Bildiri Özetleri Kitabı - Ziraat Fakültesi - Çanakkale Onsekiz Mart ...

IV. ULUSLARARASI KATILIMLI 

MARMARA ARICILIK KONGRESİ 

(Bildiri Özetleri) 

2-4 Aralık 2010 

ÇANAKKALE 

EDİTÖRLER 

İbrahim ÇAKMAK 

A. Onur GİRİŞGİN 

Selvinar S. ÇAKMAK 

Levent AYDIN 

REDAKTÖR 

M.Ertan GÜNEŞ 

Ali SORUCU 

Basım Yeri: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Basım Evi 

1

IV.ULUSLARARASI KATILIMLI MARMARA ARICILIK KONGRESİ 

Çanakkale 2 - 4 Aralık 2010 

Kongre Onursal Başkanı 

Prof.Dr.Ali AKDEMİR 

Onsekiz Mart Üniversitesi Rektörü 

Bilim Kurulu 

Prof.Dr. Levent AYDIN Uludağ Üniversitesi 

Prof.Dr. Türker SAVAŞ Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi 

Prof.Dr. Muhsin DOĞAROĞLU Doğa Arıcılık 

Prof.Dr. Ferat GENÇ Atatürk Üniversitesi 

Prof.Dr. Kadriye SORKUN Hacettepe Üniversitesi 

Doç.Dr. Ethem AKYOL Niğde Üniversitesi 

Doç.Dr. İbrahim ÇAKMAK Uludağ Üniversitesi 

Doç.Dr. İrfan KANDEMİR Ankara Üniversitesi 

Doç.Dr. Sibel SİLİCİ Erciyes Üniversitesi 

Düzenleme Kurulu 

Cahit İLERİ Çanakkale İli Arı Yetiştiricileri Birliği Başkanı 

Refik BERİ Uludağ Arıcılık Derneği Başkanı 

Prof.Dr. Harun BAYTEKİN Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi 

Prof.Dr. Hüseyin EKİNCİ Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi 

Prof.Dr. Osman DEMİRCAN Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi 

Prof.Dr. Türker SAVAŞ Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi 

Zir.Müh. Zübeyde YURT Çanakkale Tarım İl Müdürlüğü 

Mustafa CİVAN Uludağ Arıcılık Derneği 

Dr M. Ertan GÜNEŞ Uludağ Üniversitesi 

Dr. A. Onur GİRİŞGİN Uludağ Üniversitesi 

Dr. Oya GİRİŞGİN Uludağ Üniversitesi 

Dr. A. Ebru BORUM Uludağ Üniversitesi 

Zir.Yük.Müh. Selvinar ÇAKMAK Uludağ Arıcılık Derneği 

Vet.Hek. Özgür SELÇUK Uludağ Üniversitesi 

Vet.Hek. Gözde COŞKUNSERÇE Uludağ Üniversitesi 

2

ÖNSÖZ 

Bal, tarihöncesi dönemlerden itibaren insanoğlunun beslenme listesinde 

varolmuştur. Yirmincİ yüzyıla değin bu amaçla “balcılar” ormanları dolaşarak doğadaki 

balarısı kolonilerinden bal toplamışlar ve satmışlardır. Sonraki dönemlerde ve 

günümüzde de bazı yörelerde halen sürdürüldüğü şekilde, bakım ve besleme 

gerektirmeden balarısı kolonileri ağaç kütükler veya sepetler içerisinde el altında 

bulundurulmuştur. 

Balarısının bal dışındaki ürünlerinden yararlanma düzeyi arttıkça ve özellikle 

kültür bitkilerinin tozlaşmasında oynadığı rolün anlaşılmasıyla, arıcılık tarımsal bir 

sektör olma yoluna girmiştir. Günümüzde ekonomik potansiyeli oldukça önemli 

düzeyde olan bir sektördür. Buna bağlı olarak da bilgi yoğun bir üretimi zorunlu kılar. 

Hobi olarak dahi arıcılık yapılsa yoğun bilgi gerektirir. 

Aslında arıcılık “ben evimi geçindireceğim” diye başlanan bir ekonomik 

faaliyet değildir. Arıcılık bir gönül işidir. Arıcılığa balarısının biyolojisine duyulan 

“merak” ile başlanır. Arıcılıkta hobi, meslek haline gelir. Bu nedenle, şevkle ve diğer 

birçok meslekten daha bir ilgiyle yapılır. Arıcı meraklıdır ve bu merakını gidermek için, 

balarısı hakkında daha fazlasını öğrenmek için, diğer üreticilerin yapmayacağı şekilde 

davranır. Kurs, seminer, bilgi şöleni ve konferanslara katılır. Buralarda teknik 

elemanları ve bilim adamlarını sıkıştırır. Bu nedenle balarısı ve arıcılık konusunda 

çalışan gerek teknik elemanlar gerekse bilim insanları sahadan kopuk olarak işini 

yapamazlar. Elbette ki özellikle bilim insanları için önemli bir avantajı vardır sahadan 

kopmamanın, her tarafı “hipotezdir”. 

Ülkemizin arıcılık açısından önemli avantajlarının bulunduğu her daim 

söylenegelir ve eklenir: “Ülkemiz arıcılık açısından potansiyelini kullanamamaktadır”. 

Dünyada muazzam bir sektör haline gelmiş olan arıcılığı Ülkemizde de geliştirebilmek 

ancak araştırma ve araştırmaların sahaya yayımı ile olabilir. Bilimsel kongre ve bilgi 

şölenleri bu amaca hizmet eder. 

Uludağ Üniversitesi Arıcılık Geliştirme Araştırma ve Uygulama Merkezi ile 

Uludağ Arıcılık Derneğinin yoğun uğraşlarıyla bilimsel içeriği oluşturulan kongreye, 

İsrail, İran, Ürdün, Bulgaristan, Yunanistan ve yurdun dört bir tarafından tebliğli 

tebliğsiz çok sayıda bilim insanı ve üretici katılmaktadır. İki gün boyunca arıcılığın 

temel sorunlarının tartışılacağı kongrede arıcılık sektörü için önemli adımlar atılacaktır. 

Uluslar arası katılımlı IV. Marmara Arıcıllık Kongresinin ülke ve dünya 

arıcılığına önemli katkıları olacağını umut etmekteyiz. Kongrenin sağlıklı bir şekilde 

gerçekleşmesinde emeğiyle katkı koyanlar başta olmak üzere hemen her türlü katkı 

sağlayan bütün kurum ve kuruluşlara içten teşekkürlerimizi sunar, Düzenleme 

Komitesi olarak arıcılığa gönül vermiş seçkin konuklarımızı Çanakkale’de 

ağırlamaktan mutluluk duyarız. 

3 

DÜZENLEME KOMİTESİ 

02-04 Aralık 2010, Çanakkale

IV. ULUSLARARASI KATILIMLI MARMARA ARICILIK KONGRESi PROGRAMI 

2 ARALIK 2010 PERŞEMBE 

09:00 KAYIT 

10:00-10:30 AÇILIŞ KONUŞMALARI 

Uludağ Arıcılık Derneği Başkanı 

Çanakkale İli Arı Yetiştiricileri Birliği Başkanı 

Ordu Arıcılık Enstitüsü Müdürü 

Türkiye Arı Yetiştiricileri Merkez Birliği Başkanı 

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Rektörü 

Çanakkale Valisi 

10:30-11:40 PANEL: TÜRKİYE’DE ARICILIK 

Oturum Başkanı: Muhsin Doğaroğlu 

Konuşmacılar: 

Bahri Yılmaz 

Kadriye Sorkun 

Ferat Genç 

Levent Aydın 

İbrahim Çakmak 

11:40-13:20 ÖĞLE YEMEĞİ 

13:20-15:20 ARI KAYIPLARI 

Oturum Başkanı: Muhsin DOĞAROĞLU 

13:20-13:40 Honey Bee Viruses, Diseases and Hive Management in the 

Middle East and their Relation to the Colony Collapse Disorder 

and Bee Losses 

N. HADDAD 

13:40-14:00 Beekeeping in Israel and CCD (Colony Collapse Disorder) GAP – 

Good Apicultural Practices 

H. EFRAT 

14:00-14:20 Koloni Ölümlerinde Yönetim Hataları 

M. DOĞAROĞLU 

14:20-14:40 Effects of Imidacloprid (a neo-nicotinoid insecticide) on Honey 

Bees 

F. HATJINA 

14:40-15:00 İnsektisitlerin Arı Ölümleri Üzerine Olası Etkileri 

H. ÖZBEK 

4

15:00-15:20 Pestisitlerin Arı Kayıplarındaki Rolü ve Pestisitlerin Olumsuz 

Etkilerinden Korunma 

H.H. ORUÇ, A. SORUCU 

15:20-15:40 KAHVE ARASI 

15:40-17:40 ARI YETİŞTİRİCİLİĞİ 

Oturum Başkanı: Prof.Dr. Ferat GENÇ 

15:40-16:00 TAB Kuruluşu 

B. YILMAZ 

16:00-16:20 İzmir Yöresi Bal Arılarının (Apis mellifera L.) Tecritli Ada 

Koşullarında Islah Çalışmaları 

Ü. KARACA 

16:20-16:40 Arı Ürünleri Üretiminde İyi Arıcılık Uygulamalarının Önemi 

T. SAMANCI, A.E. SUNAY 

16:40-17:00 Mobil Arıcılık Sistemi 

F. KONAK, V.S. GÜNBEY, Ü. KAYABOYNU 

17:00-17:20 Adnan Menderes Üniversitesi Çine Arıcılık Müzesi 

M. KÖSOĞLU, C. BEKTAŞ 

17:20-17:40 Kapadokya’da Arıcılık 

S. SARIÖZKAN, A. İNCİ, A.YILDIRIM, Ö. DÜZLÜ 

17.40-18.00 Çanakkale Arıcılığının Güncel Profili Ve Profil Bağlamında 

Öneriler 

C. KONYALI, U. ÖZKAN, C. İLERİ, H. BAYTEKİN, 

T. SAVAŞ 

18.00-18.20 Sürdürülebilir Bir Yaşam Ve Kirsal Kalkinma İçin Aricilik 

K. ÇELİK 

19:00 AÇILIŞ KOKTEYLİ 

3 ARALIK CUMA (2.GÜN) A SALONU (Küçük Salon) 

09:00-11:00 ARI BİYOLOJİSİ 

Oturum Başkanı: Kadriye SORKUN 

09:00-09:20 Study on the Stimulating Effect of Product “Startovit” on the 

Productive Parameters of Bee Colonies 

I. ZHELYAZKOVA, V. POPOVA, I. PANCHEV 

09:20-09:40 İran Bal Arısı (Apis mellifera meda) Popülasyonlarında 

Kanat Hücreleri Şekil Analizi 

A. ÖZKAN, M.G. MORADİ, İ. KANDEMİR 

5

09:40-10:00 Doğu Akdeniz Bölgesi Koşullarında Yetiştiriciliği Yapılan Balarısı 

(Apis mellifera L.) Kolonilerinde Hijyenik Davranış Özelliklerinin 

Belirlenmesi 

C. ÖZTÜRK, E. AKYOL 

10:00-10:20 Arı Davranışları 


F. GENÇ, M.M. CENGİZ, A. DODOLOĞLU 

10:40-11:00 Bulgaristan, Trakya ve Yunanistan’da Yayılış Gösteren Bal Arısı 

Populasyonlarında Landmark ve Fourier Şekil Analizi 

A. ÖZKAN, İ. ÇAKMAK, P. NENTCHEV, S. S. ÇAKMAK, İ. 

KANDEMİR 

11:00-11:20 Bombus Latreille (Hymenoptera: Apidae) Türlerinin Ekonomik 

Önemi 

Ç. ÖZENİRLER, A.M. AYTEKİN 

11:20-11:40 Ordu İli Doğal Florasında Yetişen Sarı Orman Gülü Bitkisi 

(Rhododendron luteum sweet) Üzerinde Anadolu Arısı (Apis 

mellifera anatoliaca) ve Yöre Arısının Davranış Özelliklerinin 

Belirlenmesi 

V.S. GÜNBEY, M. DUMAN, A. GÜLER, T. NAMDAR, Y. 

KARAOĞLAN, Ö. YILMAZ 

11:40- 12:00 Türkiye Arıcılığının Dünü, Bugünü ve Yarını İçinde Hacettepe 

Üniversitesi Arı ve Arı Ürünleri Uygulama ve Araştırma Merkezinin 

(HARÜM) Yeri 

K. SORKUN 


13:40-17:40 ARI ÜRÜNLERİ 

Oturum Başkanı: Ethem AKYOL 

13:40-14:00 The Impact of International Food Safety Standards and 

Regulations on Bee Products Trade and Apiculture 

D. ZILBERMAN, S. BAREL 

14:00-14:20 Türkiye’nin Beş Farklı Coğrafik Bölgesinden Toplanan 

Propolislerin Kimyasal İçeriklerinin Saptanması 

Ö. G. ÇELEMLİ, K. SORKUN 

14:20-14:40 Arı Ürünlerinin (Bal, Polen, Propolis) Biyoaktif Özellikleri 

S. KOLAYLI, O. YILDIZ, H. ŞAHİN, Ö. TARHAN 

14:40-15:00 Bal Ticaretinde İzlenebilirliğin Sağlanması ve Önemi 

A.E. SUNAY 

15:00-15:20 Türkiye’de Ballarda Tespit Edilen Pestisit ve Antibakteriyel İlaç 

Kalıntıları, Arı ve İnsan Sağlığı Açısından Değerlendirilmesi 

H.H. ORUÇ, A. SORUCU, N. GÜNEŞ 

6


15:40-16:00 Akut Toksik Bal ve Grayanotoksın-I’ın Ratlarda Biyokimyasal 

Parametreler Üzerine Etkisi 

S. SİLİCİ 

16:00-16:20 Çam Balı Üretiminin Ülke Arıcısı İçin Önemi, Sağladığı Faydalar 

ve Alınması Gereken Önlemler. 

Z. ŞAHİN, S. ERGİNOGLU 

16:20-16:40 Diyabetli Ratlarda Kan Glikozu ile Bazı Biyokimyasal Parametreler 

Üzerine Propolisin Etkileri 

S. SİLİCİ, C. YAZICI 

16:40-17:00 Yumurta Tavuğu Rasyonuna Propolis İlavesinin Yumurta Kalitesi 

Üzerine Etkileri 

D. ÖZKÖK, K. M. İŞCAN 

17:00-17:20 Polen Alerjisi ve Atmosferik Polen 

S. SİLİCİ, A. ÜNVER, T. ÇETER, N.M. PINAR 

17:20-17:40 Bal Arısı Polinasyonunun Ayçiçeğinde Verim ve Kaliteye Etkileri 

3 ARALIK CUMA (2.GÜN) 

B SALONU (Büyük Salon) 

A.Ş. TAN, A.İ. ÖZTÜRK, Ü. KARACA 

09:00-17:00 ARI HASTALIKLARI 

Oturum Başkanı: İbrahim ÇAKMAK 

09:00-09:20 İran’ın Kuzeybatısında Bazı Ekonomik Arı Hastalıklarının 

(Varroosis, Nosemosis ve Amerikan Yavru Çürüklüğü) Mevsimlere 

Göre Enfeksiyon Oranları; Derleme 

A. LOTFI, H. A. SHAHRYAR 

09:20-09:40 Acaricidal Effect of Some Etheral Oils Added to the Foods of Bees 

P. NENTCHEV, I. ZHELYAZKOVA, K. GURGULOVA, D. 

PAVLOV 

09:40-10:00 Honeycomb - A Natural Protection System in Beehive Against 

Chemical Residues and Environmental Contaminants 

S. BAREL 

10:00-10:20 Hazır Peteklerin Arı Sağlığındaki Rolü 

A. YALÇINKAYA, N. KESKİN 


10:40-11:00 Distribution and Control of Nosema in Bulgaria 

K. GURGULOVA, R. VALCHOVSKI, P. PETROV 

11:00-11:20 Bursa’da Bal Arılarında Görülen Yavru Çürüklüğü Hastalıklarının 

İncelenmesi 

E. BORUM, M. ÜLGEN, L. AYDIN, C. ÖZAKIN 

7

11:20-11:40 Sonbahar Kış Aylarında Balarısı Hastalık ve Zararlılarının Kontrolü 

L. AYDIN, E. GÜLEĞEN 


13:40-14:00 Varroa Mite Control with Flumethrin 

K. GURGULOVA, I. ZHELYAZKOVA, V. POPOVA, I. PANCHEV 

14:00-14:20 Tests for Applying Ecostop and Apigard Against Varoatosis in 

Bees 

N. KIRILOV 

14:20-14:40 Antibiyotik Kullanımının Bal Arısı (Apis mellifera L.) Mikroflorası 

Üzerindeki Rolü 

A.ÖZKIRIM 

14:40-15:00 Bal Arısı (Apis mellifera L., 1758) Hastalık ve Zararlılarına Karşı 

Kullanılan Bazı İlaçların Arıların Ömürleri Üzerine Etkileri 

E. AKYOL, H. YENİNAR, C. ÖZTÜRK, D.A. CEYLAN 

15:00-15:20 Effectiveness of Some Acaricides Against Varroa Mite 

K. GURGULOVA, I. ZHELYAZKOVA, V. POPOVA 

15:20-15:40 Bacillus thuingiensis var. kurstakı’nin (Bio-T Plus) Bal Arısı (Apis 

mellifera anatoliaca) Bireylerine Yan Etkilerinin Saha Şartlarında 

Araştırılması 

H. AKKAYA 


16:00-16:20 Varroa Parazitine Dirençli Arı Hatlarının Seçimi: Hijyenik Davranış 

İ. ÇAKMAK, S.S. ÇAKMAK, L. AYDIN, S. FUCHS 

16:20-16:40 Arı Sağlığı İçin Kullanılan İlaçların Getirdiği Olumsuzluklar 

M.A. ONARAN 

16:40-17:00 Bal Arısı (Apis mellifera L., 1758) Zararlısı Varroa (Varroa 

destructor) Parazitine Karşı Oksalik Asitin Yüzde Etkinliğinin 

Belirlenmesi. 

E. AKYOL, H. YENİNAR, A. YÖRÜK 

17:00-17:20 Varroa destructor’un Mücadelesinde Organik Asitler ve Uçucu 

Yağların Kullanımında Avantajlar-Dezavantajlar 

A.O. GİRİŞGİN 

17:20-17:40 Akdeniz Bölgesindeki Kışlatma Alanlarında Görülen Bulaşıcı Bal 

Arısı Hastalıkları 

M.N. MUZ, H. SOLMAZ, D. MUZ 

17:20-17:50 ARI YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİKLERİ SORUNLARI (Büyük Salon) 

Oturum Başkanı: Bahri YILMAZ, Ziya ŞAHİN 

17:20-17:50 GEZGİNCİ ARICILIK SORUNLARI (Küçük Salon) 

Oturum Başkanı: Harun BAYTEKİN, Cahit İLERİ 

8

17:50-18:30 SONUÇ BİLDİRGESİ OLUŞTURULMASI 

TAB Yönetim Kurulu 

Çanakkale Arı Yetiştiricileri Birliği 

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi 

Uludağ Üniversitesi Arıcılık Geliştirme-Uygulama ve Araştırma Merkezi 

Uludağ Arıcılık Derneği 

4 ARALIK CUMARTESİ 

09:00 GELİBOLU GEZİSİ 

9

ARI KAYIPLARI 

10

BEEKEEPING IN ISRAEL AND CCD (COLONY COLLAPSE DISORDER) 

GAP – GOOD APICULTURAL PRACTICES 

(İsrail'de Arıcılık ve Koloni Çöküş Hastalığı (CCD)) 

Haim EFRAT 

Head of Beekeeping Division, Extension Service Ministry of Agriculture 

(İsrail Tarim Bakanlığı Rehberlik ve Danışma Servisi Arıcılık Bölüm Başkanı) 

1. The use of good selective and adapted stock of queens for queen rearing 

2. Yearly requeening practices in particular and GAP in general 

3. The use of migratory system, pallets, and hydraulic boom and advance 

technology, to save human power 

4. IP(V)M – Integrated VARROA Management 

5. Effective approach toward diseases and pests prevention and control 

6. Adaptation of drastic quality control measures during hive management 

and through the whole process 

7. Modern techniques of filtering of wax for elimination of residues of 

chemicals in wax and honey 

8. Proper feeding with sugar and pollen substitutes and supplements 

9. Israeli approach toward exploration of potential area for bees 

10. Maintaining strong and fruitful research and extension services for 

facilitating beekeepers livelihood 

ÖZET: Arı kovanlarının hidrolik vinçler ve forklift kamyonlarla taşınması. 

1. Bal evinde, arılıkta, çalışma ve hazırlanma odalarında bal hasadı. 

2. Arı beslenmesi: Arı beslenmesinin proteinler, karbonhidratlar, yağ asitleri, 

mineraller, vitaminler ve polen yerine geçen besinlerle desteklenmesi. 

3. Arı hastalıkları ve tarım ilaçlari kulanımı kontrolünün geliştirilmesi. 

4. Bal verimi yüksek, özellikle Varroa parazitine ve diğer arı hastalıklarına 

dirençli arıların geliştirilmesi. 

5. Bal ve bal ürünlerinin üretimini arttırmak için tarımsal ağaç ve ekin dikimi, 

konuları ile ilgili bilgiler verilmiştir. 

KOLONİ ÖLÜMLERİNDE YÖNETİM HATALARI 

Muhsin DOĞAROĞLU 

Doğa Arıcılık - Tekirdağ 

Ülke arıcılığının son derece zengin flora kaynaklarına, çeşitli koşullara uyum sağlamış 

arı ırk ve ekotiplerine ve dünyada ikinci sırayı alan koloni sayısına karşın bal verim 

ortalamasının dünya ortalamasının bile altında olmasının ve yüksek düzeyde koloni 

ölümleri görülmesinin birçok nedeni bulunmaktadır. Bu nedenlerin önemli bir bölümü 

çevresel etmenlerden kaynaklanmakla beraber bir bölümü de doğrudan üretici ihmal 

veya hatalarından kaynaklanmaktadır. Hatta çevre koşullarına atfedilen birçok hata 

bile arıcının zamanında gereken önlemleri almaması nedeniyle beklenenden daha 

büyük kayıplara neden olabilmektedir. Genel anlamda üreticiden kaynaklanan bu 

hataları; 

- Arılık yeri seçiminde ve kolonilerin yerleşiminde, 

11

- Populasyon düzenleme ve güçlendirme çalışmalarının yapılmamasında, 

- Kolonilerin bal mevsiminde üretken hale getirilememesinde, 

- Etkin bir oğul önleme çalışması yapılmamasında, 

- Genetik yapıda ve buna bağlı olarak elde edilen ana arıların yetersiz oluşunda, 

- Besleme konusunda yapılan yanlışlıklarda, 

- Kışlatmanın sağlıklı bir şeklide yapılamasında, 

- Arı hastalık ve zararlıları ile savaşımda ve daha birçok konuda görmek olasıdır. 

Ülke genelinde karşılaşılan bütün bu sorunlara ek olarak kimi üreticiler tarafından 

yapılan bireysel hatalar da bu konulara eklendiğinde çok daha karmaşık sorunlar 

ortaya çıkabilmektedir. Örneğin arıcının finansal durumunun yetersizliği nedeniyle 

kuluçkalı çerçeveleri dahi süzerek kolonide hiç bal bırakmaması hatalı beslenme veya 

kışlatma adı altında incelense bile bu aslında başlı başına koloni ölümlerine neden 

olan finansal bir sorundur. 

İNSEKTİSİTLERİN ARI ÖLÜMLERİ ÜZERİNE OLASI ETKİLERİ 

Hikmet ÖZBEK 

Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, Erzurum 

Böcek öldürücü kimyasallar olarak bilinen insektisitler, başta tarımsal zararlılar olmak 

üzere; depolanmış çeşitli ürünler, hayvanlardaki ektoparazitler, rekreasyon ve yerleşim 

alanlarında, insan ve hayvan barınaklarında doğrudan veya dolaylı olarak zararlı olan 

böcek ve benzeri organizmalara karşı kullanılırken birçok olumsuzlukları da 

beraberinde getirmektedir. Bu olumsuzluklar arsında; insektisitlerin balarısı (Apis 

mellifera L.) ve yaban arıları olarak bilinen ve tümüne birden arı dediğimiz böceklere 

olan olası etkileri de yer almaktadır. Bal arıları, insanoğlunun çok değişik şekillerde 

yararlandığı; bal, bal mumu, probollis, arı sütü ve arı zehiri üretmeleri yanında, kültürü 

yapılan bitkiler ve yabani bitkilerde yaban arıları ile birlikte tozlaşmayı sağlayarak 

tarımsal ürünlerin nicelik ve nitelik yönünden üstün olmasını gerçekleştirmektedirler. 

Doğada biyolojik çeşitliliğin sürdürülmesi, hemen tamamen bu organizmaların 

faaliyetlerine bağlı olmaktadır. 

