3.Ulusal Hidrolojide İzotop Teknikleri Sempozyumu - DSİ Genel ...

Yeraltısuyu yaş kavramı konusunda terim ve temel kavramların doğru anlaşılmasının önemi nedeni
ile ilerleyen bölümlerde önce bu konu irdelenmektedir. Bu irdeleme sırasında yeraltısuyu yaş
kavramı kişilerin yaşları ve toplumun yaş dağılımı gibi algılanması kolay benzetmeler ile
açıklanmaktadır. Temel kavramların ardından yeraltısuyu yaş belirleme yöntemleri ve yeraltısuyu
yaş belirteci olarak kullanılan izleyicilerden bahsedilmektedir. Daha sonra, yeraltısuyu yaş bilgisi
ile çözüm üretilecek yeraltısuyu problemlerine değinilmektedir. En son bölümde ise yurdumuz da
yapılmış yeraltısuyu çalışmalarında kullanılan yöntemler ve elde edilen sonuçlarından oluşan
örnekler sunulmaktadır.
2. Temel Kavramlar
Yeraltısuyu yaşı ve ilgili kavramların tanımlanmasında canlı toplulukları ile yeraltısuyu sistemleri
arasındaki benzerlikten yararlanılabilir. Bu yaklaşım ile yeraltısuyu yaşı kavramının açıklanmasına
ilişkin güzel bir örnek Nir (1986)’da sunulmaktadır. Bu benzeşimde, bir canlı topluluğu olarak
herhangi bir toplum ile akiferdeki yeraltısuyu, bir birey ile bir yeraltısuyu molekülü benzer
unsurlardır. Tıpkı canlı toplumlarında olduğu gibi yeraltısuyu da farklı yaştaki bireylerden (su
moleküllerinden) oluşan bir topluluktur. Bu açıdan bir yeraltısuyu toplumu olarak akiferlerde tek bir
yaş değerinden çok, ortalama yaştan ve diğer yaşların bu ortalama çevresindeki dağılımından
bahsetmek daha uygun bir yaklaşımdır.
Yaş, ömür ve zaman kavramları:
Bir canlının yaşı, canlının ortaya çıkışı (doğum) ile daha sonra seçilen bir zaman (gözlem anı)
arasında geçen süredir. Yeraltısuyu için yaş ise, su molekülünün hidrojeolojik sisteme girmesi ile
seçilen zaman arasında geçen süredir. Bir canlının ömrü, doğumu ile ölümü arasında geçen süre
olup, yeraltısuyunun ömrü ise molekülün hidrojeolojik sisteme girişi ve çıkışı arasında geçen
süredir. Tıpkı canlılarda olduğu gibi bireyin ölümü doğal ya da doğal-olmayan nedenlere bağlı
olabilir. Günlük deyişle, eceliyle ölüm ya da öldürülme doğal ve doğal olmayan ölümlere örnektir.
Benzer şekilde, yeraltısuyu molekülü de akiferi bir kaynak aracılığıyla doğal olarak ya da pompaj
sonucu doğal-olmayan nedenlerle terk edebilir.
Bir toplum, farklı zamanlarda doğan ve farklı ömüre sahip bireylerin karışımından oluşur. Benzer
şekilde yeraltısuyu da geçmişte farklı zamanlarda akifere giren moleküllerin bir karışımıdır. Çizelge
1’de yeraltısuyu çalışmalarında yaygın olarak kullanılan ortalama yaş, ortalama geçiş süresi (OGS)
ve yenilenme süresi kavramlarının tanımları ve canlı toplulukları için eşlenikleri (analogları)
verilmiştir.
Çizelge 1. Ortalama yaş, ortalama geçiş süresi ve yenilenme süresi kavramları.
Ortalama Yaş
(Mean age)
Ortalama Geçiş
Süresi
(Mean transit time)
Yenilenme Süresi
(Turn over time)
Hidrojeolojik Sistem Toplumsal Eşlenik
Yeraltısuyu moleküllerinin akiferde
geçirdikleri ortalama süredir.
Yeraltısuyu moleküllerinin
beslenimden sonra akiferi terk
etmek için harcadıkları ortalama
süredir.
Akifede bulunan izleyicinin
akiferden ayrılan izlyici miktarına
oranıdır.
166
Toplumun herhangi bir
zamanda ki ortalama yaşıdır.
Toplumu oluşturan
bireylerin ortalama ömür
uzunluğudur.
Toplumdaki toplam birey
sayısının yıllık doğum ya da
ölüm hızına oranıdır.