3.Ulusal Hidrolojide İzotop Teknikleri Sempozyumu - DSİ Genel ...

6. ÇEVRESEL İZOTOP HİDROLOJİSİ
Son yıllarda hidrolojik ve hidrojeolojik araştırmalarda sudaki doğal izotoplar kullanılmaktadır. Bu
çalışmalarda genellikle radyoizotop olarak trityum ( 3 H) ve karbon–14 ( 14 C), kararlı (duraylı) izotop
olarak da oksijen–18 ( 18 O) ve döteryum ( 2 H) izotoplarından yararlanılmaktadır. Trityum ve karbon–
14 yeraltı suyunun yaşının belirlenmesinde kullanılırken, oksijen–18 ve döteryum ise yeraltı
suyunun beslenme alanını belirlemede ve yüzey su kütlelerinde buharlaşma göstergesi olarak
kullanılmaktadır. Oksijen ve hidrojen su molekülünü oluşturan iki element olduklarından dolayı
oksijen–18, döteryum ve trityum izotopları hidrolojik çevrimin çeşitli kesimlerindeki su
hareketlerinin incelenmesi için izleyici olarak kullanılırlar. Bu doğal izotoplar, hidrolojik
sistemlerle ilgili statik ve dinamik parametrelerin belirlenmesini sağlar. Duraylı izotoplardan
oksijen–18 ve döteryumdan suların olası beslenme yükseltilerinin hesaplanmasında, trityumdan ise
bağıl yaş ve geçiş sürelerinin belirlenmesi amacıyla yararlanılmıştır. Karbon–13 ve kükürt–34
izotopları ise su kalitesini ve kirleticilerin kaynağını belirlemek, sulardaki karbonun ve kükürtün
orijinini araştırmak için kullanılmıştır.
Tablo 2. İnceleme alanındaki su örneklerine ait izotop değerleri (Haziran 2006)
N
o Örnek Adı TU - Hata 2 H 18 O 13 Cvpdb
142
34 S Scdt
1 MTA Sondajı Kozaklı 0.240.2 -65.3 -10.12 2.29 17.3
2 Kozaklı Sazlık Çamuru 0.140.22 -59.2 -9.97 -2.27 12
3 Kozaklı Yap-Sel 0.40.21 -70.1 -10.26 1.83 18.6
4 Kozaklı Soğuk Su 8.870.37 -68.9 -8.91 -10.43 0
5 Güneç Termal 0.490.23 -69.7 -10.16 2.05 17.5
6 Hastane Sondajı 0.560.23 -69.1 -10.34 2.62 23.9
7 Kozaklı H-Açık Sondaj 0.30.23 -74 -10.37 2.26 19.6
8 Nevşehirliler Sondaj 0.350.22 -62.5 -10.21 1.75 21.1
9 Şehir Hamamı Dağ Kay 0.620.2 -61.6 -10.13 20.2
10 Şehir Hamamı Sondaj - - - 2.75 19.3
İnceleme alanındaki δ 18 O değerleri sıcak sularda -10.37 ile -9.97 arasında değişmekte, soğuk suda
ise -8.91’dir. δ 2 H değerleri sıcak sularda -74 ile -59.2 arasında, soğuk suda ise - 68.9’dur. Sulara ait
δ 18 O – δ 2 H grafiği incelendiğinde sıcak sular, dünya meteorik yağış doğrusu olarak bilinen
δ 2 H=8xδ 18 O+ 10 (Craig,1961) doğru üzerinde yer almaktadır (Şekil 5). Bu sonuca göre sıcak sular
meteorik kökenli olup, yağış sularının yerin altına çatlak, kırık ve faylar boyunca süzülerek ve bu
süreçte ısınarak kendisine hidrotermal kanal ödevi gören fay veya etkili çatlaklar boyunca
yükselerek yeryüzüne ulaşmışlardır( Pasvanoğlu ve Gültekin, 2007).