İnsektisitlerin arılara olumsuz etkileri doğrudan veya dolaylı yollarla olmaktadır. 

Doğrudan etki, ilaçlama esnasında tarlacı arıların ilaçla temas haline gelmeleri 

şeklinde olabileceği gibi, ilaçlama sonrası ilaçlı bitki veya diğer objelerle temas 

etmeleri durumunda da olmaktadır. Ayrıca toz, ıslanabilir toz ve mikro kapsül 

formülasyonlarındaki ilaçlar, usulüne uygun olarak uygulandıklarında bitkiler üzerinde 

oluşturdukları birikintiler, arılar tarafından toplanarak kovanlara getirilmekte, burada 

aktif hale gelen ilaçlar, larva ve ergin ölümlerine neden olmaktadır. Arıların 

insektisitlerden dolaylı olarak etkilenmeleri, özellikle ilaçlama sonucu yağmurla 

yıkanan ilaçların arıların kullanacağı sulara karışması şeklinde olmaktadır. Diğer 

taraftan yuva yapımında ilaçlarla kirlenmiş toprak veya bitki parçacıklarını kullanan 

yaban arıları bu durumdan olumsuz yönde etkilenmektedir. İlaç ambalajlarının usulüne 

uygun olarak imha edilmemesi de arı ölümlerine neden olabilmektedir. 

12

İnsektisitlerin arılara olan olumsuz etkilerini minimuma indirmek için aşağıdaki 

hususlar göz önüne alınmalıdır: Arıcıların arılık yerinin seçiminde olanaklar ölçüsünde 

yoğun ilaçlamaların yapıldığı alanlardan uzak olacak yerleri tercih etmeleri 

gerekmektedir. Yetiştiricilerin Entegre Zararlı Yönetimi (IPM) prensipleri 

doğrultusunda, zorunlu olmadıkça insektisit kullanımından kaçınmaları, zorunlu 

hallerde arılara toksisitesi düşük veya olumsuz etki yapmayan ilaçlar ve ilaç 

formülasyonları tercih edilmelidir. İlaçlamanın akşam saatlerinde, gece veya 

sabahleyin erken saatlerde yapılması arı ve diğer faydalıların olumsuz yönde 

etkilenmelerini minimum düzeye indirecektir. Kaplama ilaçlamadan kaçınılmalı 

havadan ilaçlama yerine yer aletleri tercih edilmelidir. Çok önemli olan bir diğer husus 

da ilaçlamaya başlamadan makul bir süre önce arıcılar haberdar edilmelidir. Arıcıların 

ve bitki yetiştiricilerin bu konularda iyice bilinçlendirilmesi de son derece önem 

taşımaktadır. 

PESTİSİTLERİN ARI KAYIPLARINDAKİ ROLÜ VE PESTİSİTLERİN OLUMSUZ 

ETKİLERİNDEN KORUNMA 

Hasan H. ORUÇ 1,2 , Ali SORUCU 1,2 

1 

Uludağ Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Farmakoloji ve Toksikoloji ABD, 16059 

Nilüfer, Bursa. 

2 

Uludağ Üniversitesi, Arıcılık Geliştirme, Uygulama ve Araştırma Merkezi, 16059 


Bu bildiride, Türkiye ve diğer ülkelerdeki arı kayıplarında pestisitlerin etkisi ve 

pestisitlerin olumsuz etkilerinden korunabilmek için alınabilecek önlemlerin irdelenmesi 

ve arıcıların bilgilendirilmesi amaçlandı. Bu nedenle, Türkiye ve diğer ülkelerde, bu 

konuda yapılmış çalışma ve bildiri sonuçları incelendi. Bal arısı koloni kayıplarının 

nedenleri, pestisitlerin bu kayıplardaki rolü, zehirlenme nedenleri, belirtileri ve bal 

arılarını pestisitlerin olumsuz etkilerinden korumak için yapılması gerekenler işlemler 

ele alındı. 

Arı kayıplarının pek çok nedeni vardır. Başlıca nedenleri arasında bal arısı parazitleri 

(Varroa destructor, Acarapis woodi), potojen mikroorganizmalar (Nosema spp ve arı 

virüsleri), kirli içme suları, antibiyotik kullanımı, pestisitler ve olumsuz beslenme 

şartları veya bunların birlikte rol oynamaları bulunmaktadır. Ayrıca, cep telefonları ve 

genetiği değiştirilmiş tarım bitkilerinin de arı kayıplarında rolü olabileceği 

bildirilmektedir. Pestisitler, hasat edilen ürünler ile insan veya hayvanlara zarar veren 

canlıları (pestler) kontrol altına almak, uzaklaştırmak veya öldürmek amacıyla 

kullandığımız doğal veya sentetik kökenli kimyasal maddelerdir. Geniş bir kapsamı 

vardır, insektisit, fungisit, herbisit, molluskisit, rodentisit ile kuş veya hayvanları 

uzaklaştırıcı olarak kullanılan maddelerin hepsini içine almaktadır. 

Arılar çevrede pestisitlere karşı çok duyarlıdır ve indikatör (gösterge) olarak da rol 

oynayabilmekte ve bu hassasiyette arılarda pestisitlerin etkilerini azaltan sitokrom 

P450S enzimlerinin diğer insektlere göre daha az olması da rol oynayabilmektedir. 

Bitkilerde pestisit kullanımı arılarda akut veya kronik zehirlenmelere neden 

olabilmektedir. Bal arılarındaki zehirlenmenin boyutları çok büyük olabilmekte ve ciddi 

ekonomik kayıplara yol açabilmektedir. Bu nedenle bal arılarındaki zehirlenmelerin 

araştırılması, çözüm yolları geliştirilmesi, pestisit kullanıcılarının ve arıcılarında bu 

konuda bilgilendirilmesi gerekmektedir. 

13

HONEY BEE VIRUSES, DISEASES AND HIVE MANAGEMENT IN THE 

MIDDLE EAST AND THEIR RELATION TO THE COLONY COLLAPSE 

DISORDER AND BEE LOSSES 

Ortadoğudaki Koloni Çökme Bozukluğu ve Arı Kayıplarının Koloni Yönetimi, Arı 

Hastalıkları ve Virüslerle Ilişkisi 

Nizar HADDAD 

National Center for Agricultural Research and Extension, Bee Research Unit. 

P.O. Box 639-Baq'a 19381. Jordan, Tel.: (06) 4725071, Fax (06) 4726099, Email 

- drnizarh@yahoo.com 

Beekeeping industry plays a pivotal role in the agricultural, food security, biodiversity 

and national economies, not only by giving varies hive products but most importantly 

is the high impact that the honeybees are making in the crops and wild flora 

pollination. Since the year 2007 most of the beekeepers around the world had face a 

very big colony losses and unusual incident of disappearance of the bees "CCD", this 

article is trying to spotlight some reasons behind both CCD and bee losses in the 

Middle East area. No clear correlation between a single reason and CCD was found, 

but several vectors did have a clear relationship with the bee losses in the Middle East 

area. It is clear that beekeepers suffered big bee losses over the last few years, and 

until now there is no clear and scientifically proven explanation to CCD. 

ÖZET: Arıcılık sektörü sadece tarım, gıda güvenliği, çeşitlilik ve ulusal ekonomiye 

farklı arı ürünleri ile merkezi rol oynamak yanında tozlaşma ile tarımsal ve yabani 

bitkiler için daha fazla katkı sağlamaktadır. 2007 yılından beri arıcılar dünyada 

beklenmedik şekilde “koloni çökme bozukluğu” veya CCD olarak kısaltılan çok büyük 

arı kayıpları ile karşı karşıya kalmışlardır. Bu derleme ile CCD veya koloni çökme 

bozukluğunun arkasında yatan nedenleri ve Ortadoğu’daki koloni kayıplarını 

açıklanmaya çalışılmaktadır. Koloni çökme bozukluğu için tam bir neden bulunamamış 

fakat bir çok etkenin Ortadouğu’daki koloni kayıpları ile açık bir şekilde ilişkili olduğu 

düşünülmektedir. Son yılllarda açık bir şekilde arıcılar çok ciddi koloni kayıpları 

yaşamaktadır ve koloni çökme bozukluğu için henüz bilimsel olarak kanıtlanmış bir 

açıklama yapılamamıştır. 

EFFECTS OF IMIDACLOPRID (A NEO-NICOTINOID INSECTICIDE) ON HONEY 

BEES 

General 

Bal Arilarinda Imidacloprid (Bir Neo-Nicotinoid Böcek Öldürücü) Etkileri 

Fani HATJINA 

Hellenic Institute of Apiculture, N.AG.RE.F., Greece, 

fhatjina@instmelissocomias.gr 

The economic and ecological importance of honey bees is well documented. One third 

of the worlds’ food production is depended upon honey bees’ contribution through 

14

pollination. Greece has the highest density of honey bee colonies among the 

European countries. However, the last years, many colony losses were recorded as in 

other parts of the world. 

Because of the increased awareness on the subject, a pan-European group of 

scientists formed a Working Group for Prevention of Honey Bee Losses, called 

“COLOSS”. ‘Coloss’ had already five meetings (in Netherlands-2007, in Greece-2008, 

in Ireland-2008, in France-2009 and in Turkey-2010). Our next meeting is in Zagreb, in 

March 2011. Main causes of colony losses are considered the: bee diseasesparasites-viruses, 

resistance of parasites on chemicals, insecticides, genetically 

modified crops, environmental pollution, bad beekeeping practice, bad nutrition. 

The nicotinoid insecticides 

The toxicity effects of the insecticides, used to be sprayed on to crops, are either 

direct (death of foragers) or indirect ones (such as: loss of orientation and food 

collection, loss of memory and learning capacity, reduction of heart function, alteration 

of respiration rhythm, hypothermia, aggressiveness, brood toxicity). 

The neo-nicotinoids are insecticides used mainly as seed dressing. They act on the 

nervous system of the target insects as well as bees. They are very effective, very 

persistent, without direct but with indirect effects. The most common nicotinoids are: 

the imidacloprid, clothianidin, fipronil και thiamethoxan. 

Most of the research has been done on the substance imidacloprid (Bayer), which 

comes as a product with the names Gaucho, Admire, Confidor and Premise. 

In particular: the observations of the beekeepers for ‘crazy bees’ in areas treated with 

imidacloprid were reinforced with studies showing that honey bees had reduced ability 

to consume food and reduced activity in the hive after their exposure to imidacloprid 

(Ramirez-Romero et al, 2005; Rogers et al, 2007). Imidacloprid was the second one in 

toxicity to bees after clothianidin in a series of insecticides (Bailey et al, 2005). Just 

after 30 min of feeding imidacloprid in the food bees lose their olfactory ability (Lambin 

et al, 2001; Decourtye et al, 2003). Studies in the Aristotle Univ. of Thessaloniki (Prof. 

G. Theophilidis & co-workers) have found that many insecticides included imidacloprid 

are reducing the function of the bee’s heart when they are given to very small 

quantities, in the spectrum of some ppb. It is also found that the heart of the honey 

bee is much more sensitive to insecticides that other invertebrates. Furthermore, 

French studies have shown that the detrimental effect of imidacloprid is shown 

through the increase mortality of alterations of the bees’ behavior (Suchail et al, 2001; 

Halm et al., 2006). However, there are some results that come from research funded 

by Bayer itself that shows no negative effects on bees (Schmuck et al, 2001)! Seeds 

of several cultivations, such as cotton, sunflower, oil seed rape and corn, dressed in 

imidacloprid cause indirect detrimental effects on honey bees, such as loss of memory 

ability as well as reduction on the size of hypopharyngeal glands, the special honey 

bee glands producing the royal jelly. The last mentioned effect is also an outcome of 

our own investigations. 

History in Europe: France stopped Gaucho from 1999-2001, France stopped the 

products containing fipronil in 2004 and Gaucho in 2006, Slovenia stopped the 

products containing imidacloprid και clothianid in 2008, Germany stopped the products 

containing imidacloprid και thiamethoxan in May 2008 and Italy stopped the products 

containing all nicotinoids in September 2008. 

15

Our current research 

Since August 2008, 6 research laboratories from Greece are working together to 

determine some of the detrimental effects of the nicotinoids on honey bees. We focus 

on the effects of imodacloprid on honey bees. There is also progress on the 

establishment of a new methodology which will be able to study the toxicity effect on 

molecular level DNA). The above topic is even more important considering the 

connection with the colony losses. 

Our research is funded by 50% from EC and by 50% from the Greek Government 

under Dir. 797/04 EC. Our research till now includes, field tests in cotton plantations, 

semi-field tests (tunnels) as well as laboratory tests. In all our test sub-lethal doses of 

the insecticide are used, similar to ones found in the pollen and nectar of the seeddressed 

plants. 

Our results of the field tests till now did not show clearly any detrimental effects on the 

honey bees’ development, although the research is still undertaken. Only a trend in 

increasing Nosema infestation has been noted. However, one of the in-vitro methods 

used in our Institute is the use of hoarding cages where the effect of imidacloprid was 

evaluated on adult honey bee longevity and development of Hypopharyngeal glands 

(HPGs), the glands that produce the Royal Jelly. Our results show that although the 

bees live long, there is a considerable reduction on the size of HPGs at the age of 9 

and 13 days- old adult workers, at the age that the bees are mainly produce royal jelly, 

but even later when they produce imvertase. 

However, and as our research is still progressing, we will soon have results on the 

effect of imidacloprid on bees development, wintering ability, Nosema infestation, 

alterations on the gut, HPGs size, residues on bees tissues –honey- pollen and 

respiratory rhythm. 

ÖZET: Genel olarak bal arılarının ekonomik ve ekolojik yönden ne kadar önemli 

olduğu iyi bilinmektedir. Dünyada üretilen gıdaların 1/3’i bal arılarının tozlaşmadaki 

etkinliğinden kaynaklanmaktadır. Yunanistan Avrupa ülkeleri içinde en fazla arı 

yoğunluğuna sahip ülkedir. Fakat son yıllarda dünyanın diğer bölgelerinde olduğu gibi 

çok sayıda koloni kayıpları görülmektedir. Bu nedenle COLOSS olarak adlandırılan bir 

grup kurulmuş ve her yıl toplantılar yapılmaktadır. Koloni kayıplarının ana nedenleri 

olarak ise hastalık-parazit-virüsler, parazitlerin kimyasal ve böcek öldürücüler karşı 

dirençliliği, genetiği değiştirilmiş ürünler, çevre kirliliği, kötü arıcılık uygulamaları ve 

kötü besleme olarak sayabiliriz. 

Tarım ürünleri üzerine püskürtülen böcek öldürücülerin zehirli etkileri direk (yayılmacı 

arıların ölümü) veya dolaylı yoldan (arıların yolunu şaşırması veya yön yeteneğini 

kaybetmesi, hafıza kaybı,ve öğrenme kaybı, kalp çalışmasının aksaması, solunum 

ritminin bozulması, ani sıcaklık kaybı, hırçınlık ve yavru zehirlenmesi gibi) olabilir. 

Neo-nicotinoidler genelde tohum kaplamada kullanılan böcek öldürücülerdir. Arıların 

ve diğer böceklerin sinir sistemi üzerinde etkili olurlar. Çok etkili olup uzun süreli ve 

dolaylı etki yaparlar. En çok bilinen nicotinoidler : imidacloprid, clothianidin, fipronil και 

thiamethoxan. 

Fransa da 1999-2001 yılları arasında Gaucho’yu, yine Fransa fibronil 2004 yılında ve 

Gaucho 2006 yılında, Slovenya’da imidacloprid içeren ürünleri ve clothianid 2008 

yılında, Almanya imidacloprid και thiamethoxan içeren ürünleri 2008 yılında ve İtalya 

tüm nicotinoid içeren ürünleri 2008 yılında kullanımını durdurmuştur. 

16

Bizim çalışmalarımız devam etmekte olup imidacloprid maddesinin arıların gelişmesi, 

kışlaması, Nosema bulaşımı, sindirim sisteminde değişimler, tükrük bezlerinde durum, 

dokularda kalıntılar, bal, polen ve solunum sisitemindeki durumların araştırması olarak 

devam etmektedir. 

SEASONAL INCIDENCE OF SOME ECONOMIC BEE DISEASE (VARROARIS, 

NOSEMOSIS AND AMERICAN FOULBROOD) IN HONEY BEE COLONIES OF 

NORTHWESTERN IRAN: 

A REVIEW 

İran’ın Kuzeybatısında Ekonomik Yönden Önemli Bazı Arı Hastalıklarının 

(Varroaris, Nosemosis ve Amerikan Yavru Çürüklüğü) Mevsimlere Göre Dağılışı: 

Derleme 

Alireza LOTFI, Habib Aghdam SHAHRYAR 

Young Researchers Club, Islamic Azad University, Shabestar branch, IRAN 

Department of Animal Science, Islamic Azad University, Shabestar branch, IRAN 

Bu derlemenin amacı İran’ın kuzeybatısında (önemli arıcılık bölgesi) üç ekonomik arı 

hastalığının mevsimlere göre incelenmesidir. Bu yönde, Varroosis, Nosemosis ve 

Amerikan Yavru çürüklüğü hastalıkları ile ilgili bölge daha önce sunulmuş raporlara 

bakarak bölge kovanlarındakı en yaygın hastalık veya hastalıkların rapor edilmesine 

çalışılmıştır. 

İran, dünyanın ilk on arı üretici ülkelerinden birisidir. Malesef buna rağmen arıcılık 

araştırmaları bu üretim kapasitesini karşılamıyor. Bölgede arı hastalıkları ile ilgili 

raporlanmış kısıtlı bilgiler bulunuyor. Bu derlemede doğu Azerbaycan ilinde (İran’ın 

kuzeybatısı ve ülkenin ikince bal üreten ili) üç arı hastalığı ile ilgili yapılmış olan 

araştırmaları sunmuşuz. 

Varroosis: İran’ın veteriner organizasyonu Varroosis hastalığını arı ve koloni 

hasarlarının ana nedeni olarak vurgulamıştır. Bölgede yapılan araştırmaya göre (900 

koloni üzerinde), Mart ayında kolonilerin yüzde 44’ünde varroosis hastalığı tespit 

edilmiştır ve haziran ayı 7.72% ile en düşük orana sahiptir. Çizelgeye baktığımızda 

anlaşılıyor ki bölge kolonileri yılın tüm aylarında Varroa ile infestedirler. Temmuz, 

Ağustos, Eylül ve Ekim aylarında kolonilerde varroosis oranı sırasıyla 9.76%, 26.82%, 

32.92% ve 40% bulunmuştur. Böylelikle bölge kolonileri kışta hastalık en yüksek 

düzeydedir. 

Nosemosis: bu hastalıkla ilgili bölgede iki farklı denetleme yapılmıştır. Bizim yapmış 

olduğumuz çalışmada en yüksek enfeksyon oranı 59% ile bahar sezonunda ve mayıs 

ayındadır. Buna karşı sonbahar aylarında hiç bir kovanda nosemosis bulunmadı. 

Bölgede yapılan diğer çalışmadada bahar sezonunda en yüksek nosemosis oranı 

tespit edildi ( kolonilerin 46% sında). 

Amerikan Yavru çürüklüğü (AYÇ): iki sene süren denetleme sonucunda, bölge 

kovanlarının 5.8% nde hastalık sporu bulundu. Mayıs ve Haziran aylarında sıra ile 

17.3 ve 11% AYÇ oranı kovan ve bal örneklerinde tespit edildi. Nisan, Ağustos ve 

Eylül aylarında hiç bir AYÇ sporu ile infekte örneğe rastlanmadı. 

17

Bu üç önemli hastalığın bölgede yayılışına bakarak, Varroosisin Ocak, Şubat ve 

Martta, Nosemosisin bahar aylarında ve Amerikan yavru çürüklüğü hastalığının Mayıs 

ve Haziran aylarında Doğu Azerbaycan illerindeki arı kolonilerini önemli derecede 

bulaşık olduğu tespit edilmiştir. Bulgular Varroosisi bölge arı kolonilerinde en önemli 

hastalık olarak göstermektedir. Buna karşı, Amerikan yavru çürüklüğünü (mayıs hariç) 

düşük seviyededir. Sonuç olarak Varroosisin kolonileri kış döneminde zayıflatarak 

onları gelecek bahar dönemınde nosemosise hassas duruma getirdiğini öneriyoruz. 

18

ARI HASTALIKLARI 

19

ACARICIDAL EFFECT OF SOME ETHERAL OILS ADDED TO THE FOODS OF 

BEES 

(Arı Gıdasına Eklenen Bazı Uçucu Yağların Akarisit Etkisi) 

P. Nentchev 1 , I. Zhelyazkova 1 , K. Gurgulova 2 , D. Pavlov 1 

1 Trakia University, Stara Zagora, Bulgaria 

2 National Diagnostic Research Veterinary-Medical Institute, Sofia, Bulgaria 

The acaricidal effect of ethereal oils of salvia (Salvia sclarea L.), basil (Ocimum 

basilicum L.), white marjoram (Origanum heracleoticum L.) and dill (Anethum 

graveolens L.) added to food of bees (honey –sugar candy) is investigated. The 

experiment is carried out in the autumn during 21 days. Two control and four 

experimental groups are formed from equal bee colonies. 

Bee colonies are feeded three times at an interval of seven days with honey–sugar 

candy (100 g single dose), including 1% ethereal oil for experimental groups. Colonies 

from first control group (K1) are treated with RODOVAR (active substance amitraz) 

and those from second control group (K2) are not treated with acaricidal preparation 

aiming detection of the number of naturally fallen mites. Control treating with 

APIPROTECT (active substance coumaphos) is done at the end of experimental 

period. The effectiveness of the tested ethereal oils as acaricidal means is calculated 

based on the results. 

It is found that ethereal oils of salvia, basil, white marjoram and dill added to honey – 

sugar candy in a dose 1% have an acaricidal effect on the mites Varroa jacobsoni. 

The current lower effectiveness (37.38 – 43.21%) than the effectiveness of treatment 

bees with RODOVAR (99.07%) is as a result of the attachment of the tested ethereal 

oils to the food of bees. 

ÖZET: Bu çalışmada ada çayı (Salvia sclarea L.), fesleğen (Ocimum basilicum L), 

İstanbul kekiği (Origanum heracleoticum L) ve dereotuna (Anethum graveolens L) ait 

uçucu yağlar, arıların beslendiği gıdaya eklenerek bu yağların akarisit etkileri 

araştırılmıştır. Çalışma sonbaharda 21 gün boyunca, iki kontrol ve dört deneme 

grubunda yürütülmüştür. 

Bahsedilen uçucu yağlar, bir hafta arayla üç kez 100 gr bal-toz şeker karışımında % 1 

oranında olacak şekilde kolonilere uygulanmıştır. İlk kontrol grubuna etken maddesi 

amitraz olan Rodovar adlı ilaç uygulanmış, ikinci kontrol grubu ise tedavisiz 

kendiliğinden düşen akarları belirlemek amacıyla tedavi edilmemiştir. Çalışma 

sonunda kullanılan yağların etkinliğini belirlemek amacıyla tüm kovanlara etken 

maddesi kumafos olan Apiprotect ilacı uygulanmıştır. 

Çalışma sonucunda bal-toz şeker karışımında kullanılan ada çayı, fesleğen, İstanbul 

kekiği ve dereotu uçucu yağlarının % 1 lik dozlarının Varroa jacobsoni (destructor) 

akarına karşı bir etkilerinin bulunduğu tespit edilmiştir. Bu etkinin (% 37,38 – 43,2) 

Rodovar’ın etkisinin yanında (% 99,07) çok düşük kaldığı ortaya çıkmıştır. 

20

HONEYCOMB-A NATURAL PROTECTION SYSTEM IN BEEHIVE AGAINST 

CHEMICAL RESIDUES AND ENVIRONMENTAL CONTAMINANTS 

(Petek-Arı Kovanını Çevresel ve Kimyasal Kalıntılardan Koruyan Doğal Bir Yapı) 

Shimon BAREL 

National Residue Control Laboratory Kimron Veterinary Institute, 

Israel Ministry of Agriculture 

Contamination of bee products with chemicals, which are originated from 

environmental sources or apicultural treatments, has been widely documented for 

many years. Most of the time, acaricide treatments such as 'coumaphos', 'amitraz' and 

'fluvalinate' leave residues in hives. Acaricides are hydrophobic and therefore they 

contaminate mostly the beeswax rather than the honey. In honey, residue levels are 

low, but accumulation of several pesticides in beeswax could lead to synergistic toxic 

effects on bees, also, the persistence of acaricides in beehive wax favor the 

appearance of acaricide resistant mites. The contamination of recycled beeswax 

during acaricide treatment is fast and it takes a long time for residues to disappear. 

This effects bee health and brings economical damage to bee products, which should 

maintain the image of being natural, healthy and clean substances. Significant 

acaricide levels in wax and propolis damage their quality in view of their use in 

pharmacy and medicine. 

