı suyu birlikte taban suyu olarak ele alınmış ve denklem 2 bilinmeyenli iki denkleme
indirgenmiştir.
Qt = Qy + Qta (6)
Kararlı izotoplardan Döteryum kullanılarak bağıntı 6’ya ek olarak aşağıdaki denklemler
yazılarak taban akım (yüzeyalt+yeraltı) ve (Qta) yüzey akım (Qy) hesaplamaları yapılmış ve
sonuçlar Oksijen-18 ile tekrarlanarak doğrulanmıştır.
veya
Qt.Dt = Qy.Dy + QtaDta (7)
Qta = Qt (Dt – Dy) : (Dta – Dy) (8)
Qy = Qt (1 – (Dt – Dy) : (Dta – Dy) (9)
Toplam hidrografın üç ayrı bileşenci olarak ayrıldığı bireysel olaylarda ise çözüm için denemeyanılma
metodu uygulanmıştır. Oksijen 18 değerleri uygulanıp deneme yanılma ile bulunan
akım bileşeni miktarlarının Döteryum ile sağlaması yapılmıştır.
Barnes Yöntemi (Y.Logaritmik grafik yöntem)
Akım hidrografının bileşenlerine ayrılmasında kullanılan yöntemlerden bir diğeri grafik ayırım
yöntemidir. Bu yöntem bir takım kabullere dayanmaktadır. Grafik yönteminde her bileşen akım
için;
Qi = Qo . K t (10)
bağıntı verilmektedir. Burada Qo debinin görüldüğü an, Qi ise t zaman kadar sonra görülen
debiyi göstermektedir. K çekilme katsayısıdır ve 1 den küçük olmak üzere her bileşen için farklı
değerler almaktadır (Usul, 2001).
Birim Hidrograf Yöntemi
Havzada ölçülen yağış ve akım değerleri ile hem izotop hem de grafik yöntem ile belirlenen
hidrograf bileşenleri (yüzey akım ve ana akım) kullanılarak iki bireysel olayın birim hidrograf
değerleri hesaplanmıştır ( Özer, 1991). Elde edilen sonuçlar havzanın uzun yıllık verilerden
çıkarılan ortalama birim hidrograf değerleri ile de karşılaştırılmıştır.
BULGULAR ve TARTIŞMA
Çalışma havzasından toplam 159 adet su örneği toplanılmış ve analizler yapılmıştır. İzotop
Laboratuvarından alınan örneklerin Oksijen-18 (
59
18 O) ve Döteryum (D) analiz sonuçları
Ankara-Güvenç Havzasında Akım Hidrograflarının Bileşenlere Ayırımında İzotop Tekniklerinin
Kullanımı isimli araştırma raporunda verilmiştir (Tekeli ve Şorman, 2001). Toplanan yağış,
toplam akım, yüzeyaltı ve yeraltı sularının Oksijen-18 ve Döteryum sonuçları kuzey yarım küresi
yağış ortalamasını veren doğruya göre konumlandırılmış ve grafiksel olarak incelenmiştir. R24
istasyonundan toplanılan yağış örneklerinin tarih, miktar, şiddet, süre değerleri Çizelge 1’ de
verilmiştir. Seçilen beş adet tek pikli bireysel olayın iki adetinde birim hidrograf çalışması
yapılmıştır. Bireysel olaylardan üç adedinde hidrograf bileşenlerinin analizi yapılmış ve Şekil 3’
de verilmiştir. Beş adet bireysel olayın grafik ve izotop yöntemi ile belirlenmiş akım
bileşenlerinin yüzde miktarları ve dereden alınan su örneklerinin grafik yöntemi ile
karşılaştırılmış izotop yöntemi akım bileşenleri sonuçları ise Çizelge 2’ de verilmiştir.