3.Ulusal Hidrolojide İzotop Teknikleri Sempozyumu - DSİ Genel ...

nedeniyle yeraltısuyu çalışmalarında izleyici olarak kullanılabilecek niteliklere sahiptir.
Kirletilmemiş yeraltısularında Bor elementinin derişimi genellikle 0.05 mg/l’den daha
düşüktür. Bor elementinin yeraltısularında artışıi kirlenme ve/veya karışımın göstergesi olarak
değerlendirilir. Deniz suyunda bor 4.5 mg/l dolayında; evsel atık sularda 1 mg/l; uçucu kül
suyunda 14 mg/l dolayında görülebilmektedir (Emblanch et al., 2005).
İzotop ölçüm teknolojisinin gelişmesine bağlı olarak son yıllarda, 11 B izotopu, tuzlu suların
kökenlerinin araştırılmasında yaygınlaşarak kullanılmaya başlamıştır. Özellikle kıyı
bölgelerinde deniz suyu girişimi nedeniyle tuzlanmış sular, jeotermal alanlarda jeotermal
akışkanlarla karışım sonucunda tuzlanan sular ile özellikle kalsiyum ve sodyum borat türü
gübre kullanımı sonucunda kirlenen sular Bor elementi ve içeriği ve 11 B izotopu içeriği
analizleri yardımıyla ayrıt edilebilmektedir. Bor elementinin doğada iki duraylı izotopu, 11 B
ve 10 B, sırasıyla % 81.02 ve % 18.98 oranında bulunur. Bu da, 11 B/ 10 B oranının doğada
yaklaşık 4 dolayında olduğu anlamına gelmektedir. Bor izotopları arasındaki ayrımlanma,
doğada bor kaynaklarının izotop bileşimlerinin çok geniş aralıkta olmasını sağlamaktadır. Bu
özelliğinden dolayı bor elementinin izotopları, yeraltısularında tuzluluğun kökenine ilişkin
önemli bilgiler elde etme olanağı vermektedir.
11 B izotopu, standart borik asite (SRM-NBS 951) göre δ notasyonu ile ifade edilmektedir. δ
11 B, tuzlanma etkisine karşı yüksek duyarlılığa sahiptir. Bu nedenle, 11 B izotopu kullanılarak,
tuzlanmanın kökenine ilişkin değerlendirmeler yapılabilmektedir.
Deniz suyu ve deniz suyu kökenli salamura çözeltilerinde δ 11 B izotopu yaklaşık 39 ve B/Cl
oranı denizel oranla aynı; deniz suyu dışında bir kökene sahip ve güncel su karışmamış
sularda δ 11 B izotopu yaklaşık 0 ve B/Cl oranı deniz suyundaki B/Cl oranından büyük; tatlı su
akiferleri ile hidrolojik ilişkide olan hidrotermal akışkanlarda 11 B izotopu yaklaşık 0 ve B/Cl
oranı denizel orandan çok daha yüksek; insan kaynaklı kirleticilerle (evsel atık, gübre,
tarımsal ilaç, katı atık) kirletilmiş sularda δ 11 B izotopu 0 ile 10 arasında değişirken B/Cl oranı
denizel orandan daha büyük; Ca-borat kökenli kirleticilerle kirletilmiş sularda δ 11 B çok düşük
(-13 dolayında) ve B/Cl oranı denizel orandan yüksektir.
KLOR-37 ( 37 CL) İZOTOPU
Hidrosferde oldukça hareketli olan klor elementinin iki duraylı izotopu ( 37 Cl ve 37 Cl),
difüzyonla taşınımın baskın olduğu durumlarda ayrımlanmaktadır. δ 37 Cl değerinin %0 0
değerinden daha küçük değerler alması, taşınım mekanizmasının difüzyon olduğunun
göstergesi olarak değerlendirilmektedir.
Doğada klor izotopu içeriğinin geniş aralıkta bulunması, izotopların yanı sıra diğer
jeokimyasal parametrelerin de kullanımını gerektirmektedir. Bu şekilde, güncel deniz
suyundan farklı tuzluluğa sahip formasyon sıvılarının kökenine ilişkin bilgilerin elde edilmesi
olanaklı olabilmektedir. δ 37 Cl değerleri, karışım mekanizmasının aydınlatılmasında da yararlı
bilgiler sunmaktadır. Bununla birlikte 37 Cl izotopunun zenginleşmesine neden olan süreçler
henüz tam olarak anlaşılamamıştır. Bu konuyla ilgili çalışmalar sürmektedir.
KÜKÜRT-34 ( 34 S) İZOTOPU
Doğal sistemlerde, yükseltgen ortamlarda sülfat iyonu (SO4 -2 ), indirgen ortamlarda ise sülfid
(HS - ) olarak bulunan kükürt elementinin en yaygın duraylı izotopu 32 S (%95) ve 34 S (%4.22)
olup, bu izotoplar, bakteriler aracılığıyla sülfatın indirgenmesi veya sülfidin yükseltgenmesi
sonucunda ileri derecede ayrımlanmaya uğrarlar. Bu iki izotopun birbirine oranı δ 34 S
notasyonu ile ifade edilmektedir. Güncel deniz suyunda sülfat iyonundaki kükürt izotopu δ
289