Based on our observations and analytical results we believe that honeycomb's chemo 

physical characteristics play an important role in bee colony health and serve as anti 

contaminant shock absorber and natural protection system in beehive against 

Chemical Residues and environmental contaminants. 

Our experiment clearly shows that the accumulation of coumaphos in beeswax might 

lead to toxic effect on bees. Artificial contamination of beeswax foundation shows 

remarkable effect on inhibition of brood development. The effect was strongly 

correlated with the coumaphos concentration in beeswax. Results of surveys have 

shown how widely residues are present in beeswax and how they could potentially 

impact upon colony biology. 

Cleaning of recycled beeswax is very important during the process of decreasing the 

residue levels on beeswax. 

The results of our recycling experiments indicate that coumphos concentration does 

not decrease during regular beeswax recycling process of producing new wax from 

old combs. On the contrary, recycling of old beeswax during time increases the 

contaminants level. In order to reduce the contamination we need to develop efficient 

cleaning methods and tools for cleaning of the recycled beeswax. 

There is a need to improve preventive methods to reduce or avoid accumulation of 

contaminants in the apiary infrastructure, especially in honeycomb beeswax, in aim to 

maintain colony health and to produce clean honey and apiary products as well as 

scientific and ecological purposes. 

ÖZET: Çevresel etkilerin ve zirai ilaç kullanımının arı ürünlerinde kimyasal kalıntılara 

yol açtığı uzun yıllardan beri bilinmektedir. Çoğu zaman 'coumaphos' (checkmite), 

'amitraz' ve 'fluvalinate' ile yapılan akarisit sağaltımları kovanda kalıntılara yol 

açmaktadır. Akarisitler hidrofobik yapıya sahip oldukları için baldan ziyade petekte 

birikme özelliği gösterirler. Balda kalıntı miktarının düşük düzeyde olmasına rağmen, 

21

petekte kalıntı miktarının yüksek olması arılar üzerinde sinerjik toksik etkiye sebep 

olmakta ve akarisitlere dirençli akarların gelişmesine yol açmaktadır. Geridönüşümü 

yapılarak kullanılan peteklerde kalıntı oranı çok hızlı bir şekilde artmakta ve bu 

kalıntıların yok olması çok uzun zaman almaktadır. Bu olay, doğal, saf, temiz ve 

yenmesi son derece sağlıklı olarak bilinen bal ve bal ürünlerine ekonomik zararlar 

vermektedir. Petekte ve propoliste gözüken yüksek düzeydeki kalıntı miktarları bu arı 

ürünlerinin tıp ve ezacılık açısından önemini olumsuz yönde etkilemektedir. 

Deneyimlerimiz ve analiz sonuçları bize peteğin fiziksel ve kimyasal yapısının 

koloninin sağlığı açısından çok önemli bir rol oynadığını göstermektedir. Petek, 

çevresel atıklara ve kimyasal kalıntılara karşı adeta emici görev yaparak kovanın 

doğal korunma sistemini oluşturmaktadır. 

Yapmış olduğumuz çalışmalarda petekteki kumafos kalıntılarının arılarda toksik 

etkilere yol açtığını gördük. Peteklerin suni olarak kumafosla temasının damızlıkların 

gelişmesini olumsuz yönde etkilediği ve damızlıkların gelişimi ile kumafos seviyesi 

arasında çok kuvvetli bir bağlantı olduğu çalışmalarımızdan elde edilen en önemli 

sonuçlar arasındadır. Araştırmalarımızda kumafosun kovandaki dağılımını ve koloni 

biyolojisine etkilerini inceledik. 

Geridönüştürülen peteklerin kumafostan temizlenmesi ve arındırılması bu ilacın kalıntı 

düzeyinin minimum seviyeye indirilmesi açısından hayati önem taşımaktadır. 

Araştırmalarımızda eski peteklerin geridönüştürülmesiyle yeni petek elde etme 

işlemlerinin kumafos kalıntılarının seviyesini azaltmaya yardımcı olmadığını, tam 

aksine eski peteklerin sürekli geri dönüştürülmesinin peteklerde kumafos seviyelerini 

arttırdığını gördük. 

Temiz, saf ve sağlıklı arı ürünleri elde edebilmek için kovandaki kimyasal kalıntı 

miktarını minimuma indirmeli hatta kovanı kimyasal kalıntılardan tamamiyle 

arındırmalıyız. Arı ürünlerindeki kimyasal kalıntılar üzerine yapılan araştırmaların 

koloni sağlığına, bilime, ekonomik sorunların ve ekolojik problemlerin çözümüne olan 

katkısı büyüktür. 

SONBAHAR KIŞ AYLARINDA BALARISI HASTALIK VE ZARARLILARININ 

KONTROLÜ 

Levent AYDIN, Ender GÜLEĞEN 

Uludag Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı, Uludağ Üniversitesi 

Arıcılık Geliştirme-Uygulama ve Araştırma Merkezi Bursa 

Balarısı yetiştiriciliğinde bilgi–beceri yanında onun kadar önemli bir nokta 

zamanlamadır. Bir balarısı kolonisi kendi iç dinamiği ile çevresel faktörlere bağlı olarak 

yılın degisik zamanlarında farklı özellikler gösterir. Bu nedenle bilinçli bir yetiştirici 

koloninin ihtiyaçlarını bilmek için bir önceki mevsim ve yıllara ait kayıtları tam ve doğru 

olarak tutmalıdır. Balarısı hastalık ve zararlıları için en iyi kontrol zamanı sonbahar 

ayları olmakla birlikte sezon içinde yapılan kontroller de koloninin durumuna ışık 

tutacaktır. Kovanların açılıp koloni kontrolleri yapılırken ortalama 150 isçi arının öldüğü 

tahmin edilmektedir). Bu nedenle kovanların gereksiz muayenelerinden kaçınılmalıdır. 

Bir balarısı kolonisi sosyal böcekler olduğu için dış ortam –20 ile +48ºC ve hatta-40 ve 

+60 çevre ısıları arasında olduğu zaman bile varlığını sürdürebilir. Ancak optimum +18 

22

– 26ºC’ler arasında en iyi performansını gösterir. Çevre ısısı +14ºC altına indiğinde 

balarısı kovanı terk etmemeye ve yumak (kıs salkımı) oluşturmaya baslar. Bu ısı +5 – 

6ºC’ye indiğinde ise koloni tam bir yumak görünümündedir.Özellikle gündüz - gece ısı 

farkı sonbahar sonlarında artmaya başladığında kolonilerin kısa hazırlanması 

gerekmektedir. Kıs aylarında bir kovanda beş–on bine düşebilen balarısı populasyonu 

dıştan bir desteğe ihtiyaç duyabilir. Bu noktada yetiştiricinin sonbahar aylarında 

hastalık ve zararlılarla karşılaşmasa bile yapması gereken bazı işlemler vardır. Eğer 

bu işlemler yapılmazsa kışlamanın sağlıklı olması tehlikeye girer. Bununla birlikte zayıf 

kalmış kovanlar hastalık ve zararlılara açık bir hale gelerek hem kendileri hem de 

arılıktaki diğer koloniler tehdit altında kalırlar. Sonbahar aylarında yetiştiricinin 

kovanda ve kolonide hastalık–zararlı durumuna göre yapacağı bazı isler 

bulunmaktadır. 

Sonbahar ve kış ayları gerek kışlama gerekse takip eden sezon açısından arı sağlığı 

için oldukça önemlidir. Sonbahar aylarında kovanda yapılacak işlemlerin koloni 

yönetimi açısından arının kışa hazırlanması ve takip eden sezona güçlü girmesi ile 

hastalık kontrolü ve mücadelesi irdelenmiştir. Özellikle sonbahar ve kış aylarına 

kovanların güçlü girmesi, Kraliçe arının genç olması ve aynı arılıktaki arı kolonilerinin 

eşit ve/veya eşite yakın olması arı sağlığı açısından oldukça önemlidir.Özellikle Varroa 

kontrolü, temizlik ve kovan içi düzenlemelerin çevresel faktörlerle (ısı, yağış, nem) 

bağlantısı, balarısı hastalık ve zararlılarına karşı profilaktik yöntemlerin önemi 

vurgulanmıştır. Çevresel şartlardaki değişimlere hazırlıklı olmayan kovanlar birçok 

hastalık ve zararlılara ortam oluşturacaktır. Buna hatalı yaklaşım ve ilaçlama da ilave 

olursa koloni sadece kendisi ve arılık için değil insan sağlığı içinde tehdit 

oluşturacaktır. 

Anahtar Kelimeler: Balarısı, Hastalık, Zararlı, Sonbahar, Kış, Kontrol 

VARROA PARAZİTİNE DİRENÇLİ ARI HATLARININ SEÇİMİ: 

HİJYENİK DAVRANIŞ 

İbrahim ÇAKMAK, Selvinar S. ÇAKMAK, Levent AYDIN, Stefan FUCHS 

Uludağ Üniversitesi, Arıcılık Geliştirme-Uygulama ve Araştırma Merkezi, Nilüfer-Bursa 

Universitat Frankfurt, Institut für Bienenkunde, Oberursel, Germany 

E-Posta: icakmak@uludag.edu.tr 

Bal arılarında son yıllardaki koloni kayıpları tüm dünyada rapor edilmektedir. Bu 

kayıpların nedeni olarak bir çok etken önerilse de çoğu araştırmacılar bir kaç etkenin 

sorumlu olduğu konusunda fikir birliği içindedir. Koloni kayıplarının son yıllardaki en 

önemli etkenleri arasında Varroa ve taşıdığı virüsler gösterilmektedir. Varroa paraziti 

arı kolonilerini zayıflatarak zaten diğer hastalıklar için davetiye çıkarmaktadır. Bu 

yüzden arı kolonilerini en çok tehdit eden etken varroa paraziti olmaktadır. Diğer 

taraftan varroa bal arılarına çok iyi adapte olduğundan kullanılan ilaçlar yeterince etkili 

olmamakta veya varroa paraziti kısa zamanda ilaçlara direnç kazanmaktadır. Etkili 

ilaçların aynı zamanda bal ve diğer arı ürünlerinde hem insan ve hem de arı sağlığını 

tehdit eden kalıntı sorunlarını bırakması, bu sorununun göründüğünden çok daha fazla 

olumsuz etkileri olduğunu ortaya çıkarmaktadır. 

Bu bakımdan varroa parazitine karşı dirençli arı hatlarının geliştirilmesi durumunda 

genelde arı hastalıkları konusunda önemli bir gelişme sağlanacağı düşünülmektedir. 

23

Ülkemiz arı genetik varyasyonu açısından hala önemli derecede zenginlik göstermesi 

nedeni ile varroa parazitine karşı dirençli hatların geliştirilmesi sözkonusu olabilir. 

Özellikle Anadolu bal arısı çok farklı iklim koşullarına yüksek derecede adaptasyon 

kabiliyeti ile önemli bir potansiyel olarak görülmektedir. Bu arı ırkı dünyanın en 

dayanıklı arı ırkları arasında ilk sıralarda gelmektedir. Bu konudaki çalışmalara ağırlık 

verilip direnç çalışmalarında ülkemizin bu avantajı iyi kullanılarak çözümler üretilmesi 

mümkündür. 

Son yıllarda oldukça popüler olan ve hijyenik kolonilerin tespit edilebildiği sıvı nitrojen 

yöntemi ile pupaların dondurulup bu alanı 24 saat içinde hızla temizleyen kolonilerin 

hijyenik ve varroa’ya dirençli olarak belirlenmesi oldukça hızlı ve pratik bir uygulama 

olarak görülmektedir. Fakat tarafımızdan ve başka araştırmacılar tarafından son 

yıllarda yapılan çalışma sonuçlarına göre sıvı nitrojen ile kapalı göz pupaların 

dondurulması yöntemi ile hijyenik olarak belirlenen kolonilerin varroa parazitine 

dirençli oldukları belirlenememiştir. Çünkü bu yönteme göre seçilen hijyenik arı 

kolonileri çok sayıda varroa ile ölmüştür. Bu yüzden arılarda direnç ve hijyenik 

davranışı belirleyebilecek yeni yöntemler üzerinde çalışılmaktadır. Aynı zamanda 

sondan başa doğru gidilerek dirençli arı kolonileri olarak seçilen damızlık kolonilerden 

yapay tohumlama yöntemi ile yeni nesil dirençli olabilecek arı hatları seçilmektedir. 

Devam etmekte olan çalışmalarda (TAGEM ve Ada Projesi) varroa paraziti yıllara ve 

iklim koşullarına göre varyasyon gösterse de bazı kolonilerde varroa sayıları düşük 

olarak kaydedilmektedir. Bu sonuçlar direnç mekanizmasının belirlenmesi durumunda 

ekolojik arıcılığın sağlıklı bir şekilde uygulanmasında önemli bir adım olarak 

düşünülmektedir. 

Anahtar kelimeler: Bal arısı, Varroa destructor, direnç, seçim, hijyenik 

ARI SAĞLIĞI İÇİN KULLANILAN İLAÇLARIN GETİRDİĞİ OLUMSUZLUKLAR 

1 Mustafa KATI, Mehmet Ali ONARAN 2 

1 Selimiye Anadolu Tarım Meslek Lisesi Üsküdar-İstanbul 

2 Muğla Anadolu Lisesi Merkez-Muğla 

Türkiye, yaklaşık 4.393 milyon koloni varlığı ve zengin nektar, polen kaynakları ile 

büyük bir arıcılık potansiyeline sahiptir. Türkiye yaklaşık 73.929 ton bal üretimi ile 

dünyada bal üretimi bakımından 2. sırada yer almaktadır. Ülkemizde zengin bitki 

örtüsü ve uygun iklim koşullarına bağlı olarak çok çeşitli ballar üretilmektedir. 

Arı hastalıklarında ruhsat almış ilaçlar uzman kontrolünde, dozunda ve zamanında 

kullanılmalıdır. Arıcılıkta tedavi amacıyla kullanılan ilaçların birçoğunun arı sağlığına 

olumlu etkileri yanında, arı ürünlerinde kalıntı bırakabildikleri ya da arı sağlığını 

olumsuz açıdan etkiledikleri araştırmalarla ortaya konulmuştur. 

Arıcılıkta iyi verim alınabilmesi; yöreye uygun arı ırkı, uygun iklim ve bitki unsurlarının 

yanı sıra arı kolonisinin yeterince beslenmesi ile hastalık ve zararlılardan korunmasına 

bağlıdır. Bal arısı hastalıkları ve zararlılarıyla mücadele amacıyla, uzun süren 

araştırmalar sonucu bulunarak arıcılık sektörüne sunulan ilaçların bilinçsizce 

kullanımı, insan ve arı sağlığı açısından zararlara neden olabilmektedir. Bundan dolayı 

da arıcılıkta kullanılan ilaçların arı metabolizması üzerine zararlı etkileri, arılarda uzun 

24

süre ilaç kullanımı, bozulmuş ve son kullanım tarihi geçmiş ilaçların kullanımı ve 

zararları ile arı sağlığını koruma ve zararlılarla mücadele yetersizliği konularının arı 

sağlığı açısından önem arz ettiği görülmektedir. 

VARROA DESTRUCTOR’UN MÜCADELESİNDE ORGANİK ASİTLER VE UÇUCU 

YAĞLARIN KULLANIMINDA AVANTAJLAR – DEZAVANTAJLAR 

A. Onur GİRİŞGİN 

Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı, Nilüfer – Bursa 

Uludağ Üniversitesi Arıcılık Geliştirme Uygulama ve Araştırma Merkezi, Nilüfer – 

Bursa 

Bal arılarının (Apis mellifera) dünyadaki en yaygın paraziti olan Varroa destructor’un 

neden olduğu Varroosis hastalığı, ergin arılarda % 25’e varan ağırlık kaybı, bakteri ve 

virüslere duyarlılık, yeni çıkan yavrularda kanat bozuklukları - karın kısalıkları, tedavi 

edilmediğinde ise kovanın sönmesine neden olmaktadır. Parazitle mücadelede çeşitli 

yöntemler ve ilaçlar kullanılmaktadır. Başlıca kimyasal ve doğal ilaçlar olarak 

gruplandırılabilecek bu ilaçlardan, doğal ilaçlar başlığı altında organik asitler ve uçucu 

yağlar bulunmaktadır. Bu ilaçların kullanımı tüm dünyada ve ülkemizde giderek 

artmakta ve piyasaya sürülen ticari preparatların yanı sıra, arıcılar kendileri de tariflere 

göre bu ilaçları kullanıma hazır hale getirerek uygulayabilmektedir. Organik asit ve 

uçucu yağların gerek hazırlanması sırasında gerek kovana uygulanmasında ve 

sonrasında, kullanım avantajları ve dezavantajları bulunmaktadır. Ülkemizde en 

yaygın kullanılan organik asitler formik asit ve okzalik asit, en yaygın kullanılan uçucu 

yağlar ise kekik ve mentol başta olmak üzere diğer bazı bitkilere ait yağlardır. Her iki 

sınıf ilaç da balın doğal yapısında bulunmaktadır. Doğru dozda, doğru miktar ve 

tekrarda kullanıldıklarında balda veya balmumunda kalıntı bırakmamaktadırlar. Doğal 

yollardan elde edildikleri ve doğada (balda ve çiçeklerde) bulundukları için Varroalarda 

direnç gelişimi söz konusu değildir. 

Formik asit yakıcı bir madde olduğundan ilacı hazırlarken ve kovana uygularken 

mutlaka eldiven giyilmeli ve maske kullanılmalı, asidin buharı solunmamalıdır. Okzalik 

asidin üst üste birçok sezon kullanılmasının ana arı üzerinde olumsuz etki 

yapabildiğini bazı araştırıcılar bildirmişledir. 

Uçucu yağların doğru dozda kullanılmamaları sonucu kullanım esnasında arılarda 

kızgınlık ve huzursuzluk olabilmekte ve bazen tahammül edemeyen arılar kovanı terk 

edebilmektedir. Kullanım öncesinde ve sonrasında bazı hususlara dikkat edilerek 

avantajlar arttırılabilir ve bunlar gibi bazı dezavantajlar azaltılabilir. Daha önceden 

gerçekleştirilen çalışmalar ve edinilen tecrübeler ışığında arıcılara, bilim insanlarına ve 

sektör üyelerine, organik asitler ve uçucu yağların kullanımı, etkinliklerinin arttırılması 

ve bazı olumsuz durumların önlenebilmesiyle ilgili ayrıntılı bilgiler verilmiştir. 

25

AKDENİZ BÖLGESİNDEKİ KIŞLATMA ALANLARINDA GÖRÜLEN BULAŞICI BAL 

ARISI HASTALIKLARI 

1 Mustafa N. MUZ, 2 Hasan SOLMAZ, 3 Dilek MUZ. 

Mustafa Kemal Üniversitesi Veteriner Fakültesi, 

1 Parazitoloji Anabilim Dalı, 

2 Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, 

3 Viroloji Anabilim Dalı, Hatay, Türkiye, 

Bu araştırma, göçer arıcıların geç sonbahar ve erken ilkbahar ayları arasındaki süre 

boyunca kışlatma amacıyla tercih ettikleri Antalya, Mersin, Adana ve Hatay illerindeki 

sekiz farklı konaklama merkezinde yürütülmektedir. Tespit edilen arılıkların son bir yıl 

içerisindeki konaklama yerleri, ana arı temin yerleri ve ana ırkı, kullandıkları ilaçlar, 

besleme ve verim kayıtları incelenmektedir. Anket tarzında toplanan bu verilerin kendi 

aralarında istatistikî analizleri yapılmaktadır. Toplanan arı örnekleri ve diğer kovan 

materyalleri laboratuara getirilerek paraziter, bakteriyel ve virüs yönünden teşhis 

çalışmaları yapılmaktadır. Örnekleme yapılan kolonilerde hijyen testleri (pin testi/sıvı 

azot uygulaması) yapılarak mevsim dinamiklerine göre uçuş aktiviteleri tespit 

edilmektedir. Sonuç olarak epidemiyolojik anlamda “hayvan koloni yoğunluğu” nun 

arttığı yerlerde beslenme ve yaşam alanlarının birlikte paylaşılması sonucunda 

bulaşıcı hastalıkların daha hızlı yayılabileceği ancak zamanında yapılan etkili kontrol 

uygulamalarının hastalıklara direnç yönü kuvvetli olan genç ana arı kullanımı ile 

birlikte başarılı sonuçlar verebileceği sonucu ağırlık kazanmaktadır. Çalışmanın iki yıl 

süre ile tekrar edilerek sonuçların toplam üç yıllık bir dönemi temsil etmesi 

planlanmaktadır. 

EFFECTIVENESS OF SOME ACARICIDES AGAINST VARROA MITE 

(Bazı Akarisitlerin Varroa Akarına Etkisi) 

Kalinka GURGULOVA 1 , Ivanka ZHELYAZKOVA 2 , Vera POPOVA 2,3 

1 National Diagnostic Research Institute of Veterinary Medicine, Sofia 1606, 15 blvd. 

“Pencho Slaveikov”, Bulgaria 

2 Thracian University, Stara Zagora, Bulgaria 

3 “Primavet – Sofia” Ltd., Sofia, Bulgaria 

A range of chemicals that are present in honey, such as essential oils, can be used to 

control V. destructor. In this alternative therapy no resistance to the natural products is 

created and the risk of contamination of bee products is reduced. Now thymol, a 

substance found in high quantities in some types of honey, is effective against V. 

destructor and has been increasingly used as the mite has become resistant to 

traditional acaricids. 

It was made a comparative investigation with VMPs Varostop-strips (3,6 mg 

flumethrin), Varotom (80 mg fluvalinate) and Ekostop (5% thymol and 2 ml menthe oil) 

for their Varroa mite control efficiency. The products have been applied in beehives for 

a period of 45 days. 

26

The results show that VMP Varostop and Ekostop have a high effectiveness against 

Varroa - over 95%, respectively for Varostop - 98.17% and for Ekostop - 98.75%. The 

effectiveness of Varotom is less – 88.97%. 

At this stage, by a combination of effective VMP can be achieved the reducing of 

Varroa to an extent which does not harm bees and brood. 

These data correspond to characterization to verify the effectiveness of the test VMPs 

submitted by producers companies. 

ÖZET 

Varroa destructor’un kontrolünde uçucu yağlar gibi balda bulunan bazı maddeler 

kullanılabilmektedir. Bu alternatif tedavi yönteminde bunun gibi doğal maddelere 

direnç görülmemektedir ve arı ürünlerindeki kalıntı riski çok azdır. Günümüzde bazı 

ballarda yüksek miktarlarda bulunabilen timol, V. destructor’a karşı etkilidir ve akarın 

geleneksel ilaçlara direnç geliştirmesinden dolayı kullanımı artmaktadır. 

VMP Varostop strip (3.6 mg flumetrin), Varotom (80 mg fluvalinat) ve Ecostop (%5 

timol ve 2 ml nane yağı) ilaçlarının, Varroa akarına karşı etkilerini belirlemek amacıyla 

karşılaştırmalı bir çalışma yapılmıştır. İlaçlar kolonilere 45 gün boyunca uygulanmıştır. 

Sonuç olarak VMP Varostop % 98.17 ve Ekostop % 98.75 oranda yüksek etkili, 

Varotom ise % 88.97 etkisiyle diğerlerine nazaran daha düşük etkili çıkmıştır. Bu 

aşamada arı ve yavrulara zarar vermeyen bu ilaçların kombine kullanımıyla Varroa 

oranı azaltılabilir. Elde edilen veriler şirketler tarafından üretilen ilaçların etkinliğinin 

belirlenmesi bakımından yararlı olmuştur. 

HAZIR PETEKLERİN ARI SAĞLIĞINDAKİ ROLÜ 

Aygün YALÇINKAYA, Nevin KESKİN 

Hacettepe Üniversitesi Biyoloji Bölümü Arı Sağlığı Laboratuarı 06 800 Beytepe- 

Ankara-TÜRKİYE 

Balmumu, bala ev sahipliği yapması ve tekrar tekrar kullanılabilmesi ile oldukça 

kıymetli bir arı ürünüdür. Tüm dünyadaki arıcılar, arıların büyük enerji harcayarak 

ürettikleri petek gözlerini hazırlamada, arılara destek olmak ve güçlerini bal yapmaya 

kullanmalarını sağlamak amacıyla doğal balmumundan ürettikleri hazır petekleri 

kullanmaktadırlar. Ancak, bakteriler ve kimyasal maddeler gibi, bal ve polen dışındaki 

birçok maddeyi içinde barındırma özelliğine sahip olan balmumu, kimi zaman kovanlar 

için faydadan çok zarar sağlamaktadır. Özellikle Amerikan Yavru Çürüklüğü etkeni 

Paenibacillus larvae ve Avrupa Yavru Çürüklüğü sekonder patojeni Paenibacillus alvei 

sporlarını uzun yıllar boyunca saklaması, arı hastalıklarının bulaşımı ve yayılımı 

açısından oldukça tehlikelidir. Hastalık etkenleri ve zararlıların sebep olduğu bu 

sorunlarla başa çıkmak için birçok kimyasal madde ve ilaç kullanılmaktadır. Kullanılan 

bu maddeler petek tarafından absorbe edilerek kümülatif olarak birikmektedir. 

