3.Ulusal Hidrolojide İzotop Teknikleri Sempozyumu - DSİ Genel ...

Trityum ( 3 H) hidrojen elementinin kısa-ömürlü radyoaktif izotopudur. Yarı ömrü 12,32 yıl olan ve
beta bozunması veren trityum, atmosferin üst tabakalarındaki azot atomlarıyla kozmik nötronların
etkileşmesinden doğal olarak oluştuğu gibi, termonükleer denemeler sonucunda da oluşmaktadır.
Radyoaktif olan trityum sürekli bozunmaya uğraması nedeniyle belirli bir bölgede yeraltısuyunu
besleyen yağışın trityum içeriğinin bilinmesi durumunda, yeraltısuyunun ağırlıklı ortalama yaşının
belirlenmesi ve/veya farklı yeraltısularının karışımına ilişkin öngörülerde bulunulması mümkün
olmaktadır (Tezcan, 1992). Nisan 2007 trityum izotopu analiz sonuçlarına göre 50, 53, 55 ve 69
no’lu örnekler diğer sulara oranla daha yaşlı ve daha derin dolaşımlıdır (Şekil 7).
Oksijen–18 ( 18 O)-trityum ilişkisi, suların beslenme kotları ile akifer içersindeki kalış süreleri
arasındaki ilişkiyi yansıtmaktadır. 50, 53, 55 ve 69 no’lu örnekler diğer su örneklerine göre akifer
ile daha uzun süre temas eden, yaşlı sulardır (Şekil 8). Yaşlı sular beslenmenin zayıf, genç sular ise
güçlü olduğunun göstergesidir (Aksoy ve Filiz, 2001).
Hidrolojik şartlara bağlı olarak meteorik kökenli yeraltısuyu girdisi buharlaşmadan daha baskın
olduğundan Temmuz 2007 döneminde sular (61 ve 67 no’lu örnekler hariç) Dünya Meteorik Su
Doğrusu ile Marmara Meteorik Su Doğrusu arasında yer almaktadırlar (Şekil 9). Şekil 10 ve Şekil
11’e göre 8, 28, 50, 53, 69, 84 no’lu örnekler diğer su örneklerine göre daha yaşlı ve daha derin
dolaşıma sahiptir. 55 no’lu örneğin dönemsel olarak trityum değerlerinde artış gözlenmiştir.
İzotop hidrolojisi konusunda geçmişte yürütülen çalışmalar sonucunda oksijen–18 içeriğinin,
coğrafi konum, enlem vb. parametrelerin yanı sıra, esas olarak yükselti ile ters orantılı biçimde
azaldığı gösterilmiştir (Payne ve Dinçer, 1965). Her 100 m kot artışına karşılık 18 O içeriğindeki
azalma ‰ 0.15 ile ‰ 0.50 arasındadır (Yurtsever ve Gat, 1981; Clark ve Fritz, 1997). Kot
yükseldikçe sıcaklığın ve buna bağlı olarak buharlaşmanın azalması, bu negatifleşme oranını
arttırmaktadır. Şekil 12’de yükseklik ile 18 O değerleri arasında ters orantı gözlenmektedir. Azalan
δ 18 O’nin değerleri, yüksek kotlardan beslenmeyi ifade etmektedir.
T (TU)
7
6
5
4
3
2
1
0
-70 -60 -50 -40 -30 -20 -10 0
D
Şekil 7. Nisan 2007 dönemine ait D-T (TU) grafiği
8
13
18
19
23
34
43
50
53
55
59
61
66
68
69
70