Balmumundaki bu kimyasallar petek gözlerde bulunan bala yavaş yavaş difüze olarak 

balda kalıntı problemine neden olmakta ve kovan içerisindeki ergin ve yavru arılar da 

bu kimyasallardan etkilenebilmektedirler. Arı sağlığının korunabilmesi için hazır 

peteklerin uygun koşullarda sterilize edilmesi en önemli kuraldır. Bunun için “Bal 

27

Standardı Yönetmeliği” ve “Uluslararası Kodeks”e uygun olarak 120 0 C ve 1,5 

atmosfer basınca ulaşan otoklavlar kullanılmalı ve balmumu en az 15 dakika bu 

sıcaklık ve basınçta tutulmalıdır. Sterilize edilmiş balmumunun hazır petek haline 

gelmesi aşamasında da temiz bir ortam sağlanmalıdır. Ayrıca, peteklerin 

yenilenmeden yıllarca kullanılması, depo sorunu ve güve problemini birlikte 

getirmektedir. Bu sorunu engellemek için eski peteklerin depolanmasına uygun ortam 

hazırlanmalı; güve oluşumunu engellemek için petekler -20 0 C’de 24 saat bekletilerek 

Galleria mellonella yumurtalarının ölmesi sağlanmalıdır. Hastalıklı kovanlardan 

çıkarılan petekler kesinlikle yakılmalı ve tekrar kullanılması engellenmelidir. İlaç 

kullanımı en aza indirilerek doğru şekillerde uygulanması sağlanmalı ve arıcılar doğru 

petek kullanımı konusunda bilgilendirilmelidir. 

BURSA’DA BAL ARILARINDA GÖRÜLEN YAVRU ÇÜRÜKLÜĞÜ 

HASTALIKLARININ İNCELENMESİ 

Ebru BORUM 1,2 , Mihriban ÜLGEN 3 , Levent AYDIN 4 , Cüneyt ÖZAKIN 5 

1 Uludağ Üniversitesi Arıcılık Geliştirme ve Araştırma Merkezi, Nilüfer-Bursa, 

2 Uludağ Üniversitesi Keles Meslek Yüksekokulu 

3 Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Mikrobiyoloji AD. Nilüfer-Bursa, 

4 Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji AD. Nilüfer-Bursa, 

5 Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Mikrobiyoloji AD. Nilüfer-Bursa, 

Bu çalışma ile Bursa ve çevresindeki arıcılık işletmelerinde bakteriyel yavru çürüklüğü 

infeksiyonlarının incelenmesi amaçlandı. 

Çalışmada Bursa ve çevresinde 153 kovan taranmış ve yavru çürüklüğü belirtileri 

gösteren ve şüpheli toplam 17 (%1.11) kovandan petek ve işçi arı örnekleri alınmıştır. 

Alınan petek örneklerindeki kapalı yavru gözleri steril olarak açılarak steril bir svap ile 

larvalar toplandı.%0.9 NaCl içeren 5–10 ml. fizyolojik solüsyonda süspanse edildi. 

Erişkin arı örnekleri ise yine %0.9 NaCl içeren 5–10 ml. fizyolojik solüsyonda ezildi. 

Elde edilen süspansiyonlar diğer vegetatif bakteri formlarını öldürmek için 70 ºC‘de 15 

dakika ısıtıldı. Larval kalıntı steril bir pens ile alınarak içinde sporların bulunduğu 

süspansiyon 3000 devirde 20 dakika santrifüj edildi. Daha sonra elde edilen çökeltiden 

BHI-N ((Brain Heart Infusion agar-BHI, 3 g / ml Nalidixic Asit (N 4382 – Sigma) + 

BHIA (CM375 Oxoid), Nalidixic asit, BHI-T ((0.1 mg/l Thiamin (T 2645 Sigma) + BHIA 

(CM375 Oxoid)) ve MYGPG agar (10 gr. Mueller Hinton Broth (CM0405 Oxoid), 15 gr. 

Yeast Extract (L 21 Oxoid) 3 gr. KH2PO4, 2 gr. glukoz (L 71 Oxoid), 1 gr. Na-pyruvat, 

20 gr. agar (L11 – Oxoid), 1000 ml distile su) ve Columbia Sheep Blood (CM0331 

Oxoid) agara ekimler yapıldı. Besiyerleri aerobik ve mikroaerofilik koşullarda 34–37ºC 

‘de 24–72 saat inkube edildi. 

İnkubasyon süresi sonunda yavru çürüklüğü yönünden inceleme yapılan kovanlardan 

elde edilen sonuçlar aşağıda belirtilmiştir. 

Elde edilen sonuçlara göre Amerikan ve Avrupa Yavru Çürüklüğü etkenleri Bursa ve 

çevresinde taranan kovanlarda saptanmamıştır. Burada saptanan etkenler insan, 

çevre ya da hayvan orjinli etkenlerdir. Bu da adi yavru çürüklüğü etkenlerinin insan ve 

çevre eliyle bulaştırıldığını göstermektedir. 

28

Arılıklar Toplam Kovan 

Sayısı 

Yavru 

çürüklüğü 

bulguları 

görülen kovan 

sayısı 

29 

İzole edilen etken 

Orhangazi 25 kovan 3 Enterococcus faecalis acillus 

cereus 

Enterococcus faecalis 

Enterococcus faecalis acillus 

cereus 

Yıldırım 18 kovan 1 Corynebacterium bovis 

Orhaneli 36 kovan 2 Staphylococcus saprophyticus 

Staphylococcus simulans 

Staphlococcus warneri 

Mustafa 

Kemal 

Paşa 

12 Kovan 1 Staphylococcus capitis ssp. 

Capitis 

Alloicoccus otitidis 

Görükle 16 kovan 2 Enterococcus faecalis 

Corynebacterium bovis 

Corynebacterium jejuni 

Staphylococcus saprophyticus 

Osmangazi 14 kovan 2 Enterococcus faecalis 


Bursa 5 kovan 1 Corynebacterium bovis 

Merkez 

Bacillus cereus 

Karacabey 27 kovan 5 Staphylococcus simulans 





Corynebacterium jejuni 


Enterococcus faecalis Bacillus 

cereus 

BACILLUS THURINGIENSIS VAR. KURSTAKI’NIN (BIO-T PLUS) BAL ARISI (APIS 

MELLIFERA ANATOLIACA) BİREYLERİNE YAN ETKİLERİNİN SAHA 

ŞARTLARINDA ARAŞTIRILMASI 

Hayrettin AKKAYA 

İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı, 34320 Avcılar- 

İstanbul 

Çevre ve Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, İstanbul Orman Bölge 

Müdürlüğünce Bacillus thuringiensis var. kurstaki’nin (Btk) orman zararlısı Çam Kese 

Böceği (Thaumetopoea pityocampa) larvalarına karşı kullanımı esnasında ilaçlama 

alanında bulunan bal arısı (Apis mellifera anatoliaca) bireylerinde herhangi bir yan etki 

oluşturup oluşturmayacağıyla ilgili tedirginlik ve düşünce oluşmuştur. Bu tedirginliğin 

ortadan kalkması için bal arısı kolonileri üzerinde Bacillus thuringiensis var. kurstaki

16000 iu/mg (Aktif madde % 1.2) içeren BİO - T Plus ile 15 – 20.10.2009 tarihleri 

arasında saha şartlarında bir çalışma yapılmıştır. 

Tablo 1. Bacillus thuringiensis var. kurstaki’nin (Bio- T Plus) Bal Arısı Bireylerine Yan 

Etkinliği 

Uygulama Dozu ve 

Arılara Etkileri 

0. gün 

Uygulama 

anı 

30 

1. gün 

3. gün 

5. gün 

LP Yok Yok Yok Yok 

0,2ml/m² (12,5 ml E Yok 2 işçi 2 işçi 1 işçi 

ilaçlı su/petek) (4 

larvalı peteğe 

Sprey 

uygulaması) 

D Önce 

hırçınlık, 

sonra 

sakinleşme 

Hafif 

huzursuz 

Yok 

Hafif 

huzursuzluk 

0,1g/50g Koloni LP Yok Yok Yok Yok 

kek 1 E Yok 1 işçi 2 işçi 1 işçi 

D Hafif hırçın Huzursuz Yok Hafif hırçın 

Koloni LP Yok Yok Yok Yok 

2 E Yok 2 işçi 1 işçi 2 işçi 

D Hafif 

huzursuzluk 

Huzursuz Yok Yok 


kek 1 E Yok 1 işçi 1 işçi Yok 

D 

Saldırgan 

Hafif 

huzursuz 

Hafif 

hırçın 

Yok 



D Saldırgan ve 

hırçın 

Huzursuz Yok Hırçın 


kek 1 E Yok 2 işçi 3 işçi 1 işçi 

D Aşırı 

saldırgan 

Hırçın Yok Yok 



D Huzursuz Yok Yok Hafif hırçın 


Kontrol 

E Yok 1 işçi 2 işçi 2 işçi 

Kek D Saldırgan Hırçın Yok Hafif hırçın 


Kontrol su E Yok 1 işçi Yok 3 işçi 

D Önce 

huzursuzluk, 

sonra 

sakinleşme 

Yok Yok Hafif hırçın 

LP= Larva ve pupa ölümü veya atımı 

E = Ergin ölümü (Kraliçe ve işçi arılar) 

D = Davranış değişikliği (Huzursuzluk, hırçınlık, saldırganlık ve aşırı saldırganlık, kovanı terk etme, keki terk etme, 

spreylenen petekleri terk etme, larvaları veya pupaları atma, karnivorizm )

Başlangıçta (Tablo-1) görülen huzursuzluk, hırçınlık ve saldırgan davranışları 

sonbahardaki gıda eksikliğine ve koloninin kovanda bulunan gıdasını korumaya 

yönelik normal ve olağan bir durum olarak değerlendirebiliriz. Ayrıca kovan 

kapaklarının bu sıklıkta açılması ve peteklerin incelenmesi de genelde tüm kolonilerde 

her zaman için bir huzursuzluk nedeni olmaktadır. Arı bireyleri gerek spreyleme 

uygulamasından, gerekse kek verilme esnasından sonra sakinleşmişlerdir. Arı 

bireyleri kovanı terk etme, topluca kovan dışına çıkma veya spreylenen petekleri veya 

kek kaplarını terk etme, larva vaya pupaları gözlerden sökme ve atma veya 

karnivorizm gibi bir davranışa girmemişlerdir. 

Bacillus thuringiensis var. kurstaki 16000 iu/mg etken maddeli “Bio- T Plus” adlı 

preparatın 5 gün sonunda bal arılarının erginlerinde ve larvalarında herhangi bir yan 

etki oluşturmadığı, bal arılarının ergin işçi ve kraliçe bireylerinde ve larvalarında 

istenmeyen ölüm veya davranış bozukluğuna yol açmadığı görülmüştür 

DISTRIBUTION AND CONTROL OF NOSEMA IN BULGARIA 

(Nosema’nın Bulgaristan’daki Yaygınlığı ve Kontrolü) 

Kalinka GURGULOVA 1 , Rumen VALCHOVSKI 2 , Plamen PETROV 3 

1 National Diagnostic Scientific & Research Veterinary Medical Institute, 15 ”Pencgho 

Slaveykov” Blvd., Sofia 1000, Bulgaria 

2 Imunolab, Sofia, Bulgaria 

3 Agricultural University – Plovdiv, Plovdiv, Bulgaria 

Nosema ceranae was found as a parasite of Apis mellifera in many countries in 

Europe. In 2009 the investigation by molecular techniques (PCR) proved that N. 

ceranae exists in Bulgaria. To determine its distribution in Bulgaria was made a 

screening of 396 honey bees’ samples from 94 apiaries in different regions of the 

country. The samples were investigated for microsporidian spores presence using 

light microscope and results were confirmed by molecular diagnosis. PCR specific 

primers for a region of the 16S rRNA gene of Microsporidia were developed. 

The results showed that 100 samples from 42 apiaries were positive for Nosema 

spores by microscopic analysis. The investigation by molecular techniques (PCR) 

identified Nosema apis only in 2 samples from one apiary and Nosema ceranae in 139 

samples from 47 apiaries. N. ceranae was found to be more prevalence than N. apis 

and the PCR method was more sensitive and gave the possibility to identify two types 

of Nosema. 

For the optimal nosema control in overwintered colonies, initial infection levels should 

be reduced in early winter and in late fall, when brood rearing normally declines. 

Nosestat (4% iodine and potassium iodine, formic acid) is a veterinary medical product 

which has shown the effectiveness of 94.20% against Nosema apis. 

ÖZET: Nosema ceranae, Avrupa’daki birçok ülkede Apis mellifera’nın bir paraziti 

olarak bulunmuştur. 2009 yılında moleküler teknikle (PZR) yapılan bir çalışma N. 

ceranae’nın Bulgaristan’daki varlığını ortaya koymuştur. Bu parazitin Bulgaristan’daki 

yaygınlığını ortaya koymak amacıyla ülkenin çeşitli bölgelerindeki 94 arılıktan 396 arı 

31

örneği toplanmıştır. Toplanan örnekler ışık mikroskobuyla Microsporidian sporlar 

açısından incelenmiş ve sonuçlar moleküler teknikle doğrulanmıştır. Microsporidiannın 

16S rRNA gen bölgesinden PZR spesifik primeri geliştirilmiştir. 

Mikroskobik analiz sonuçlarına göre 42 arılıktan alınan 100 örnek Nosema sporları 

açısından pozitif bulunmuştur. Moleküler teknikle (PZR) ise 47 arılıktan 139 örnekte 

Nosema ceranae, bir arılıktan ise sadece iki örnekte Nosema apis teşhis edilmiştir. N. 

ceranae, N. apis’ten daha yaygın bulunmuştur ve PZR metodu, Nosemanın iki tipini 

teşhis etme olanağı sağlamaktadır ve daha duyarlı bir metottur. 

Kıştan çıkan kolonilerde en uygun Nosema kontrolü için, kuluçka faaliyetinin azaldığı 

geç sonbahar-erken kış döneminde başlangıçtaki enfeksiyon oranları azaltılmalıdır. 

Nosestat adlı veteriner ilacı (%4 iodin ve potasyum iodin, formik asit) Nosema apis’e 

karşı %94.2 oranında etki göstermektedir. 

ANTİBİYOTİK KULLANIMININ BAL ARISI (APİS MELLİFERA L.) MİKROFLORASI 

ÜZERİNDEKİ ROLÜ 

Aslı ÖZKIRIM 1,2 

1 Hacettepe Üniversitesi Biyoloji Bölümü Arı Sağlığı Laboratuarı 06800 Beytepe- 

Ankara 

2 Hacettepe Üniversitesi Arı ve Arı Ürünleri Araştırma ve Uygulama Merkezi Beytepe- 

Ankara 

Bal arıları (Apis mellifera L.) hem en değerli besin maddelerinden biri olan bal üretimi 

hem de polinasyondaki rolleri açısından çok büyük öneme sahiptir. Dünyada koloni 

varlığı bakımından 2. sırada yer alan ülkemizin, bal üretiminde daha alt sıralarda yer 

almasının en büyük nedeni üretimdeki verimi azaltan arı hastalıklarıdır. Ancak sağlıklı 

arının, sağlıklı ve verimli bir şekilde bal verebileceği kaçınılmaz bir gerçektir. Bu 

gerçekten yola çıkarak arı sağlığının korunması ve arı hastalıklarıyla mücadele 

edilmesi tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de üzerinde önemle durulan bir konudur. 

Özellikle bakteriyel arı hastalıklarıyla mücadelede antibiyotik kullanımı Avrupa Birliği 

tarafından uzun zaman önce yasaklanmıştır. Öte yandan bu yasaklamanın ardından 

arıcılara herhangi bir alternatif sunulmamış olması ve arıcıların kültürel önlemler 

hakkında bilgi sahibi olmaması da sorunun diğer bir boyutudur. Antibiyotik 

kullanımının yasaklanmasıyla, bakteriyel hastalıkların görülme oranının artması, tüm 

Avrupa ülkelerinde arıcıları korkutmuş ve antibiyotik kullanımı sadece tedavi olmaktan 

da çıkıp artık profilaksiye dönüşmüştür. Antibiyotiklerin profilaktik kullanımı, özellikle 

çevresel değişkenlerle de birleştiğinde bal arısı normal mikroflorası üzerinde olumsuz 

etkiler yaratmaktadır. Antibiyotikler, ortamda herhangi bir patojen olmaksızın 

kullanıldığında, spektrumlarına dâhil olan her türlü mikroorganizmanın ortadan 

kalkmasına neden olduklarından, normal flora bakterilerinin yer tutucu özelliklerini 

kaybetmelerine ve bal arılarının dışarıdan gelebilecek patojenlere daha da açık hale 

gelmelerine neden olmaktadır. Normal flora bakterileri yer tutucu özelliklerinin yanı 

sıra ürettikleri bazı antimikrobial maddeler ve metobolitlerle de ortama farklı bir bakteri 

grubunun yerleşmesini ya da herhangi bir maya, fungus üremesini inhibe 

edebilmektedir. Bu anlamda antibiyotik kullanımı, patojen bakterilerin tedavisinde bile, 

direnç oluşumunu sağlaması ve balda kalıntı sorunu oluşturmasının yanında, 

32

profilaktik kullanımıyla da mikroflorayı tahrip edici özelliğiyle bal arılarını hastalıklara 

daha da açık hale getirmektedir. 

STUDY ON THE STIMULATING EFFECT OF PRODUCT “STARTOVIT” ON THE 

PRODUCTIVE PARAMETERS OF BEE COLONIES 

(“Startovit” Ürününün Arı Kolonilerinin Üreme Parametrelerini Artırması Üzerine 

Bir Çalışma) 

Ivanka ZHELYAZKOVA 1 , Vera POPOVA 2 , Ivan PANCHEV 2 

1 Faculty of Agriculture, Trakia University, Stara Zagora, BULGARIA 

2 “Primavet-Sofia” Ltd., BULGARIA 

The influence of the veterinary medicinal product “Startovit” (included to sugar solution 

at a dose of 5.0 g/l and administered at the spring feeding), manufactured by 

“Primavet-Sofia” Ltd., on the productive parameters of the bee colonies (strength, 

amount of sealed worker brood, live weight of queens, honey productivity) has been 

tested. 

It has been found that the administration of the product “Startovit” at the mentioned 

feeding dose and frequency has a positive influence on the studied parameters. The 

positive action is observed not only during the feeding, but also in the subsequent 

periods of the colony development. 

During the period of feeding the brood amount in the “Startovit” receiving bee colonies 

reliably increases. The live weight of the queens from colonies, fed with “Startovit”, is 

by 4.23% higher than this of the control. At the end of the beekeeping season the bee 

colonies fed in May with “Startovit” have reliably higher values of the parameters 

strength (P ≤ 0.05), sealed brood amount (P ≤ 0.01) and queen live weight (P ≤ 0.01) 

than colonies from control group. 

The total amount of honey produced by the colonies fed at the start of the beekeeping 

season with “Startovit” is more than this of the control group (P ≤ 0.001). 

ÖZET: Bu çalışmada Primavet-Sofya Şirketi tarafından üretilen Startovit ilacının 

(ilkbahar yemlemesinde şeker şurubunun litresine 5 gr dozunda uygulanmaktadır) arı 

kolonilerinin üreme parametreleri (kuvveti, kapalı yavru gözlerin miktarı, ana arının 

canlı ağırlığı, bal verimi) üzerine etkisi incelenmiştir. 

Startovit ürününün belirtilen doz ve tekrarda uygulanmasının çalışılan parametreler 

üzerinde olumlu etkisinin olduğu belirlenmiştir. Bu olumlu özellikler sadece yemleme 

yapılan dönemde değil, koloni gelişiminin ileri safhalarında da gözlenmiştir. 

Startovit ile yapılan besleme döneminde yavru miktarında belirgin bir artış olmuştur. 

Ayrıca Startovit ile beslenen kolonilerdeki ana arıların canlı ağırlıklarında, kontrol 

grubuna göre % 4.23 bir artış oluşmuştur. Bal sezonunun sonunda da yapılan 

ölçümlerde kontrol grubuna nazaran deneme grubunda koloni kuvveti, kapalı göz 

miktarı, ana arı canlı ağırlığı ve toplam bal verimi artmıştır. 

33

TESTS FOR APPLYING ECOSTOP AND APIGARD AGAINST VAROATOSIS IN 

BEES 

(Arıların Varroatosisine Karşı Ecostop ve Apigard’ın Denenmesi) 

Nasko KIRILOV 

Tests were carried out on the efficiency of the veterinary medical products Ecostop 

during the spring, summer and winter season and Apigard during the spring season, 

both registered in Bulgaria. 

Ecostop Primavet–Sofia OOD contains active substances Thymolum 5.0g and Oleum 

menthae Piperirhae 2.0ml in original pharmaceutic form (plastic plate), which, put on 

the frames, allows gradual liberation - 45 days at healing vapors. 

Apigard Vita-Europe contains active substance Thymolum 12.5g in the form of jelly, 

put into a small 50g tablet, which, put on the frames, is released for 14 days. 

Two plates of Ecostop administered per bee family have high acaricide effect against 

acarid Varroa destructor–up to 95%. The efficiency of Ecostop had been tested for 45 

days in the spring, summer and early autumn. The test for applying Ecostop in late 

autumn (November) against varoatosis shows its acaricide activity lasts over 45 days. 

Ecostop and Apigard do not change the quality of bee products because their active 

substances are natural ingredients of honey. 

The test made in spring showed that double treatment with Apigard every 14 days has 

high acaricide effect against acarid Varroa destructor. The test showed up to 95% 

efficiency against Varroa. 

Ecostop and Apigard are well taken by bees and the brood in extreme temperatures 

(+5°С and +35°С). Ecostop and Apigard do not change the oviparity of the mothers, 

bee behavior, growth of brood and bee family, both during the active and passive 

period of their life. We have not observed rise of natural death-rate of bees and thefts 

among the bee families. 

ÖZET: Çalışmalar Bulgaristan’da üretilen veteriner ilaçlarından olan Ecostop ve 

Apigard ilaçlarının etkinliğini belirlemek amacıyla, Ecostop için ilkbahar–yaz–kış 

sezonunda, Apigard için sadece ilkbahar sezonunda denenmiştir. 

Ecostop (Primavet – Sofya) etken madde olarak her bir plastik levhasında 5 gr timol 

ve 2 ml nane yağı içermektedir ve peteklerin üzerine konarak 45 gün boyunca bu 

etken maddelerin buharlaşması sağlanmaktadır. Apigard (Vita-Europe) ise etken 

madde olarak her bir 50 gr’lık jel kapsülünde 12,5 gr timol içermekte ve o da peteklerin 

üzerine konarak 14 gün boyunca bu etken maddenin buharlaşması sağlanmaktadır. 

Ecostop’un kovan başına iki levhası Varroa destructor’a karşı % 95’in üzerinde etki 

sağlamıştır. İlaç ilkbahar, yaz ve erken sonbahar boyunca 45 gün etkisini göstermiştir. 

Ecostop ve Apigard’ın etken maddeleri balın doğal içeriğinde bulunduğu için bal 

kalitesini etkilememektedir. 

34

Apigard’ın ilkbaharda 14 günde bir yapılan iki tedavisi sonucunda da Varroaya karşı % 

95’in üzerinde yüksek bir etki elde edilmiştir. 

Her iki ilaç da uç sıcaklıklarda bile (+5 ve +35°C) arılar tarafından kolay kabul 

edilmekte, ana arının yumurtlamasını etkilememekte, ergin ve yavru arıların çeşitli 

dönemlerindeki davranış ve gelişimlerini etkilemektedir. Çalışmamızda doğal arı 

ölümlerinde bir artış ya da yağmacılık da tespit edilmemiştir. 

BAL ARISI (APİS MELLİFERA L., 1758) HASTALIK VE ZARARLILARINA KARŞI 

KULLANILAN BAZI İLAÇLARIN ARILARIN ÖMÜRLERİ ÜZERİNE ETKİLERİ 

Ethem AKYOL 1 , Halil YENİNAR 2 , Cahit ÖZTÜRK 3 , D. Ali CEYLAN 4 

1 Niğde Üniversitesi Ulukışla Meslek Yüksekokulu, Niğde 

2 Sütçüiman Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, Kahramanmaraş 

3 Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü, Erdemli - 

Mersin 

4 Selçuk Üniversitesi Hadim Meslek Yüksekokulu, Konya 

Son yıllarda arıcılıkta verimliliği etkileyen ve arıların bilinmeyen sebeplerle ortadan 

kaybolmasına neden olan değişik faktörlerin varlığından bahsedilmektedir. Son 

yıllarda meydana gelen arı ölümlerinin nedenleri henüz tam olarak aydınlatılamamakla 

birlikte bu durumun nedenlerinin son yıllarda yaşanan iklim düzensizliklerinin, 

bölgelere uygun olmayan genotip kullanmanın, ticari olarak alınan ana arıların kalitesiz 

olması, hastalık ve zararlıların yoğunluğu ve bunlara karşı yanlış ve bilinçsiz ilaç 

kullanımının olabileceği bildirilmektedir. Arılarda hem verim düşüklüğüne hem de ileri 

aşamalarında ölümlerine neden olan hastalık ve zararlılara karşı kullanılan ilaçlar arı 

ürünlerinde ve kolonide kalıntı bırakarak hem arı ürünlerini tüketen insanların sağlığını 

hem de arıların sağlığını tehdit etmektedir. 

Bu çalışma arı hastalık ve zararlılarına karşı yoğun olarak kullanılan Fumidil-B, Neo- 

Terramycin ve Bayticol ilaçların arıların ömür uzunluklarına dolayısı ile son yıllarda 

tüm dünyada yaygın olarak bahsedilen koloni kayıpları üzerine etkisinin olup 

olmadığını belirlemek amacıyla yürütülmüştür. Deneme başlangıcında 20 koloni ergin 

işçi arı ve yavru bakımından eşitlenmiş ve bu koloniler tesadüfi olarak 5’ erli 4 gruba 

ayrılmış, 1. gruba Bayticol, 2. gruba Fumidil-B, 3. gruba Neo-Terramycin, 4. gruba hiç 

ilaç verilmeyerek kontrol grubu olarak kullanılmıştır. Her gruptan 100 adet olmak üzere 

toplam 400 adet bir günlük işçi arı sırtından numaralandırılarak işaretlenmiş ve 

gözetleme kovanına verilmiştir. Deneme kolonileri günlük olarak kontrol edilip 

boyanarak işaretlenen işçi arılar sayılmış ve bu şekilde kaybolan veya ölen işçi arılar 

belirlenerek kayıt edilmiştir. Deneme sonunda 1. gruptaki işçi arıların ortalama ömür 

uzunlukları 44,97±4,90 gün, 2. gruptakilerin ortalama ömür uzunlukları 46,86±6,56 

gün, 3. gruptakilerin ortalama ömür uzunlukları 45,38±6,12 gün ve kontrol grubundaki 

işçi arıların ortalama ömür uzunlukları 47,72±6,06 gün olarak belirlenmiştir. Yapılan 

varyans analiz sonucuna göre ömür uzunlukları bakımından gruplar arasındaki farklılık 

istatistikî olarak önemli (P < 0.01) bulunmuştur. 

35

BAL ARISI (APİS MELLİFERA L., 1758) ZARARLISI VARROA (VARROA 

DESTRUCTOR) PARAZİTİNE KARŞI OKSALİK ASİDİN YÜZDE ETKİNLİĞİNİN 

BELİRLENMESİ 

Ethem AKYOL 1 , Halil YENİNAR 2 , Alaeddin YÖRÜK 3 

1: Niğde Üniversitesi Ulukışla Meslek Yüksekokulu, Niğde 

2: Sütçüiman Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, Kahramanmaraş 

3: Korkut Ata Üniversitesi Düziçi Meslek Yüksekokulu, Osmaniye 

Denemede aynı yaşlı kız kardeş kraliçe arılara sahip 20 adet bal arısı kolonisi ve 

standart Langstroth kovanlar kullanılmıştır. Deneme Ekim ayında Niğde ilinde 

yürütülmüştür. Deneme öncesi tüm kolonilerin yavru miktarları ve yavrulu alan 

miktarları dengelenmiş ve koloniler tesadüfi olarak 10’ arlı iki gruba ayrılarak 1. grup 

oksalik asit uygulama grubu 2. grup ise kontrol grubu olarak kullanılmıştır. Ergin arılar 

üzerindeki varroa bulaşıklığını belirlemek amacıyla uygulama öncesi ve sonrası, 

kontrol ve uygulama grubundaki her koloniden yaklaşık 200-250 adet ergin işçi arı, 

içinde deterjanlı su bulunan kavanozlara alınmış, çalkalanarak varroaların arılardan 

ayrılması sağlanmıştır. Ergin arı ve varroalar sayılmış, uygulama sonunda ergin arılar 

üzerindeki varroa bulaşıklık oranı (%); örnekte sayılan toplam varroa sayısının örnekte 

sayılan ergin arı sayısına bölünmesi ile saptanmıştır. Araştırmada % 3.3 

konsantrasyonda (w/v) oksalik asit dihidrat – sukroz (1/1, w/v) solüsyonu; 5 ml/arılı 

çerçeve sayılarına göre damlama yöntemi kullanılarak 10 gün ara ile 2 kez 

uygulanmıştır. Uygulama öncesi uygulama ve kontrol grubundaki % bulaşıklık oranları 

Henderson-Tilton % etki formülü yardımı ile oksalik asitin % etkisi tespit edilmiştir. İlaç 

uygulanmadan önce uygulama grubundaki varroa bulaşıklığı (%25.87) ile kontrol 

gurubundaki varroa bulaşıklığı (%24.57) arasındaki farklılık önemsiz (P>0.05, F:0.194, 

df:1, M.S.:5099) iken birinci uygulama sonunda uygulama grubunda bulaşıklık %5.24, 

kontrol grubunda ise %31.43 olarak belirlenmiş, ikinci uygulamadan sonra ise 

uygulama grubunda %2.87, kontrol grubunda ise %41.74 olarak belirlenmiş ve her iki 

uygulama sonrasında uygulama grubu ile kontrol grubu arasındaki farklılıklar istatistiki 

olarak önemli (P

VARROA MITE CONTROL WITH FLUMETHRIN 

(Varroa Akarlarının Flumetrin ile Kontrolü) 

Kalinka GURGULOVA 1 , Ivanka ZHELYAZKOVA 2 , Vera POPOVA 3 , Ivan 

PANCHEV 3 

1 National Diagnostic Research Institute of Veterinary Medicine, Sofia 1606, 15 blvd. 

“Pencho Slaveikov”, Bulgaria 

2 Thracian University, Stara Zagora, Bulgaria 

3 “Primavet – Sofia” Ltd., Sofia, Bulgaria 

This study was designed to evaluate the acaricidal effectiveness of Bulgarian 

Veterinary Medical Product (VMP) Varrostop against Varroa mites in honeybee 

colonies to establish the Varroa resistance after 12 years use of this product. 

The treatment of a hundred and thirty-five colonies from 6 apiaries took place in spring 

and autumn 2009. In our experiments were put down two strips of Varrostop (3.6 mg 

per 1strip of flumethrine) in every treated hive for 35 days. 

The number of natural mite drops in the control groups and mites killed by Varrostop 

(V) treatments during the experiments was estimated by counting the mite drop-down 

onto the sticky paper sheets at the bottom of the hives. The number of dead mites that 

had fallen onto the sheets was used to determine mite mortality in both groups 

(controls and trials) after control treatment with Perizin (P). The following formula was 

used to estimate the percentage of mites killed by the treatments: Efficacy = (V/(V + 

P).100)%. 

The infestation rate of Varroa in controls and treated colonies before and after 

treatment was estimated. Colony strength and behavioural changes in the bees were 

evaluated visually and both groups – control and treated were compared before and 

after treatment. 

Our result shows high effectiveness of Varrostop – 98,95 (from 98,13% to 99,47%). 

These data corresponding to findings of other researchers. Flumethrine is 

administered in hives in a very simple manner, and is non-harmful for the honeybee. 

By means of utilizing highly effective substance, which is synthetic pyrethroid 

Varrostop (flumethrin), successful control against Varian mite was achieved in our 

treatment and no resistance of Varroa mite was observed after 12 years use. 

ÖZET: Bu çalışma Bulgar veteriner ürünü olan Varostop’un akar öldürücü etkisini 

değerlendirmek ve ülkede 12 yıldır kullanılmasının Varroalar üzerinde bir direnç 

oluşturup oluşturmadığını belirlemek amacıyla yürütülmüştür. 

2009 yılının ilkbahar ve sonbahar sezonunda altı arılıktan toplam 135 koloni bu 

amaçla kullanılmıştır. Çalışmamızda deneme grubundaki her kovana ikişer adet 

Varostop (strip başına 3.6 mg flumetrin içermektedir) konulmuş ve 35 gün boyunca 

takip edilmiştir. Çalışma boyunca deneme ve ilaç uygulanmayan kontrol gruplarında 

kovanların altındaki yapışkanlı kâğıtlara düşen akar sayıları kaydedilmiştir. En son 

olarak tüm gruplara kontrol tedavisi olarak Perizin uygulamış ve düşen akarlar 

sayılarak ilacın etkinliği şu formülle belirlenmiştir: Etkinlik = % (V/(V + P)×100). 

37

Tedaviden önce ve sonra kontrol ve tedavi gruplarındaki enfestasyon oranı 

belirlenerek kolonilerin kuvveti ve arılardaki davranış değişiklikleri de görsel olarak 

takip edilmiştir. 

Elde ettiğimiz bulgulara göre Varostop’un etkisi ortalama % 98.95 (%98.13 ile % 99.47 

arası) çıkmış ve bu değerler diğer araştırıcıların bulduklarıyla uyumlu çıkmıştır. Sonuç 

olarak sentetik bir piretiroid olan flumetrin etken maddeli Varostop ilacı yüksek etkili, 

kullanımı kolay ve Varroa akarlarına karşı etkili bir ilaçtır. İlacın Bulgaristan’da 12 yıl 

kullanımının bir direnç oluşturmadığı da görülmüştür. 

38

ARI ÜRÜNLERİ 

39

THE IMPACT OF INTERNATIONAL FOOD SAFETY STANDARDS AND 

REGULATIONS ON BEE PRODUCTS TRADE AND APICULTURE 

(Gıda Güvenliği Yönetmeliklerinin Uluslararası Bal İhracatındaki Önemi) 

Deniz ZILBERMAN, Shimon BAREL 

National Residue Control Laboratory, Kimron Veterinary Institute, 

Israel Ministry of Agriculture 

Beekeeping is a multi product wide business; it is essential and increasingly 

commercial activity. Its purpose is to raise revenue-earning capacity directly through 

hive products and indirectly through the provision of pollination services. It is this 

globalization of apiculture and the strong drive of competition that has caused many of 

the problems and difficulties that we face today. All honey traders and importers 

require certification for the honey they intend to buy. The EU honey market requires 

imported honey to be certified that it is free from chemical, antibiotic and other 

residues: these are the most stringent criteria that are constantly updated as new 

contaminants are discovered in honey on the world market. While this makes the EU 

the hardest market for potential exporters to access, it also makes it a worthwhile 

market for producer groups with high quality product. 

One of the first consequences was the creation of the European Agency for the 

evaluation of Medicinal Products (EMEA) in London. Council Regulation (EEC) 

2377/90 laid down a Community procedure for the establishment of Maximum 

Residue Limits (MRLs) of veterinary medicinal products in foodstuffs of animal origin. 

In essence, it bans all veterinary drug residues in honey except ones that have been 

approved. The international trade and the community exchanges of bees and bee 

products are a complex issue according to their different origin and use. 

In February 2002, the world honey market was strongly affected by an EU ban on 

Chinese honey, following the identification of antibiotics in samples of Chinese honey. 

Since China was Europe’s largest supplier of honey, this immediately led to a 

shortage of honey meeting EU criteria, and honey prices increased rapidly. The 

prevailing market conditions present an ideal opportunity for small producer nations to 

get a to hold in the market, yet producer groups in developing countries remain 

unaware of the changing market situation and the potential sales available to them. 

The market gap left by China could be filled by other developing countries if they were 

sufficiently informed and organised to do so. 

The core objectives of the international standards and regulations is to promote 

modern beekeeping methods and practices, food safety in honey, quality assurance of 

honey and introduction of traceability systems in honey supply-chain. The overall aim 

was to improve production, standards and value addition in the honey production line. 

The beekeeping associations should be intended to raise awareness on the 

international regulations that can enable producers in the whole chain increase access 

to local and exports markets. 

40

ÖZET: Günümüzde arıcılık, gittikçe büyüyen, ekonomik getirisi artan ve ürün çeşitleri 

fazlalaşan ticari bir faaliyettir. Arıcılıktakı amaç, arı ürünleri ve tozlaşma hizmetleri ile 

gelir kapasitesini arttırmaktır. Arıcılığın küreselleşmesi ve artan piyasa rekabeti 

nedeniyle bugün birçok sorunlarla ve zorluklarla karşı karşıya bulunmaktayız. 

Bu zorlukların ilk sonucu Avrupa Birliğinde "Avrupa Tıbbi Ürünler Değerlendirme 

Ajansı" nın (EMEA) Londra'da kurulma kararı olmuştur. Avrupa Birliği, Avrupa 

Ekonomik Kurulu'nun (EEC) 2377/90 Konsey Tüzüğü kapsamında veteriner ürünleri 

ve hayvansal orijinli gıdalar için Maksimum Kalıntı Düzeylerini (MRL) Avrupa Birlik 

prosedürleri doğrultusunda belirlemiştir. Bu tüzük balda kabul edilen veteriner ilacı 

kalıntıları dışındaki tüm kimyasal kalıntıları yasaklamaktadır. Arı ve arı ürünlerinin 

kullanım alanlarının ve kaynaklarının farklılık göstermesi uluslararası ve Avrupa Birliği 

ülkeleri arasındaki arı ürünleri ticaretini karmaşık bir hale sokmaktadır. 

Şubat 2002'de dünya bal pazarı, AB'nin Çin balında balda bulunması kesinlikle yasak 

olan kloramfenikol antibiyotiğini bulmasıyla büyük bir darbe almıstır. Çin, dünyanın en 

fazla bal üreten ve AB kriterlerine uygun en fazla bal ihracatı yapan ülkelerden biridir. 

AB'nin 2002‘de Çin'den bal alımını yasaklamasıyla dünya bal pazarında büyük bir 

boşluk doğmuş ve AB kriterlerine uygun bal miktarının azalması, bal fiyatlarının aşırı 

derece yükselmesine neden olmuştur. Bu durum, çok sayıda küçük arıcılık işletmeleri 

olan ülkeler için eşsiz bir fırsat oluşturmaktadır. A.B.D, Kanada gibi yüksek teknolojili 

büyük arıcılık işletmelerine sahip ülkeler, dünya bal piyasasındaki bu boşluğun henüz 

farkına varmamışlardır. Çin'den kaynaklanan bu pazar boşluğu, iyi organize oldukları 

ve bilinçlendirildikleri takdirde çok sayıda küçük arıcılık işletmelerine sahip ülkeler 

tarafından doldurulabilir. 

Uluslararası standartların ve yönetmeliklerin esas hedefi; modern arıcılık yöntemlerini 

ve uygulamalarını desteklemek, bal ve ürünlerinin gıda kalitesi ve güvenliğini 

sağlamak ve kimyasal kalıntı kontrol sistemini bal üretim zincirinin bir parçası haline 

getirerek bal ve bal ürünlerinin kalitesini, ekonomik değerini ve üretim miktarını 

arttırmaktır. Arıcılar Birliği uluslararası standartların ve yönetmeliklerin önemini 

benimsemeli, bal ihracatını arttırmak ve dünya bal pazarında rekabet edebilmek için 

arıcılarını bu konuda bilinçlendirmelidir. 

TÜRKİYE’NİN BEŞ FARKLI COĞRAFİK BÖLGESİNDEN TOPLANAN 

PROPOLİSLERİN KİMYASAL İÇERİKLERİNİN SAPTANMASI 

Ömür G. ÇELEMLİ, Kadriye SORKUN 

Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü 

Hacettepe Üniversitesi Arı ve Arı Ürünleri Uygulama ve Araştırma Merkezi, Beytepe- 

Ankara 

Bu çalışmada kullanılan propolis örnekleri üç farklı fitocoğrafik (Avrupa-Sibirya, İran- 

Turan ve Akdeniz) bölgeyi içeren, Türkiye’nin beş farklı coğrafik bölgesinden 

toplanmış (Akdeniz, İç Anadolu, Doğu Anadolu, Karadeniz, Marmara) ve toplanan 

örneklerin organik olarak kimyasal içerikleri araştırılmıştır. Çalışmanın amacı, Türkiye 

propolisinin kimyasal içeriğine ait bir standardın oluşturulması için yapılan diğer 

çalışmalara katkı sağlamaktır. 

41

Toplanan 12 propolis örneğinin etanol ekstraktları (EEP) hazırlanmış ve kimyasal 

analizleri Gaz Kromatografisi-Kütle Spektrometresi (GC-MS) kullanılarak yapılmıştır. 

Propolis örneklerinde aldehidler, alifatik asitler, alkoller, eterler, karboksilik asitler, 

sinamik aistler, flavanoidler, hidrokarbonlar ve ketonlar tanımlanmıştır. Sonuçlara göre 

tüm örneklerin çeşitli biyolojik aktivitelere sahip flavanoidlerce zengin oldukları 

görülmüştür. 12 propolis örneğinden 10 tanesinde anti-mikrobiyal, antioksidan ve antiinflamatör 

etkiye sahip, pinosembrin yüksek oranda saptanmıştır. Yedi propolis 

örneğinde ise antioksidan, anti-virüs, anti-diyabetik, anti-anksiyolitik etkilere sahip olan 

krisin yüksek oranlarda bulunmuştur. 

Propolis örneklerinin flavanoid içeriklerine, bölgeler itibarı ile bakıldığında Doğu 

Anadolu bölgesine ait propolis örneklerinin flavanoid içerikleri diğer bölge örneklerine 

kıyasla daha yüksek oranda tespit edilmiştir. 

TÜRKİYE’DE BALLARDA TESPİT EDİLEN PESTİSİT VE ANTİBAKTERİYEL İLAÇ 

KALINTILARI, ARI VE İNSAN SAĞLIĞI AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ 

Hasan H. ORUÇ 1,2 , Ali SORUCU 1,2 , Nazmiye GÜNEŞ 3 

1 Uludağ Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Farmakoloji ve Toksikoloji ABD, 16059 


2 Uludağ Üniversitesi, Arıcılık Geliştirme Uygulama ve Araştırma Merkezi, 16059 


3 Uludağ Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Biyokimya Anabilim Dalı, 16059 Nilüfer, 

Bursa. 

Bu bildiride, Türkiye’de yapılmış çalışmalarda ballarda tespit edilen pestisit ve 

antibakteriyel/antibiyotik ilaç kalıntılarının ve olası insan sağlığına etkisinin irdelenmesi 

ve arıcıların bilgilendirilmesi amaçlandı. Bu nedenle, Türkiye’de konuyla ilgili ballarda 

yapılmış çalışma ve bildiri sonuçları incelendi. Tespit edilen pestisit ve antibakteriyel 

ilaçlar ve düzeyleri tolerans limitleri ile karşılaştırılarak değerlendirildi. Pestisitler, hasat 

edilen ürünler ile insan veya hayvanlara zarar veren canlıları (pestler) kontrol altına 

almak, uzaklaştırmak veya öldürmek amacıyla kullandığımız doğal veya sentetik 

kökenli kimyasal maddelerdir. İnsektisit, fungisit, herbisit, molluskisit, rodentisit ile kuş 

veya hayvanları uzaklaştırıcı olarak kullanılan maddeler pesitisit grubunda yer alır. 

Pestisitlerin uygulanmasından sonra nektar, polen, içme suyu ve bitkilerde salgı 

balında bulunan aktif pestisit kalıntıları arılar tarafından alınır ve böylece bu pestisitler 

ballara ulaşır. Yine Varroa mücadelesinde olduğu gibi bazı pestisitler doğrdudan 

tedavi için kovan içine uygulanmaktadır ve yine bu şekilde ballarda pestisitler 

bulunabilmektedir. Dolayısıyla bu pestisitlerin çevrede ve bitkilerde dikkatli ve bilinçli 

kullanılması, arıcıların da çevredeki pestisit uygulamaları konusunda haberdar 

olmaları ve doğrudan arıların tedavisinde kullandıkları ilaçları (pestisitleri) dikkatli 

kullanmaları gerekmektedir. Antibakteriyel/antibiyotikler arıların bazı bakteriyel 

hastalıkların tedavisinde kullanılabilmekte ve böylece ballarda kalıntıları 

bunabilmektedir. Pestisit ve antibakteriyel/antibiyotik ilaçların dozuna ve ilaca bağlı 

olarak direk arılar üzerinde toksik etkileri olabileceği; bu ilaç kalıntılarını içeren balları 

tüketen insanlarda kısa sürede gerçekleşebilen alerjik reaksiyonlardan, bazı organ 

hasarlarına, daha uzun sürede üreme sorunlarına, gen bozukluklarına ve karsinojenik 

42

(kanserojenik) etkilere neden olabildiği bilinmektedir. Ayrıca antibakteriyel/antibiyotik 

ilaçların yoğun kullanımlarında ve düşük dozlarda bulundukları ortamlarda bakterilerde 

direnç gelişimi de artmaktadır. Türkiye’de yapılmış çalışmalarda tespit edilen bazı 

pestisit ve antibakteriyel/antibiyotik ilaçlar ve miktarlarının doğrudan arılar ve balları 

tüketen insanların sağlığını olumsuz yönde etkileyip etkilemeyeceği irdelenecektir. 

ÇAM BALI TİCARETİNDE İZLENEBİLİRLİĞİN SAĞLANMASI VE ÖNEMİ 

Aslı Elif SUNAY 

Gıda Yük. Mühendisi, Ar-Ge ve Kalite Güvence Müdürü 

Altıparmak Gıda San. ve Tic. Koll. Şti. (Balparmak), İstanbul 

Ülkemizde arıcılık ve bal sektörü yıllık 50.000 tona varan ortalama üretim ve arıların 

tozlaşmaya dolayısıyla bitkisel üretime yapmış oldukları katkı ile son derece önemli bir 

konumdadır. Bu üretimin %40’a yakını salgı (çam) balıdır. Üretiminde dünya birincisi 

olduğumuz çam balı, kalite ve lezzeti ile tercih edilen dolayısıyla ihracat potansiyeli de 

yüksek olan önemli bir bal çeşididir. Ancak sektörde yaşanan gıda güvenliğine ilişkin 

sorunlar sadece tüketicileri değil, aynı zamanda sektörün geleceğini ve dolayısıyla 

ülkemizdeki arı varlığını ve bal üretimini de tehdit etmektedir. 

Bu çalışmada, geçmişten günümüze çam balı üretiminin ve ticaretinin durumu 

incelenmiş ve yaşanan sorunlar ile çözüm önerileri belirtilmiştir. Arıcılık, tüm dünyada 

gerçekleştirilen en yaygın ve önemli tarımsal üretim faaliyetlerinden birisidir. Arı gen 

merkezlerinden biri sayılan Türkiye, 4 milyon dolayındaki koloni varlığı ile dünyanın 

önemli arıcılık ülkeleri arasındadır. Yurdumuzda üretilen balların kalitesi, aroma ve 

lezzeti, dünyada başka ülkelerde bulunmamaktadır. Bal rekoltesi yüksek ülkelerde 

dahi çeşitlilik oldukça sınırlıdır. Ülkemizin iklim ve bitki örtüsü bakımından avantajları 

olmasına rağmen verim düşüklüğü ve kalıntı sorunları sebebiyle bu avantajlardan 

yeteri kadar faydalanamamaktadır. Çalışmada tüm dünyada son 10 yılda gündeme 

gelmeye başlayan kalıntı sorunları, bu sorunların ülkemizde yaratmış olduğu sıkıntılar 

ve ihracatımıza yansımaları da irdelenmiştir. Verim ve kalite problemlerinin 

çözülebilmesi, arıcılığın modernize edilmesi, modern arıcılık üretim tekniklerinin 

uygulanması, arı hastalık ve zararlıları ile mücadele tekniklerinin denetim ve kontrol 

altında tutulmasıyla mümkün olabilecektir. Tarladan çatala gıda güvenliği anlayışı ile 

balın üretim ve satış aşamalarının tamamında izlenebilirliğin sağlanarak, düzenli 

olarak yapılacak denetimler, piyasadan kalitesiz ürünlerin uzaklaştırılmasını sağlarken, 

haksız rekabetin de önüne geçilmiş olacak ve doğru uygulamalar yapan, üreticiler ve 

paketleyiciler bu yolla teşvik edilecektir. Arıcı, paketleyici, satış noktası ve denetçisi ile 

tüm sektörün, yaşanan sorunları ortadan kaldırmak amacı ile birlikte çalışması ve 

ortak hareket etmesi gerekmektedir. Aksi takdirde ülkemizde sadece arıcılık ve arı 

ürünleri yok olmayacak, aynı zamanda arıların tozlaşma ile diğer tarımsal ürünlere 

sağlamış olduğu ciddi verim artışı da engellenmiş olacaktır. Dolayısıyla arıcılığın 

sorunları tüm tarım sektörünün sorunlarıdır ve yapılacak iyileştirme faaliyetleri tüm 

tarım sektörü tarafından desteklenmelidir. Çalışmada son olarak, ülkemizde tarladan 

sofraya izlenebilirliği sağlamaya yönelik yapılan uygulamalardan bahsedilmiş ve 

sektörde izlenebilirliğin iyileştirilmesi için alınması gereken tedbirler belirtilmiştir. 

43

AKUT TOKSIK BAL VE GRAYANOTOKSIN-I’IN RATLARDA BIYOKIMYASAL 

PARAMETRELER ÜZERINE ETKISI 

Sibel SİLİCİ 

Erciyes Üniversitesi S.Çıkrıkçıoğlu MYO, 38039, Kayseri 

Bu araştırmada akut toksik bal ve grayanotoxin-I alımının ratlarda biyokimyasal 

parametreler üzerine etkileri incelendi. 12–15 haftalık 60 Swiss albino erkek rat (170- 

300g) 23-25 o C sıcaklıkta standart diyet ile 3 hafta boyunca beslendi. Her gurupta 12 

rat olmak üzere ratlar 5 gruba ayrıldı: 1. gruba 25 g/kg toksik bal, 2. gruba 5 g/kg 

toksik bal, 3. gruba 0.5 g/kg toksik bal gastrik olarak verilirken 4. grup ratlara i.p. 0.15 

mg/kg GTX-I verildi. Beşinci grup olan kontrol grubundaki ratlara ise i.p. tuz solüsyonu 

(%0.9) verildi. Total Protein, LDL, Glikoz, Trigliserit, Kolesterol, HDL, BUN, Kreatinin, 

Ürik asit, Mg, Na, K, Cl, Total bilurubin, GGT, LDH, AST, ALT, ALP ve Albumin 

değerlerinin incelendiği çalışmada total protein, glikoz, trigliserid, total kolesterol, BUN, 

kreatinin, Mg, Na ve Albumin değerlerinin gruplar arasında istatistikî olarak farklılık 

gösterdiği ve bu etkinin doza bağımlı olduğu görüldü. 

DİYABETLİ RATLARDA KAN GLİKOZU İLE BAZI BİYOKİMYASAL 

PARAMETRELER ÜZERİNE PROPOLİSİN ETKİLERİ 

Sibel SİLİCİ, Cevat YAZICI 

Erciyes Üniversitesi S.Çıkrıkçıoğlu MYO, 38039 KAYSERİ 

Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi, Biyokimya ABD, 38039 KAYSERİ 

Bu araştırmada farklı botanik orijine sahip propolis örnekleri ile CAPE’nin diyabetli 

ratlarda kan glikozu ve biyokimyasal parametreler üzerine etkisi incelendi. Kavak 

(PEEP) ve ökaliptus (EEEP) propolislerinin etanol ekstraktı 200 mg/kg vücut ağırlığı 

dozda gavajla, CAPE ise 10 µmol/kg -1 dozda intraperitonal enjeksiyonla 4 hafta 

boyunca verildi. Kan glikozu, serum lipid seviyeleri, karaciğer enzim aktiviteleri ile 

biyokimyasal parametreler ölçüldü. Elde edilen sonuçlar PEEP, EEEP ve CAPE’nin 

kan glikozu seviyesini düşürdüğünü gösterdi. Diyabetik model grupta LDL seviyesi 

yükselip HDL seviyesi düşerken deneme gruplarında tersi gerçekleşti. Deneme 

gruplarında ayrıca ALP, AST, ALT seviyelerinde düşüş gözlendi. Diyabetik model grup 

ile karşılaştırıldığında, deneme gruplarında MDA seviyesi düşerken CAT enzim 

seviyesi yükseldi (P

POLEN ALERJİSİ VE ATMOSFERİK POLEN 

Sibel SİLİCİ 1 , Altan ÜNVER 2 , Talip ÇETER 3 , Nur Münevver PINAR 4 

1 Erciyes Üniversitesi, S.Çıkrıkçıoğlu MYO, KAYSERİ 

2 Erciyes Üniversitesi, Gevher Nesibe Tıp Fakültesi,Hastanesi, Mikrobiyoloji ABD, 

KAYSERİ 

3 Kastamonu Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, KASTAMONU 

4 Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü, ANKARA 

Allerji; genetik yatkınlığı olan bazı kişilerde allerjen olarak adlandırılan normalde 

zararsız olan madde ya da maddelere karşı vücudun aşırı derecede ve zararlı bir 

savunma tepkisi göstermesidir. Polenler, küf mantarı sporları, ev tozu akarları, hayvan 

kılı, epiteli, tüyleri ve salgısı, besinler, ilaçlar, lateks ve arı zehri en sık karşılaştığımız 

alerjenlerdir. Dış ortam alerjenlerinden en önemlileri polenler ve mantar sporlarıdır. 

Polenler mevsimsel alerjenler olarak nitelendirilmekle beraber havada uzun süre asılı 

kalabilmeleri ve çapraz reaksiyonlardan dolayı tüm yıl boyunca etkili alerjenlerdir. Küf 

mantarlarının saprofitik olma özelliklerinden dolayı sporları hem iç ortam hem de dış 

ortam alerjenleridir. Kayseri ili atmosferik polenlerinin incelendiği çalışmada polenlerin 

yoğun olarak görüldüğü dönem Nisan-Ekim periyodu olarak belirlenmiştir. En yüksek 

polen konsantrasyonu Mayıs ayında en düşük konsantrasyon ise Ocak ayında 

saptanmıştır. Haziran ve Temmuz aylarında ağaç polenlerinin azalması ile beraber 

polen konsantrasyonunda belirgin düşüş saptanmıştır. Bunun yanında Gramineae ve 

Umbelliferae gibi bazı otsu taksonların en yüksek polen konsantrasyonları bu aylarda 

saptanmıştır. 

YUMURTA TAVUĞU RASYONUNA PROPOLİS İLAVESİNİN YUMURTA KALİTESİ 

ÜZERİNE ETKİLERİ 

Duran ÖZKÖK 1 , Kaan M. İŞCAN 2 

1 Erciyes Üniversitesi, Safiye Çıkrıkçıoğlu Meslek Yüksekokulu, 38039 Kayseri 

2 Erciyes Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Zootekni Anabilim Dalı, 38090 Kayseri 

Bu çalışma, yumurtacı tavukların rasyonuna ilave edilen propolisin yumurta kalitesi 

üzerine etkisinin belirlenmesi amacıyla yürütüldü. On sekiz haftalık yaşta 240 adet 

Bovans beyaz yumurtacı hat tavuklar her grupta 60 tavuk olacak şekilde bir kontrol ve üç 

deneme grubuna ayrıldı. Hayvanlar 32 hafta süresince 0, 100, 200 ve 400 mg/kg 

propolis katkılı yem ile beslendi. Yem ve su ad libitum olarak sağlandı. Yumurta kalitesi 

kriterlerinden Haugh birimi ve yumurta kabuk kalınlığı değerleri araştırma süresince 28 

günde bir belirlendi. 

Araştırma sonucunda denemede kullanılan propolis dozlarının yumurta kalitesi 

değerlerinden Haugh birimi ve yumurta kabuk kalınlığı üzerine istatistiksel olarak önemli 

bir etkisi olmadı (P>0.05). Bu sebeple çok sayıda faydalı biyolojik aktivitesi olan 

45

propolisin yumurta tavuklarında sağlık koruyucu ve iyileştirici etkilerinin araştırılması 

faydalı olacaktır. 

Anahtar kelimeler: Yumurta tavuğu, propolis, performans, yumurta kalitesi 

ÇAM BALI ÜRETİMİNİN ÜLKE ARICISI İÇİN ÖNEMİ, SAĞLADIĞI FAYDALAR VE 

ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER 

Ziya ŞAHİN 1 , Sezai ERGİNOGLU 2 

1 Muğla Arı Yetiştiricileri Birliği (MAYBİR) Yönetim Kurulu Başkanı ve Türkiye Arı 

Yetiştiricileri Merkez Birliği (TAB) Yönetim Kurulu 2. Başkanı. 

2 Veteriner Hekim. Muğla Arı Yetiştiricileri Birliği (MAYBİR) Arı Sağlığı Danışmanı. 

Çam balı; çam ağacı üzerinde yaşamını devam ettiren Marchalina hellenica denilen bir 

böcek sayesinde elde edilmektedir. Ülkemizde çam pamuklu koşnili, basura veya 

balsıra böceği olarak ta bilinmektedir. Bu böceğin dünyadaki yayılımının %92 sinin 

ülkemiz ormanları olduğu görülmektedir. Dünya çam balı üretiminde ülkemiz rakipsiz 

konumdadır. Çam balı üretiminin yapıldığı illerde ve köylerinde diğer illerimize göre 

daha fazla arıcılık yapılmaktadır. Arıcılık, bu illerdeki orman köylülerinin ekonomilerinin 

yanında dünden bu güne kültürlerine de giren bir üretim faaliyetidir. Bu alanlar bölge 

arıcısının bal bahçeleridir. Yüz yıllardır gerek bölge insanına gerekse ülke arıcılarına 

ciddi anlamda kaynak yaratan çam balı üretim ormanlarının korunması ve geliştirilmesi 

hususlarında çalıştaylar ve paneller yapılmasına rağmen, maalesef yasal 

düzenlemeler yapılamamıştır. Ancak; 2009 yılından bu yana başlayan süreçte orman 

teşkilatının tüm çalışmalarında planlama ve silvikültürel çalışmalarında arıcılığında 

dikkate alındığı görülmektedir. Türkiye arıcılığı ve ormancılığı açısından sevindirici bir 

gelişmedir. Bundan böyle daha iyi nasıl faydalanırız, nasıl geliştiririz ve koruruz 

konularını konuşacağımızı ümit ediyorum. Orman mülkiyetini elinde bulunduran, 

bakım ve muhafazasını yapan orman teşkilatı ile geçimini bal ormanlarından sağlayan 

arıcıların amaçlarının örtüşmesi gerektiğini düşünmekteyiz. 

Bu makalede çam balı üretiminin bölge insanı ve ülke arıcısı için önemi, üretiminin 

sağladığı faydalar ve bu alanlarda alınması gereken tedbirler üretici bakışı ile ele 

alınacaktır. 

Anahtar Kelime . Çam Balı, Orman, Marchalina Hellenica, arıcı 

46

ARI ÜRÜNLERİNİN (BAL, POLEN, PROPOLİS) BİYOAKTİF ÖZELLİKLERİ 

Sevgi KOLAYLI 1 , Oktay YILDIZ 2 , Hüseyin ŞAHİN 1 , Özlem TARHAN 1 

1 Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Fakültesi, Kimya Bölümü, Trabzon 

2 Giresun Üniversitesi, Şebinkrahisar Meslek Yüksekokulu, Gıda Teknolojisi Bölümü, 

Giresun 

oktayyildiz29@hotmail.com 

Gerek organizmalarda gerekse laboratuvar şartlarında biyokimyasal açıdan olumsuz 

bir etki gösteren bir reaksiyonda kontrol edici olarak rol oynayan, bu etkileri ortadan 

kaldıran, zararlı etkiyi azaltan veya dönüştürerek yok eden etkilerin hepsine biyolojik 

etkinlik, biyolojik açıdan etkin maddelere de biyolojik aktif maddeler veya biyoaktif 

maddeler denir. Doğada birçok biyoaktif özellik gösteren bileşik mevcuttur. Bu 

bileşiklerin büyük çoğunluğu bitkiler tarafından metabolizma ürünü olarak 

sentezlenmektedir. Bitkilerdeki hastalıkları tedavi edici özellik taşıyan etken maddeler 

bitkilerin, çiçek, yaprak, tohum, meyve, kök, gövde, kabuk gibi bölümlerine bulunabilir. 

Arıların insanlığa hediyesi olan bal, polen ve propolis bitki kaynaklı üretilen biyoaktif 

özellikleri yüksek gıdalardır. Balın bileşimi çeşitlilik göstermekle birlikte tipik bir bal 

ortalama % 20 nem, % 76 şeker, % 0.18 kül, % 1 toplam polifenol, protein gibi 

bileşenlerin yanı sıra koruyucu olarak -tokoferol, askorbik asit, flavonoidler ve diğer 

fenolikler, glukoz oksidaz, katalaz ve peroksidaz gibi enzimleri içerir. [1] Bal besin 

değerinin yanı sıra alternatif tıpta da kullanılmaktadır. [2, 3] Polen bitkinin erkek 

gametini dişi gamete taşıyan bir yapı olup bir canlının büyüyüp gelişebilmesi için 

günlük alınması gereken aminoasitleri, vitaminleri ve mineral maddeleri yeterli 

miktarlarda ve denge içinde bulunduran bir besin maddesidir. Yapısında bulunan 

fenolik asitler ve flavonoidlerin potansiyel antioksidan olarak, superokside anyonları ve 

lipid peroksid radikallerini temizledikleri ve serbest radikaller ile ilişkili olaylarda 

hidrojenasyon veya kompleks yapılar oluşturarak okside edici ajanları stabilize 

edebildikleri gösterilmiştir. [4, 5, 6] Propolis ise arıların bitkilerden topladığı reçinemsi 

madde olup kovanın savunmasında, dezenfeksiyonunda ve yalıtımında önemli rol 

almaktadır. Antioksidan [7] antibakteriyal antiviral ve antitümoral gibi pek çok 

özelliğinden dolayı kullanılmaktadır. [8,9] Arı ürünlerinin bu gibi biyoaktif 

özelliklerinden dolayı oldukça değerli gıdalar olmasına karşın yeterli değeri alması 

ancak onlarla ilgili bilimsel çalışmaların artması ve tüketicilerin bu gıdaları öğünsel 

tüketime taşımaları ile sağlanacaktır. 

47

ARI YETİŞTİRİCİLİĞİ 

48

TÜRKİYE ARI YETİŞTİRİCİLERİ MERKEZ BİRLİĞİ KURULUŞU ve ÇALIŞMALARI 

Bahri YILMAZ 

TAB BAŞKANI 

10 Mart 2001 tarih ve 24338 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 4631 

sayılı Hayvan Islahı Kanunu’nun 4. Maddesi gereği illerde arı yetiştirici birlikleri 

kurulmuştur. 

05.05.2003 Tarihinde Tarım Bakanlığı organizasyonunda yapılan toplantıda, 18 il 

birliği, Türkiye Arı Yetiştiricileri birliğinin kuruluşu için karar almıştır. Kurucu başkanlığa 

Bahri yılmaz seçildi. 

Kurucu birlikler; Kuruluşunu ve 1.genel kurulunu yapmış olan İl birlikleri merkez 

birliğinin kuruluşunu gerçekleştirdiler.(Ankara, Muğla, Ordu, Artvin, Tekirdağ, Kocaeli, 

Diyarbakır, İzmir, Konya, Adana, Balıkesir, Çanakkale, Bursa, Mersin, Sivas, Denizli, 

Edirne, Antalya, Samsun, Balıkesir, Bitlis, Hatay,) 

Türkiye Arı Yetiştiricileri Merkez Birliği’nin kuruluş işlemleri Geçici Yönetim Kurulu 

tarafından takip edilmiş, 20.06.2003 tarihli ve 180443 nolu Ticaret Sicil Gazetesi’nde 

yayımlanarak tescil edilmiştir. 

Türkiye Arı Yetiştiricileri Merkez Birliği 23.10.2003 tarihinde ise I. Olağan Genel 

Kurulu’nu 31 il birliği yapmıştır. 

Türkiye arı yetiştiricileri Merkez Birliği 2005,yılı sonuna kadar, 71 il Birliği 

kurulmuştur. 11.840 üye arıcı. Diğer illerde Birliklerin kurulması faaliyetine devam 

edilmiştir. 

Ülkemizde 22 Ekim 2000 tarihinde yürürlüğe giren bal mumu ve bal ile ilgili Gıda 

Kodeksi’ne göre, bal paketleyicileri ile ( 5–4–2005) bal zirvesi, balmumu üreticileri(22– 

3–2005) temel petek zirvesi yapıldı. Bal Tebliğ 25 11 2005 yeniden düzenlendi. 

29–12–2005 tarihinde 2. olağan genel kurul yapılmıştır. 2007 yılında Balkan 

konferansı düzenlenmiştir, 

TAB 3.Olağan genel kurulu 18–6–2008 yaptı. Türkiye Arı Yetiştiricileri Merkez 

Birliği olarak kuruluşunu tamamlamıştır. Türkiye de illerin tamamında il birliklerinin, 46 

387 adet kayıtlı profesyonel Arıcı var. Arıcı üyelerin 5,4 milyon adat kayıtlı Arılı kovan 

varlığı ile 83 bin ton bal üretimi yapmaktadır. 

2008 yılında yapılan 3.Olağan genel kurulundan bugüne kadar TAB’ın ve il birliklerinin 

kurumsal bir yapıya kavuşması için yönetim kurulu, denetim kurulu üyelerimizle ve il 

birlik başkanlarımızın ve sektör temsilcilerinindi görüşlerini alarak neler 

yapılabileceğimiz hususunda uygulamada başarılı sonuç almak için çalışmalar 

yapmaktı. Yaptığımız bütün çalışmaların uygulaması İl birlik başkanlarının ortak 

görüşleri doğrultusunda başlatılmıştır. 

TAB Dünya arıcılar birliği ailesi içine 78 yıl sonra katılmıştır. Çabalarımız ülkemiz 

arıcılığını hak ettiği yere getirmektir. Görev aldığımız dönemlerde Balkan ülkeleri, 

Apislavya, Orta Doğu ülkeleri, İslam Ülkeleri, Arap ülkeleri ve AB ülkeleri ve diğer 

49

ülkelerle yaptığımız çalışmalara bakıldığında hedefimizin Dünya arıcılar ailesinde ön 

saflarda yer almak olduğu görülmektedir. Türkiye Arıcılığının AB’ye uyum sürecinde 

yaşaması muhtemel olan sorunlara bir an önce çözüm getirilebilmesi için, sektörün 

yapısının ayrıntılı olarak irdelenmesi, bu süreçte sektörün diğer bal üreticisi ülkeler ile 

rekabet eder duruma getirilmesi gerekmektedir. Ülkemiz arıcılığının sorunlarının 

çözümü, Bakanlık-Üniversite ve Sektör İşbirliği üçlü çalışma grubunun iradesinde 

olduğunu, bu anlamda TAB olarak öncelikli hedefimizin bu olduğunu belirtmek isterim. 

Ferdi, tek taraflı çalışmalar bu güne kadar sorunlara çare olmamıştır. Tek taraflı 

üretilen çözüm önerileri ve çalışmalar günü birlik sorunlara çare ola bilmiş ise de genel 

sorunlarımıza çare olamadığı için aynı kısır döngü devam etmiştir. 

TAB’ın 2008 yılındaki genel kurulunda ülkemiz arıcılığı, sorunları ve çözüm önerileri 

bölümünde ki görüş ve yaptırımlarında şöyle demiştik: 

Arıcılığımızda, günü birlik politik uygulamalardan ziyade kalıcı, geleceğe dönük 

politikaların uygulaması sağlanacaktır. 

Önceliğimiz, Bakanlık-Üniversite ve Sektör İşbirliği ile hiç vakit kaybetmeden 

çalışma grubu oluşturmaktı. Öncelikle her kurum, kuruluş ve bilim dünyası bu konuya 

bakış açılarını ortaya koymak durumundadır. 

Arıcılık sektörünün üretici kanadı olarak hareket şeklimizi bundan böyle oluşturmak 

durumundayız. 

TAB olarak öncelikli hedefimiz bakanlık-üniversite ve sektör temsilcileri ile 

ülkemiz arıcılığını masaya yatırıp ve ülkesel arıcılık sorunlarının reçetesini 

hazırlamak olacaktır. Şeklinde deklare etmiştik. Bu sözlerimizden hareketle 17–18 

Ocak 2009 tarihinde Tarım ve Köyişleri Bakanlığımızın himayesinde sektörümüzün 45 

temsilcisinin katıldığı ortak akıl grubu toplantısı yapılmıştır. Yapılan toplantıda 

ülkemiz arıcılık sektörünün sorunları ve çözüm önerileri çok geniş perspektifte ele 

alınmış ve 19 konu başlığı altında tespitler yapılarak çözümü konusunda birliktelik 

oluşturulmuştur. 

Türkiye Arı Yetiştiricileri Merkez Birliği olarak kuruluşunu tamamlamıştır. Türkiye 

de illerin tamamında il birliklerinin, 46 387 adet kayıtlı profesyonel Arıcı var. Arıcı 

üyelerin 5,4 milyon adat kayıtlı Arılı kovan varlığı ile 83 bin ton bal üretimi 

yapmaktadır. 

Bu güce sahibi olan bizler arıcımızın ve sektörün sorunlarının çözümü noktasında her 

türlü çabayı gösterdik ve göstermekteyiz. Ancak, sektörde söz sahibi olanlardan aynı 

iradeyi görmediğimizi ifade ederiz. Ancak, geçen 2 yıllık sürede yapılan her yeni 

uygulamada ortak akıl toplantısında alınan kararlar olduğunu da söylemek isteriz. Bu 

toplantıda alınan karar doğrultusunda ülke arıcılığı ve sorunlarının çözümü için irade 

noktasındaki her kurum ve kuruluşa arıcılığımızın fiili şartlardaki konu ile ilgili 

sorunlarını aktardık. 

Geçen süreçte girişimlerimiz ve yapılanları başlıklar halinde bakacak olursak: 

BAL VEREN BİTKİLER 

Çevre ve orman bakanlığı-tab-harüm işbirliği ile Arıcılık ve orman ilişkisinin 

geliştirilmesi hususlarında ortak akıl grubu toplantılarında alınan kararlar çerçevesinde 

çalışmalar yapılmış ve aşağıdaki protokol hazırlanarak uygulamaya konmuştur. 

50

Arılar ve arıcılar ormanlarımızın devamlı konuklardır diyen, Prof Dr. Veysel Eroğlu’na 

ve çalışanlarına Türk arıcısı adına şükranlarımızı iletiyoruz. 

a)Orman alanlarına arılar için su göletleri yapılması. 

b)Yangın şeritlerine ve orman yollarına bal veren ve yangına dayanıklı bitkilerin 

dikilmesi. 

c)Bal ormanları kurulması. (22 adet bal ormanından ilki Afyonun Şuhut ilçesi Ağzı kara 

göleti etrafında kuruldu, 8 Mayıs 2010 tarihinde çevre ve orman bakanının katılımı ile 

açıldı) 

d)Balsıralı kızılçam çam alanları korumaya alındı. 

e)Bal ormanı alanlarında arıları koyacak alanların açılması sağlandı. 

f)Orman alanlarında konaklayan arıcıdan herhangi bir ücret alınmaması kararlaştırıldı. 

g)Gerektiğinde ormanlık alanlarda üretilen balların tesciline yardımcı olunması ile Türk 

balının rekabet şansı artacak. 

f)Muğla çam balı arı eko tipinin korunması ve ıslahına destek olmak, 

g) Çam balı yapan, çam balsıralı böceği gen kaynakları koruma kapsamına alındı. 

ZİRAAT BANKASI TARIMSAL KREDİLER ( ARICILIK KREDİLERİ) 

Tarımda kullandırılan arıcılık Yatırım kredilerinin yıllık faiz oranları % 13 den % 6,5 

düşürülmesi sağlandı. 

Birlik üyelerimiz arıcılarımıza girdi alımında kullanılmak üzere 6 ay ödemesiz ve faizsiz 

BAŞAK KART çıkartılmıştır. 

2010 yılında ise; işletme ve yatırım kredileri yıllık faiz oranı % 6.50 ayrıca işletme 

kredilerinin ödeme süresini 2 yıla çıkartılmıştır. 

AKS girmiş arıcılara 10.000 TL, 2 kefille ipoteksiz kredi verilebilmesi kolaylığı 

getirilmiştir. Diğer taraftan arıcılıkta kullanılan tüm alet ve malzemeler 5 yıllık yatırım 

kredileri içine konarak uygulamaya açıldı. 

Hasat kredisi, Araç kredisi, Yatırım kredisi, Başak kart vb. gibi kredi kullanımında 

uygulamalar sağlandı. 

Sonuçta; Ürünlerini, kredi ödemelerimin zamanı daraldı hemen satmalıyım 

düşüncesinden kurtulmaları, krediler arıcılarımızın fiili şartlarına uygun oluşturulmaya 

çalışılmıştır. Bu çalışmaları yürütmek için TC Ziraat bankası genel müdürlüğü ile 

protokol yapılmıştır. 

DESTEKLEMELER 

Aktif arılı kovana verilen 2008 yılında 4,5 TL,2009 6 TL, 2010 yılında 6 TL desteğin 

yetersiz olduğu yönündeki girişimlerimizden sonuç alamadık. 

Tarım ve Köy işleri Bakanlığınca yürütülen, Kırsal kalkınma projelerin içine arıcılık 

malzemeleri, makine donanım yatırımları, bal paketleme, petek, polen kurutma vb. 

%50 hibe kapsamına aldırılmıştır. Ayrıca tarım danışmanlığı uygulamasına başlandı. 

51

Tarım ve kırsal kalkınma kurumunun stratejisinde arıcılığın yer alması 

sağlanmıştır.Diğer destekleme modelleri üzerinde çalışılmaktadır. 

GEZGİNCİ ARICILIK 

Arıcılığımızın lokomotifi konumundaki gezginci arıcılarımızın sorunlarına çözüm bulma 

yolundaki çabalarımız yapılanmalar ve çıkması beklenen yasalar ile ikincil yasal 

mevzuat hazırlığında sağlanacaktır. (5996 veteriner hizmetleri, bitki sağlığı, gıda ve 

yem kanununa bağlı yönetmenlikler) 

Gezginci arıcılarımızı en fazla sorunlarından 2 tanesi konaklama ve arı sağlık 

raporları tanzimidir. 

Arıcılık ile ilgili çalışmalarda, Tarım bakanlığı ve İçişleri bakanlığınca 81 il valiliğine 21 

Mayıs 2010 tarihinde arıcılık genelgesi yayımlandı. Duyurunun kaymakamlıklara ve 

tarım İl/ilçe müdürlüklerine ulaştırıldı. 

Arıcılık yönetmeliğinin değişik 5. maddesi gereğince arıcılardan konaklama ücreti 

dâhil hiçbir ad altında ücret talep edilmemesi, 

Netice itibarıyla; sektörde istihdam sağlaması, kovan sayısı, bal ve diğer arı ürünleri 

(balmumu, polen, arı sütü, propolis ve arı zehri) üretimi yapan arıcılarımızın çalışma 

kolaylığı sağlandı. 

Dünyanın sayılı ülkeleri arasında ilk sıralarda yer alan ülkemiz, arıcılık faaliyetlerinin, 

geliştirilmesi ve desteklenmesi kapsamında gösterilecek kolaylıklar aynı zamanda 

Polinasyon katkısı ile bitkisel üretimde de üretim, verim ve kalite artışı sağlayarak 

milli ekonomiye önemli katkı sağlayacaktır. İlgili birimlerin talimatlandırılması sağlandı. 

2010 yılı sonu itibariyle, veteriner sağlık raporlarının sezonluk (4–6 aylık sürelerde 

verilmesi) gidilen yerde vize edilmesi yolundaki alınan kararlar ve daha sonraki 

uygulama taleplerimiz 5996 Veteriner hizmetleri, Bitki sağlığı, Gıda ve Yem 

kanunu, ikincil yasal mevzuat hazırlığı ile sağlanacaktır. Yönetmenliğin çıkmasını 

beklemekteyiz. Bu arada veteriner sağlık raporlarının geçerlilik süresi 21 gün 

olduğunu belirtmek isterim. 

KAÇAK ARI ÜRÜNLERİ-SAHTE BAL 

Türkiye ye sınırlardan kaçak yollarla ya da kuşyemi diye giren arı ürünleri arcılığımıza 

vurulan en büyük darbedir. Ülkemiz arıcılığının gelişmesini engellemektedir. 

Arıcılığımızın bitmesi arıcılık sektörünün yok olması ile kalmayacak, tarım ve 

hayvancılık sektörünü de beraberinde yok olacaktır. Piyasada dolaşan yapma ballarda 

üretimimizin Pazar değerini düşürdüğü gibi tüketicilerin bala olan öz güvenleri 

kalmamıştır. Kaçak arı ürünleri ve yapma bal ‘ı aynı kategoride değerlendiriyor 

bunlarla mücadelemizi sürdürüyoruz. 

Ülkemize olan sorumluluğumuzdan ve duyarlılığımızdan dolayı öncelikle sorumlu 

kurumlarımızı konu ile ilgili hareket etmeleri için uyardık. Kaçak ve sahte ürünlerle 

ilgili olarak kurumlarımız hassasiyet gösterdiler. Yapılması gerekenler noktasında 

çalışmalarımızı hassasiyetle sürdürmekteyiz. Arılarımızın emeğini kimseye 

çaldırmayacağız. 

3 Şubat 2010 tarihinde Tarım ve Köyişleri bakanlığı müsteşarı başkanlığında üst 

düzey toplantı yapıldı, Bal tebliği, Alkolsüz içecekler tebliği, Etiketleme tebliği yeniden 

düzenlenmesi kararlaştırıldı. 

52

Tarım ve Köyişleri bakanlığı ve Kültür ve Turizm Bakanlığın nezdinde yaptığımız 

girişimler ve ekip çalışmaları sonuç vermeye başlamıştır, otellere yapılan denetimler 

sonucu otel balı tanımlı Glikoz denetimler sonucu satışı engellenmiştir. 

ARICILIK GİRDİLERİ (TEMEL PETEK) 

Doğal bal üretmek sorumluluk anlayışımızın ve işimizin gereğidir. Bu amaç 

doğrultusunda her türlü çalışmanın içinde olduk. Ancak doğal ürün için doğal girdi 

konusunda bu güne kadar hiçbir yardım ve çaba görmedik. 

Özellikle petek üretimimizde yaşanan olumsuzlukların bedeli arıcılarımıza mal 

edilmemelidir. İşte bu noktadan hareketle bütün petek üretim tesislerinin 

Sterilizasyonlarının oluşturması gerekmektedir. Konu ile ilgili olarak yakından takip 

ediyoruz. Petek üretiminde sterilize sistemi olmayan kuruluşlardan petek işlenmesi 

engellenecek ve kuruluş bazında şikâyet edilecektir. KKGM 2010/02 sayı genelgede 

petek üretim işletmeleri denetimlerin başladığını görmekteyiz, para vererek peteklerle 

hastalık satın almak istemiyoruz. İthal gelen bal mumlarının da Yavru arı hastalıkları 

yönünden analizlerinin yapılmasını talep ettik. Türk Gıda kodeksi bal tebliğinde 

tekliflerimiz gündeme alındı. 

DAMIZLIK 

Bal arılarındaki zengin genetik çeşitlilik ile Türkiye, bal arıları açısından Anadolu gen 

merkezi durumundadır. 

Bu zenginlik, Apis mellifera’nın ırk ve çeşitli eko tiplerini içermektedir: 

Bu eko tipler; Anadolu, Kafkas, Karadeniz, Muğla, Trakya ve Güney Anadolu’dur 

Türkiye bal arılarının gen kaynaklarını koruma ve ıslahı projesinin hazırlanmıştır, 

Tarım ve Köyişleri bakanlığının ilgili birimlerine sunuldu. 

KURUMSAL YAPI 

Kurumsallaşmaya çok önem veriyoruz. Tüm il birliklerimiz idari ve mali olarak 

işlevlerinin aynı olmasını arzu ediyoruz. Bu doğrultuda ilgili kurumlardan ve 

Bakanlıklardan yeterli destek alınarak eğitimlerimiz devam edecektir. 

Kurduğumuz AKS ile Türkiye de üretilen tüm arı ürünlerinin kayıt altına alınması 

ve haksız rekabet engellenecektir. 

TAB tarafından hazırlanan strateji planımızla önümüzdeki beş yılı planlamış 

bulunuyoruz. 

POLİNASYON 

Kuruluşumuzdan bu yana her platformda bıkmadan tarım alanları için arının önemini, 

arının bitki için su kadar önemli olduğunu vurgulamaktayız, sonuç alıncaya kadar 

kamuoyu oluşturmaya devam edeceğiz. Arıcılara Polinasyon desteği ödeninceye 

kadar. (Birkaç örnek Ayçiçeğinde %62, Kirazda %75, Elmada %47, Bademde%90, 

Korungada %78 bal arıları verim artışı sağlıyor bunu bilincindeyiz.) 

Arıcı kardeşlerimize bir uyarımız var. Ayçiçeği tozlaşmasında arıcılarımıza ücret 

ödenmektedir. Bu bir lütuf değildir. Arılarımızın emeğidir. Arıcılar bunun daha fazlasını 

hak ettiklerinin bilincinde değiller. Sevgili meslektaşlarım bırakınız sizlerin adına 

pazarlıkları birlikleriniz yapsın. Sizlere gelen işletme sahiplerine birliğinizi gösterin. 

53

Nasıl daha fazla kazandığınızı göreceksiniz. Ben demeyi bırakıp biz diyebildiğimiz gün 

alın terimiz yerde kalmayacaktır. 

PAZARLAMA 

Arıcılıkta en önemli sorunlarımızdan bir tanesi pazarlamadır. Örgütlenmedeki 

aksaklıklarımız nedeni ile çözümünde çok zorlandığımız, ürettiğimizi değer fiyatından 

satamamamızdır. Konunun çözümü ile ilgili olarak neler yaptık. 

2 Temmuz 2009 tarihinde, 2009 yılında üreticiye 1 kg balın maliyeti çıkartılmış kg/ 

6.30Tl il birliklerimize deklare edilmiş ve bu maliyet fiyatının altında bal satılmaması 

hususunda açıklamalarda bulunulmuştur. Bu balların market fiyatları 12–30 TL 

arasındadır. 

Doğrudan satış kanalı ile tüketiciye daha ucuz ürün sunmayı hedefliyoruz. 

Bal paketleyici dernekleri temsilcileri ile bir araya gelinerek çözüm için arayışımız oldu. 

Muğla’da ve Ankara’da olmak üzere 2 toplantı yapıldı. Bal fiyatlarına karışmamamız 

konusunda tavsiyeler aldık. 

TAB’ın ürettiği balın fiyatına seyirci kalması gibi bir saçmalık olamazdı. 

Konunun önemi ve hassasiyeti kamuoyunun bilgisine sunulmak üzere görsel ve yazılı 

basının dikkati çekildi. Eylül, Ekim ve Kasım aylarında haftada bir yayın organı konuyu 

gündeme taşıdı. 

TAB, Muğla da eylem gerçekleştirdi. Bal fiyatlarındaki düşüşün nedenleri, sektör 

içindeki kuruluşların bu konudaki sorumluluk payları, arıcı, merkez birliği ve il birlikleri 

olarak neler yapıla bileceği açıklandı. En önemlisinde ürettiğimiz balları bağırıp 

çağırarak dökmedik, 5000 kavanoz bal tüketici ile buluşturduk. Katılıma gelince 

bildiğiniz gibi herkes başkalarından bir şeyler yapsın diye bekliyor hep aynı hastalık. 

Sevgili arıcı dostlarım, ülkemizde bal fiyatlarında tekelleşme hâkimdir. Balı üreten 

olduğumuz gibi işleyen ve alan olacağız. Veyahut Birlik olup direneceğiz. Direnmez 

iseniz üzerimizde daha çok (arıcı keneleri) varroalar beslenecektir. Her il ürettiği balı 

marka yapıp TAB markası ile yurt içi yurt dışı pazarlara sunacaktır. 

Gelişmiş ülkelerde bal ve arı ürünleri tüketimi oldukça fazladır. Bal dış alımına 

baktığımızda Japonya 60 bin ton, Almanya 94 bin ton, ABD 105 bin ton dış alım 

yapmaktadırlar. 

Çok zor şartlarda ürettiğimiz balımızı pazara çıkarmaya kesin karalıyız. Yirmi iki il 

birliğimizde markalar alındı, iç pazarda bal evleri projemiz ile tüketiciye ulaşacağız. 

ARICILIK YASASI 

Tüm sorunlarımızın özünde ülkemiz tarımının sigortası konumundaki arcılığın günü 

birlik yönetmeliklerle idare edilmeye çalışılmasıdır. Konunun önemi ve ehemmiyeti 

meclis çatısı altındaki partilere anlatılmış ayrıca tarım komisyonu başkanı Sayın Vahit 

KİRİŞCİ ile de görüşülmüş. Görüşmelerimizden olumlu sonuçlar alınması üzerine 

arıcılık yasası taslağı çalışılmaya başlanmıştır. 

TAB, Bal evleri projesi uygulamaya konacaktır. Bu konuda her arıcı destek 

sağlayacaktır. Aksi takdirde Acımasız sermayenin tuzağında yok olup gideceğiz. 

Sizleri TAB olarak iyi günde değil, acıda, tasada ve sevinçte birlik olmaya davet 

ediyoruz. 

54

Sevgili üyelerimiz, takdir edersiniz ki sektörün rehabilite çalışmaları hemen sonuç 

vermiyor. Devletin mevcut yapısı ile arıcının ve sivil toplum kuruluşlarının uyum içinde 

çalışmaları zaman içinde ve sürekli takip edilirse netice vermektedir. 

Devlet Kurumları, Üniversiteler ve Türkiye Arı Yetiştiricileri Merkez Birliği işbirliği içinde 

çalışmaktadır. 

Çalışmada emeği geçen ekip arkadaşlarımla, sürdürülebilir, kalıcı, bereketli bir arıcılık 

için çalışmak ve buluşmak dileğimizle. 

TÜRKİYE ARICILIĞININ DÜNÜ, BUGÜNÜ VE YARINI İÇİNDE HACETTEPE 

ÜNİVERSİTESİ ARI VE ARI ÜRÜNLERİ UYGULAMA VE ARAŞTIRMA 

MERKEZİNİN(HARÜM) YERİ 

Kadriye SORKUN 


Hacettepe Üniversitesi Arı ve Arı Ürünleri Uygulama ve Araştırma Merkez Müdürü 

Beytepe-Ankara 

Milyonlarca yıldan bu yana çok fazla genetik ve morfolojik değişikliğe uğramadan 

günümüze ulaşan bal arısı ve onun çok yakın dostu nektar ve polen veren bitkilerin 

birlikte verdikleri yaşam serüveninin genel adıdır arıcılık. 

Tüm dünyada olduğu gibi Anadolu’da da arıcılığın bir tarihçesi vardır ve bu tarihçe 

1500-1600’lü yıllara kadar dayanmaktadır. Şeker fabrikalarının henüz açılmadığı 

dönemlerde bal ve pekmez tatlandırıcı olarak tüketilmekte ve fırıncılık işlerinde 

kullanılmaktaydı. 

Cumhuriyetin kurulduğu yıllarda ise, her konuda olduğu gibi arıcılık konusunda da 

birçok çalışma başlatılmış ve arıcılığın bir iş kolu olarak algılanmasına paralel olarak 

kırsal kalkınma alanında kullanılması ön plana çıkmıştır. 

1950’li yıllara gelindiğinde Tarım Bakanlığı kanalı ile Ankara’da bir arıcılık enstitüsü 

kurulmuştur. Bu durum ülkemiz için çok önemli bir adım olmakla birlikte siyasi 

nedenlerle kalıcı olamamıştır. Daha sonraki yıllarda kurulan bazı kooperatifler ve 

dernekler aracılığı ile benzer çalışmalar yapılmaya başlanmış ise de bu gayretler çok 

yeterli düzeyde olamamıştır. 

Ancak 1969’lu yılların başında Prof. Dr. Necmi Sönmez önderliğinde kurulan Türkiye 

Kalkınma Vakfı (TKV) birçok alanda (et, süt, peynir, halı, arı) kırsal kalkınma 

projelerine verdiği önemle anılmaya başlanmış ve Entegre Arıcılık Projesi kapsamında 

Ankara-Kazan’da bir arıcılık tesisi kurmuştur. O yıllarda Kazan’da başlayan arı ve 

ürünleri çalışmaları dalga dalga tüm yurtta hissedilmeye başlanmış olup arıcı eğitimi, 

ana arı üretimi, nektarlı bitki herbaryumunun kurulması, teknik arıcılık dergisinin 

çıkarılması, bal analizlerinin yapılması, arı hastalıklarının teşhis ve tedavisi gibi 

konularda projeler başlatılmış ve birçok proje hayata geçirilmiştir. 

Türkiye üniversitelerinde ise benzer çalışmalar 1970’li yıllarda başlamıştır. Hacettepe 

Üniversitesindeki araştırmalar da aynı yıllara paralel olarak devam etmiş ve 2000 

yılında ülkemiz üniversitelerinden Hacettepe’de ilk “Arı ve Arı ürünleri Uygulama ve 

Araştırma Merkezi” resmen kurulmuştur. Bu yılları takiben birçok üniversitemizde arı 

55

ve ürünleri konusunda araştırma merkezleri kurulmaya başlamıştır. 2003 yılında 

kurulan Türkiye Arı yetiştiricileri Birliği (TAB) ile arıcılık konusunda yapılan çalışmalar, 

projeler belki de son 50 yıldaki çalışmaların önüne geçmiştir. Günümüz Türkiye’sinde 

üniversiteler, ilgili bakanlıklar, arıcı birlikleri, sivil toplum örgütleri el ele çalışarak 

mevcut durumu “daha ileriye, en iyiye götürme” yarışına girmişlerdir. 

ÜLKEMİZ ARICILIĞINDA YENİ YOL HARİTASI KONUSUNDA ÖNERİLER 

İbrahim ÇAKMAK 

Uludağ Üniversitesi, Arıcılık Geliştirme-Uygulama ve Araştırma Merkezi, Nilüfer-Bursa 

Ülkemizin yıllardır süregelen arıcılık problemlerinin çözümü konusunda özellikle son 

10 yılda önemli gelişmeler kaydedilmesine rağmen çoğu hala çözüm beklemektedir. 

Bu durumda sorunların doğru olarak belirlenmesi en önemli aşama olacaktır. Bu 

sorunları ne kadar doğru şekilde teşhis edersek o kadar başarı seviyesini artırma 

potansiyeline sahip oluruz. Ana hatları ile ülkemiz arıcılığında yapılması gereken 

çalışmaları ana hatları ile özetlersek; 

1. Kovan yapımında kullanılan ağaç ve malzemelerin kalitesi, kovan 

standartlarının bölgesel veya ulusal düzeyde belirlenmesi, 

2. Ham Petekler: deterjan, parafin, naftalin ve ilaç kalıntılarına çözüm 

getirilmesi, 

3. Beslemede kullanılan kek (soya unu, GDO ürünü fruktoz), şurup, katı şeker 

konusundaki karmaşanın çözümlenmesi, 

4. Dirençli yerli arı hatlarının seçimi ve yerli ırkların korunması: Başta 

Varroa’ya karşı olmak üzere; Güve, Nosema, Mantar, Bakteri, Virüsler, 

5. Sentetik kimyasalların yerine doğal ilaçların kullanılması, 

6. Tarımsal ilaç kullanılan bölgelerden uzak durulması ve Doğal veya Ekolojik 

tarım bölgelerinin tercih edilmesi, 

7. Uygun olabilecek bölgelerde ve özellikle ağaçlandırma sahalarında bal 

ormanlarının oluşturulması, 

8. Arıcılık malzemeleri: özellikle süzme makinaları, depolama kapları gibi tüm 

arıcılık malzemelerinde sağlıklı ve mümkünse doğal malzemeler tercih 

edilmeli, hijyenik kurallara titizlik gösterilmesi, 

9. Gezginci arıcılığın bölgesel ve arı ırklarının doğal habitatlarına göre 

yapılması, 

10. Bölgesel Arıcılık eğitim merkezleri ve AB tarafından akredite olabilecek 

ulusal arı ürünleri analiz laboratuarlarının en kısa zamanda kurulmasıdır. 

Tüm bu sorunların veya çoğunun çözülmesi durumunda ülkemiz arıcılığında çok ciddi 

anlamda olumlu gelişmeler olacağı kuşkusuzdur. Fakat bu sorunların nitelikli ve yeterli 

birikime sahip araştırmacıların çalışmaları sonucunda ancak çözülebileceğini ve 

bunun için ciddi oranda emek ve kaynak harcanması gerekmektedir. Sonuçta başta 

arıcıların bu sorunların çözümünü Birlikler ve Dernekler vasıtası ile talep etmesi ve 

sonucunda Üniversiteler, Tarım Bakanlığı ve Tübitak gibi kurumların arıcılık 

konusundaki nitelikli çalışmalara destek vermesi ile mümkün olabilecektir. 

Anahtar Kelimeler: Arıcılık sorunları, arıcılık malzemeleri, direnç, hastalıklar, gezginci 

arıcılık, tarım ilaçları 

56

İZMİR YÖRESİ BAL ARILARININ (Apis mellifera L.) TECRİTLİ ADA 

KOŞULLARINDA ISLAH ÇALIŞMALARI 

Üzeyir KARACA 

Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Menemen - İzmir 

Ülkemiz sahip olduğu zengin doğal bitki örtüsü ve bölgeden bölgeye farklılık gösteren 

ekolojik yapısıyla, başta Anadolu ırkı olmak üzere değişik bal arısı ırk ve ekotiplerinin 

gen merkezi durumundadır. Bu konuma ve arıcılığımızda son yıllardaki gelişmelere 

rağmen kovan (koloni) başına ortalama bal verimi ancak 16 kg'a yükseltilebilmiştir. 

Oysa arıcılığı gelişmiş pek çok ülkede koloni başına ortalama bal verimi 30 kg 

dolayında olup bu değerin dünya ortalaması 20 kg'dır. Ülkemizin flora zenginliği ve 

sahip olduğu büyük arıcılık potansiyeli dikkate alındığında koloni başına ortalama bal 

veriminin yükseltilmesi bir zorunluluktur. 

Enstitümüz 2009 yılında suni tohumlama çalışmalarında aksamaların olmasından 

sonra ilk 50 koloniyi kıyıdan uzaklığı 11 km olan ve bal arıları bakımından ari olan 

Eşek adasına götürme kararı aldık. Koloniler 11 Nisan 2010 tarihinde adaya 

götürülmüş ve ilk 50 koloni yanında 280 çekirdek (ruşet) kutucuk köpük kolonileri de 

çıkmasına 2 gün kalan ana memeleriyle birlikte adaya gemi yardımıyla götürülmüştür. 

Ülkemizde bu çalışmanın ilk olması ve ıslah çalışmasının adada yapılması yönünden 

bu tip çalışmalar diğer araştırmalara örnek olacaktır. Adada 28 gün kalınarak 245 adet 

ana çiftleştirilmiş, çiftleştirilen analar kafeslere toplanarak Menemen’e getirilmiş ve 200 

adede indirilerek koloni oluşturulmuştur. Koloni oluşturulan analarda yetersiz 

çiftleştirmenin olmadığı ve iyi bir performans gösterdiği tespit edilmiştir. 

Yukarıda verilen açıklamalar çerçevesinde bu projenin amacı; İzmir yöresi bal 

arılarının bireysel üstünlüklerine dayanan kitlesel (mass) seleksiyonu ile verimli bir 

hattın oluşturulması, bu hattan üretilecek damızlık koloni ve/veya ana arıların bölge 

arıcılarına ulaştırılarak üretici düzeyinde koloni başına birim üretkenliğin artırılması, bu 

çalışmadan sonra başlatılacak melezleme ve hibrit çalışmaları için gerekli materyalin 

oluşturulmasıdır. 

KAPADOKYA’DA ARICILIK 

Savaş SARIÖZKAN 1 , Abdullah İNCİ 2 , Alparslan YILDIRIM 2 , Önder DÜZLÜ 2 

1 Erciyes Üniversitesi Veteriner Fakültesi, Hayvan Sağlığı Ekonomisi ve İşletmeciliği 

ABD, Kayseri 

2 Erciyes Üniversitesi Veteriner Fakültesi, Parazitoloji Anabilim Dalı, Kayseri 

Bu çalışmada, küçük Kapadokya olarak tanımlanan bölgede yer alan başta Nevşehir 

olmak üzere, Niğde ve Kayseri’de arıcılığın mevcut durumu ortaya konularak yaşanan 

sorunlara çözüm önerileri getirilmeye çalışılmıştır. Bölgedeki arıcılığın yapısı, kovan 

sayısı, bal üretimi ve verimlilik yönünden hem kendi içerisinde hem de Türkiye geneli 

ile karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Yapılan değerlendirme sonunda, 2008 yılı 

57

verilerine göre bölgede en fazla kovan sayısı (39.068 adet) ve bal üretiminin (577 ton) 

Kayseri ilinde gerçekleştiği, ancak verimlilik yönünden Niğde ilinin daha iyi durumda 

olduğu (18,4 kg/kovan) anlaşılmıştır. Nevşehir ilinin gerek kovan sayısı, gerekse bal 

üretimi ve verimlilik konusunda incelenen illerin ortalamasının altında olduğu 

belirlenmiştir. Arıcılığın asıl iş kolu olarak görülmesinin, bölgede bu hayvansal üretim 

dalının gelişmesine katkı sağlayacağı düşünülmektedir. 

ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ ÇİNE ARICILIK MÜZESİ 

Mustafa KÖSOĞLU 1 , Cengiz BEKTAŞ 2 

1 Adnan Menderes Üniversitesi Çine Meslek Yüksekokulu, Çine- Aydın 

2 Bektaş Mimarlık İşliği, Kuzguncuk-İstanbul 

Yüzlerce uygarlığa beşiklik etmiş olan Anadoluda çok eski çağlardan beri arıcılık 

yapıldığına dair kanıtlar mevcuttur. Anadoluda arıcılığa ait ilk yazılı metinlere M.Ö. 

1300 dolaylarında Boğazköy'de bulunan Hitit dönemi yazıtlarında rastlanmaktadır. 

Ege Bölgesinde de uzun yıllar arıcılık yapıldığının belirtileri olup, Efes bunlardan en 

önemlisidir. Tanrıçanın kutsallığı ile özdeş olan arı Efes antik kentinin simgesidir. 

Bugün Türkiye 4,5 milyonun üzerindeki koloni varlığı ile dünyada 2. sırada yer alırken, 

ortalama 75 bin ton bal üretimiyle yıllara göre dünya sıralamasında 4.-7. sıralar 

arasında yer alır. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı istatistiklerine göre ülkede yaklaşık 

153.000 arıcı aile bulunmaktadır. Bunların 34.000’i göçer arıcılık yapmaktadır. Bu 

üreticiler toplam koloni varlığının % 70–80’ine sahip olup, toplam bal üretiminin, 

%90’lık bölümünün bu işletmeler tarafından sağlandığı tahmin edilmektedir. 

Ege Bölgesi de 1 milyonun üzerinde koloni varlığı, bir o kadar da göçer arıcıların iklim 

şartlarından dolayı kolonileri kışlatmak ve baharda erken geliştirmek yanında, 

sonbaharda çam balından yararlanmak için ziyaret ettikleri ülkemizde arıcılığın 

yapıldığı en yoğun ve önemli bölgesidir. Bölge aynı zamanda önemli turizm alanlarını 

barındırmaktadır. 

Bugün dünyada ve özellikle Avrupada çoğu ülkede arıcılık müzesi varken böyle önemli 

potansiyele sahip ülkemizde eksikliğini hissettiğimiz bir arıcılık müzesini oluşturmak 

amaçlanmıştır. Adnan Menderes Üniversitesi ve Aydın İli Milli Eğitim Müdürlüğü 

işbirliğinde, Adnan Menderes Üniversitesi Çine Meslek Yüksekokulu, Çine Belediyesi 

ve Çine Gelişim Vakfının ortak projesidir. 

Hedefimiz; arıcılığın geçmişten günümüze izlerinin bulunduğu, arıyı gelecek nesiller 

sevdirebilen, arıcılarımıza teknik bilgiyi doğru ve uygulamalı aktarabilen, tüketici 

bilincinin oluşmasına katkı sağlayan, kendini her gün geliştiren, sanal ortamda da etkili 

olan, yaptığı etkinliklerle tanınan dinamik bir müzedir. 

58

ARICILIKTA SİGORTA 

Hilal ERDOĞAN 

Sesyon Sigorta 

Arıcılık dikkat ister, emek ister, zaman ister. Biliyoruz ki ailenize, sevdiklerinize ve en 

önemlisi kendinize güven dolu bir gelecek hazırlamak için yıllarca çalıştınız. Peki ya 

bir gün hiç beklemediğiniz bir anda, elinizde olmayan sebepler yüzünden, tüm 

emekleriniz yok olup giderse ne yapardınız? 

Biz de sizleri düşündüğümüz için 2009 yılında Türkiye’de bir ilke imza atarak siz 

arıcıların sermayesini güvence altına alıyoruz. 2009 yılından bu yana yangın, sel, su 

baskını, fırtına, hortum ve nakil esnasındaki kazalardan dolayı ödenen hasar yaklaşık 

750.000 TL’nin üzerindedir. 

Sermayeniz olan kovanlarınızı bir yıl boyunca kovan başına sadece 1 TL karşılığında 

tüm nakillerinizde kazaya karşı ayrıca konaklama yaptığınız yerlerde ateşli yangın, sel, 

su baskını ve fırtınaya karşı güvence altına alıp karşılığında 150 TL teminat 

verilmektedir. 

Ayrıca baraka ve çadırınızı yangın, sel su baskını, fırtına ve hortuma karşı 6 TL 

karşılığında güvence altına almakta ve hasar durumunda 3.000 TL teminat 

verilmektedir. 

ARI ÜRÜNLERİ ÜRETİMİNDE İYİ ARICILIK UYGULAMALARININ ÖNEMİ 

Taylan SAMANCI ¹, Aslı Elif SUNAY ² 

1 Altıparmak Gıda ve Tic. Koll. Şti. (Balparmak) Ziraat Mühendisi, İstanbul 

2 Altıparmak Gıda ve Tic. Koll. Şti. (Balparmak) Gıda Yüksek Mühendisi, İstanbul 

Arı ürünleri, tüketiciler tarafından yıllar boyunca doğal olarak bilinen ve güvenle 

tüketilen gıdalar olmuştur. Ancak arıcılığın gelişmesiyle birlikte ülkemizdeki kovan 

sayısının artması, bununla beraber arı hastalıklarının yayılması, tarım ve veteriner 

ilaçlarının kullanımının çoğalması arı ürünleri ile ilgili çeşitli gıda güvenliği sorunlarını 

gündeme getirmiştir. Bu sorunların çözümüne yönelik olarak, diğer tarımsal 

faaliyetlerde olduğu gibi, arı ürünlerinin üretiminde de iyi tarım uygulamaları önem 

kazanmıştır. Bal, polen, arı sütü ve propolis gibi arı ürünlerinin üretimi tamamen arazi 

şartlarında yapıldığından, üretim aşamalarında ve depolama sırasında arıcıların 

ürünlere ilişkin olası biyolojik, kimyasal ve fiziksel tehlikelerle ilgili bilgi sahibi olması ve 

gerekli tedbirleri alması önem arz etmektedir. Güvenli ürünlerin üretimi, uygun arılık 

seçimi, arıcının bilgi ve deneyimi, üretimde kullanılan araç ve ekipmanlar ve ürünlerin 

saklama ve depolama koşullarından etkilenmektedir. Ülkemizde gelişen tarımla 

beraber pestisitlerin yaygın olarak kullanılması, su kaynaklarının azalması ve arı 

kovanlarının artması arılık yeri seçiminin önemini ortaya çıkarmaktadır. Arı hastalık ve 

zararlıları ile mücadelede, arıcının bilgi ve deneyimi ön plana çıkmakta ve ürünlerle 

59

ilgili kalıntı riskini direk etkilemektedir. Benzer şekilde, üretimde kullanılan araç ve 

ekipmanlar, ağır metal ve mikrobiyolojik kontaminasyon kaynağı ve çapraz bulaşma 

etkeni olabilmektedir. Bunun yanında özellikle ülkemizde hasatta çadırların 

kullanılması hijyen açısından uygun olmamakta, bu işlemin yoğun arıcılık yapılan 

illerde kurulacak modern bal sağım merkezleri ile modernize edilmesi gerekmektedir. 

Göçer arıcılık açısından önemli bir başka konu da seyyar tuvalet uygulamasının 

yaygınlaşmasıdır. 

Bu çalışmada arı ürünlerinin üretiminde gıda güvenliği sorunları aktarılmış ve bu 

sorunların çözümüne yönelik iyi arıcılık ve hijyen uygulamaları ülkemiz ve dünyadan 

çeşitli örneklerle aktarılmıştır. Sonuç olarak, kovandan sofraya gıda güvenliğinin 

sağlanmasının, iyi arıcılık uygulamalarının yaygınlaşması, sektörün konuya olan ilgisi, 

modernizasyon çalışmaları, yasal düzenlemeler ve eğitimle olan ilgisi vurgulanmıştır. 

MOBIL ARICILIK SISTEMI (MAS) 

Feyzullah KONAK Veysel Serkan GÜNBEY Ümit KAYABOYNU 

Zir. Yük. Müh., Arıcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Ordu 

Özet: Mobil Arıcılık Sistemi gezginci arıcılık koşullarına uygunluğunun araştırılması 

(MAS) projesi modern arıcılığı geliştirme konusunda ülkemizde orijinal ilk çalışma 

olma özelliği taşımaktadır. MAS, verimsiz birçok koloniden üretim etkinliği yüksek 

koloniler oluşturularak kışlatmaya arı bırakılmadan çiçeklerin yoğun nektar salgıladığı 

en yakın alanlarda nektar akımlarını hijyenik şartlarda doğal arı ürünlerine 

dönüştürülmesine sağlayan bir sistemidir. 

MAS 3 bölümden oluşmaktadır. Bölümlerden birincisi 130 adet özel tasarımlı kovan 

içeren arılık bölümü, ikincisi 4 kişinin kalabildiği 9 m 2 kullanım alanı olan bir arıcı evi 

bölümü, üçüncüsü ise çeşitli amaçlara uygun 5 m 2 'lik çadır bölümüdür. Bu bölümlerin 

dışında 2 ton kapasiteli bal deposu ve 650 litre kapasiteli su deposu ile özel çerçeve 

taşıma kasaları bulunmaktadır. 

MAS uygulaması ülkemiz arıcılığı için yeni bir üretim modeli olarak 

değerlendirilmelidir. Başarılı bir üretim planlaması ile çok verimli sonuçlar elde 

edilebilecek bir modeldir. İlk yatırım maliyeti biraz yüksek olmakla beraber güvenilir ve 

hijyenik arı ürünleri üretmek için ideal bir yöntemdir. Bu sistem özel koloni yönetimi ve 

yetiştirme modelleri içerdiğinden yetişmiş teknik eleman ve modern ekipmanlar 

gerektirmektedir. Nektarlı bitkilerin çiçeklenme dönemlerine göre planlama yaparak bu 

sistem uygulandığında arıcılıkta özellikle bal üretiminde ülke ortalamasından 2-5 kat 

fazla bir verim artışı gerçekleştirmenin mümkün olabileceği görülmüştür. 

60

ÇANAKKALE ARICILIĞININ GÜNCEL PROFİLİ VE PROFİL BAĞLAMINDA 

ÖNERİLER 

Coşkun KONYALI 1 Umut ÖZKAN 2 Cahit İLERİ 3 Harun BAYTEKİN 4 Türker SAVAŞ 4 

1 Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Lapseki Meslek Yüksekokulu 

2 Çanakkale Tarım İl Müdürlüğü 

3 Çanakkale Arıcılar Birliği 

4 Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Ziraat Fakültesi 

Çanakkale arıcılığının mevcut profilinin ortaya konması durum değerlendirmesi ve 

arıcılığın geleceğinin planlanmasında ilk adım olarak kabul edilebilir. Bu amaçla bu 

bildiride Çanakkale arı yetiştiricileri ile yapılan anket sonuçları ve durum 

değerlendirmesi yer almaktadır. Toplamda 78 arıcı ile gerçekleştirilen anket 

çalışmasının sonuçlarına göre arıcılıkla uğraşanların yaklaşık %50’sinin 50-59 

yaşlarında, ilköğretim mezunu ve farklı meslek ve iş konularından emekli oldukları 

tespit edilmiştir. Kovan sayısı irdelendiğinde 100’den daha fazla kovana sahip 

arıcıların payının %42 olduğu görülmüştür. Arıcıların %67’sinin 10 çerçeveli kovanları 

kullandıkları saptanmıştır. Ankete katılan arıcıların %24’ünin sabit arıcılık yaptığı 

görülürken, %66’sının bölge sınırları içerisinde kısa mesafeli göçer arıcılık yaptığı 

belirlenmiştir. Bal ana ürün olarak üretilmekte, ayrıca arıcıların %20’sinin polen 

üretiminde bulunduğu tespit edilmiştir. Arıcı başına düşen kovan sayısının arıcılık 

yapış süresiyle orantılı olarak arttığı tespit edilen diğer bir husustur. Kovan başına bal 

veriminin arıcı başına kovan sayısına göre değişimi irdelendiğinde 50-99 kovana sahip 

arıcıların daha yüksek bal verimine sahip oldukları saptanmıştır. Arıcıların kovan 

başına bal verimi bakımından durumu tespit edildiğinde ise arıcıların %50’ye yakınının 

kovan başına 10-19 kg arasında bal üretiminde bulundukları tespit edilmiştir. 

Varroanın en yaygın görülen hastalık olduğu bulgulanmış, yetiştiricilerin en fazla 

hastalık ve zararlılara yönelik eğitim almak istedikleri tespit edilmiştir. Bu bilgiler 

ışığında Çanakkale arıcılığının gelişmesinde ve üretimin artmasında arıcıların eğitim 

olanaklarının geliştirilmesi, arıcılığın profesyonelleşmesi ve ticarileşmesi olanaklarının 

sağlanması gerekmektedir. 

SÜRDÜRÜLEBİLİR BİR YAŞAM VE KIRSAL KALKINMA İÇİN ARICILIK 

Kemal ÇELİK 

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü 

ÖZET 

Kırsal kalkınma, belirlenen ilkeler ve hedefler doğrultusunda öz de kırsal 

alanlarda yaşayan ve ekonomi, sosyal türlü dertlerle boğuşan insanlarımızın bir bütün 

olarak motive edilmesiyle sağlanabilir. Bununun gerçekleşmesinin en önemli iki aracı, 

eğitim ve örgütlenmedir. Yalnızca bu yolla sağlanması olası görünen insan 

kaynaklarının geliştirilmesi ve bunun üretime yansıtılmasıyla refaha katkı 

sağlanacaktır. Ülkemizde kırsal kalkınmaya yönelik geliştirilen entegre kırsal kalkınma 

projeleriyle son 40 yıl da önemli mesafeler kat edilmiş ama hiçbir zaman arzulanan 

hedefe ulaşmamıştır. Kırsal yerleşim deseninin genel görünümünün, mekansal 

dağınıklık, sayısal çokluk ve düşük nüfus yoğunluğu olan ülkemizde özellikle floranın 

güçlü olduğu alanlarda arıcılık önem kazanmaktadır. Kırsal kesimde tarımsal üretimin 

teşviki ve verimliliğin artırılması amacıyla üreticilere değişik destekler sağlanmaktadır. 

Genelde tarımsal destekler olarak ifade edilen bu önemli kaynaklara son zamanlarda 

61

AB’nin hibe kredileri de eklenmiş olup, yalnızca kaynak sağlama ile sınırlı olmayan bu 

kaynak, arıcılarımızın Avrupa arıcıları ile işbirliği, entegrasyonu ve becerilerini 

artırmaları açısından da önemlidir. ÇOMÜ liderliğinde hazırlanan ve NL, IT, BE, HU, 

PL ‘dan arıcı bilim adamları ve birliklerin dahil olduğu projeye ülkemizden Çanakkale 

Arıcılar Birliği’nin de ortak olması AB projelerinden kaynak kullanma açısından önemli 

bir adımdır. 

62

ARI BİYOLOJİSİ 

63

DOĞU AKDENİZ BÖLGESİ KOŞULLARINDA YETİŞTİRİCİLİĞİ YAPILAN 

BALARISI (APİS MELLİFERA L.) KOLONİLERİNDE HİJYENİK DAVRANIŞ 

ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ 

Cahit ÖZTÜRK¹, Ethem AKYOL² 

¹Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Erdemli, MERSİN 

²Niğde Üniversitesi Ulukışla Meslek Yüksekokulu NİĞDE 

Balarıları yüzyıllardır yeryüzünde değişen çevre koşullarına ve düşmanlarına karşı çok 

iyi adapte olarak bazı savunma mekanizmaları geliştirmişlerdir. Bu mekanizmalardan 

en önemlisi bazı hastalık ve parazitlere karşı arıların gösterdikleri hijyenik davranıştır. 

Ancak genetik olarak bu mekanizmayı çalıştıran genler mevcut popülâsyonlarda ya 

resesif karakterde veya oldukça düşük frekanslarda görülebilmektedir. Bu durum bu 

mekanizmaların bal arılarının fenotipik olarak görünüşüne çok fazla yansımamakta 

ancak nesilden nesile aktarılmaktadır. Yapılacak iş bu genlerin seleksiyonla 

popülasyondan ayrılması ve homozigot hale getirilerek popülasyon içerisindeki 

oranının artırılmasıdır. 

Bal arılarında en iyi bilinen hastalık direnç mekanizması hijyenik davranışıdır. Bu 

davranış ilk olarak 1937 yılında Dr. O.W. Park tarafından tanımlanmıştır. Burada 

birbirinden ayrı iki davranış mekanizması gözlenmektedir. Hastalıklı, sırlanmış kuluçka 

gözlerinin açılması ve hastalıklı larvaların bu gözlerden çıkarılarak kovan dışına 

atılmasıdır. Bu iki davranış mekanizması 1964 yılında Dr. Rothenbuhler tarafından 

gösterilmiştir. Laidlaw ve Page 1997 yılında yaptıkları çalışmada hijyenik davranışın, 

Amerikan, Avrupa yavru çürüklüğü, kireç hastalıklarına ve Varroa parazitine karşı etkili 

bir davranış mekanizması olduğunu bildirmişlerdir. Dr. Spivak bu özelliğin, Amerika’da 

yetiştirilen mevcut herhangi bir ırk veya arı stoğundaki kolonilerde yaklaşık % 10 

düzeyinde bulunduğunu bildirmiştir. 

Literatürlerde uygulanan yöntemler kullanılarak, Doğu Akdeniz Bölgesinde yer alan 5 

ilde 2010 Mart-Nisan aylarında arı işletmeleri ziyaret edilmiştir. Çalışma konusunda 

arıcılara bilgi verilerek izni alınan işletmelerde bulunan arılardan ön seçim ile 

belirlenen bazılarına hijyenik davranış testi yapılmıştır. Hijyenik davranış testleri kapalı 

genç yavrulu alanlara yaklaşık 155 işçi arı pupasını içerisine alan silindir metal tüp ve 

sıvı azot kullanılarak uygulanmıştır. Yapılan testler sonucunda ölmüş pupaları 24 saat 

sonra temizleme ortalamaları Mersin, Adana, Hatay, Osmaniye ve Kahramanmaraş 

illerinde sırası ile %64.61, %61.27, %62.31, %50.52 ve %52.79 olurken yapılan tüm 

testlerdeki temizleme ortalaması %60.07 olmuştur. Toplam 50 işletmeden yaklaşık 

300 koloni’ye hijyenik davranış testi yapılmış ve yapılan hijyenik davranış testi 

sonuçlarına göre 24 saat sonra % 80 ve üzerinde temizleme davranışı gösteren 73 

adet koloni belirlenmiştir. 

64

ARI DAVRANIŞLARI 

Ferat GENÇ 1 , M. Murat CENGİZ 2 , Ahmet DODOLOĞLU 1 

1 AtatürkÜniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü-Erzurum. 

2 AtatürkÜniversitesi Narman Meslek Yüksek Okulu- Erzurum. 

Balarıları, kendilerine özgü davranış biçimleri olan sosyal böceklerdir. Arılar, yatayla 

9–14 derecelik bir açıyla ve altıgen gözler biçiminde ördükleri petekler üzerinde 

yaşamaktadırlar. Bir arı ailesinin lideri ana arıdır. Ana arı vücut dışına salgıladığı 

feromonlarını sürekli olarak kovan ortamına yayarak koloni bireylerini sevk ve idare 

eder. Ana arının etrafında onunla her zaman temas halinde olan ve bakımını, 

beslenmesini ve koruma görevini üstlenmiş olan bir grup bakıcı genç işçi arı 

bulunmaktadır. Arıların dünyasında, ana arı bile olsa, görevini yerine getiremeyen 

hiçbir bireyin yeri ve önemi yoktur. Bir kolonideki esas birey grubunu oluşturan işçi 

arılar farklı iş kollarında yetenekli alt çalışma gruplarından oluşmaktadır. Her kovanın 

giriş deliği önünde kovan bekçiliği yapan bekçi arılar bulunmaktadır. Kovan bekçileri 

içeri girişine engel olamadıkları yabancı arıları 2 heptanon adlı bir feromonla 

işaretleyerek adeta damgalarlar. İşçi arılar, kovandaki binlerce yavru için gerekli 

sıcaklık ve nemi sağladığı gibi; bütün yavruları larva dönemi boyunca büyük bir özenle 

beslerler. Her larva, besleme döneminde bakıcı arılar tarafından günde ortalama 

1.300 defa ziyaret edilmektedir. Arılar arasında çok iyi işleyen ve feromonlarla arı 

danslarının kullanıldığı etkili bir haberleşme sistemi mevcuttur. Arılarla bitkiler 

arasında karşılıklı bir yarar ilişkisi bulunmaktadır. Bir arı ailesinden yılda 2 milyon 

civarında polen seferi yapılmakta ve 1 kg bal için yaklaşık 12.000.000 çiçek ziyaret 

edilmektedir. Arılar, tozlaşmayı aynı tür bitkiler arasında yaparak çapraz tozlaşma 

yoluyla bitki türlerinin birbirine karışıp yok olmalarını önlemektedirler. Böylece arılar 

doğaya ve insanlığa hizmet etmektedirler. 

BULGARİSTAN, TRAKYA VE YUNANİSTAN’DA YAYILIŞ GÖSTEREN BAL ARISI 

POPULASYONLARINDA LANDMARK VE FOURİER ŞEKİL ANALİZİ 

Ayça ÖZKAN 1 , İbrahim ÇAKMAK 2 , Peter NENTCHEV 3 , 

Selvinar S. ÇAKMAK 4 , İrfan KANDEMİR 1 

1 Biyoloji Bölümü, Ankara Üniversitesi, 06100 Ankara 

2 MustafaKemalpaşa MYO, Uludağ Üniversitesi, 16500 M.Kemalpaşa-Bursa 

3 Ziraat Fakültesi, Trakia Üniversitesi, Stara-Zagora-Bulgaristan 

4 Uludağ Üniversitesi Lojmanları, 16059 Görükle-Bursa 

Bu çalışmada geometrik morfometri yaklaşımının landmark ve outline metotları 

kullanılarak Bulgaristan, Trakya ve Yunanistan’da yayılış gösteren bal arılarında 

kanatta ve kanat hücrelerinde şekil farklılıklarının araştırılması amaçlanmıştır. 

Bulgaristan (58 koloni), Trakya (54 koloni), Yunanistan’dan (8 koloni), Girit (10 koloni) 

65

ve Skinos (10 koloni) adalarından toplanan 140 bal arısı kolonisi kullanılmıştır. Her bir 

koloniden 10 işçi arının sol kanatları mikroskop lamları arasına sabitlendikten sonra 

kanat görüntüleri Leica MZ-16 morfometri analiz sistemi ile bilgisayara aktarılmıştır. 

Landmark metodu ile kanatta şekil analizi için tpsDig 2.12 programı kullanılarak her bir 

örnek üzerinde kanat damarlarının birleşim yerlerinde, 20 homolog noktada landmark 

işaretlemesi yapılmıştır. Morpheus programı kullanılarak generalized procrustes 

metodu ile landmarklar üst üste bindirilmiştir. Elde edilen veriler kullanılarak çok 

değişkenli istatik analizler yapılmıştır. Outline metodu ile kanat hücrelerinde şekil 

analizi için tpsDig 2.12 programı kullanılarak her bir kanat hücresinin çevresine eşit 

aralıklar ile konulan noktalar ile hücrelerin outline’ı belirlenmiştir. Bu noktalara ait x, y 

koordinatları kullanılarak EFAwin programı ile eliptik fourier analiz yapılmıştır ve elde 

edilen fourier katsayıları ile çok değişkenli istatik analizler gerçekleştirilmiştir. 

Kanatta şekil analizi sonucu, Manova testi ile gruplar arası farklılık istatiksel olarak 

anlamlı bulunmuştur (p

hücrelerinden özellikle 3. submarginal, 2. kübital ve 2. medial hücrelerinin şeklinin 

populasyonlar için ayırt edici olduğu belirlenmiştir. Bu üç kanat hücresi aynı zamanda 

bal arısı alttürlerini ayırt edici klasik morfometride kullanılan uzunluk karakterlerini 

taşıyan hücrelerdir. Sonuç olarak bu çalışmadan elde edilen sonuçların daha önceden 

landmark metodu uygulanarak elde edilen sonuçlar ile uyum gösterdiği belirlenmiştir. 

ORDU İLİ DOĞAL FLORASINDA YETİŞEN SARI ORMAN GÜLÜ BİTKİSİ 

(Rhododendron luteum sweet) ÜZERİNDE ANADOLU ARISI (Apis mellifera 

anatoliaca) VE YÖRE ARISININ DAVRANIŞ ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ 

Veysel Serkan GÜNBEY 1 , Muzaffer DUMAN 1 Ahmet GÜLER 2 , Turgay NAMDAR 1 

Yaşar KARAOĞLAN 1 Ömer YILMAZ 1 

1 Zir. Yük. Müh., Arıcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Ordu 

2 Doç.Dr., Zootekni Bölümü, Ondokuzmayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Samsun 

Bu çalışma sarı orman gülü bitkisin çok yoğun şekilde bulunduğu Ordu ili Korgan ilçesi 

Korgan Yaylası'nda yürütülmüştür. Çalışmada Ankara ili Beypazarı ilçesinden temin 

edilen Anadolu arıları ile floraya adapte olmuş ve Ordu ili Korgan ilçesinden temin 

edilmiş Yöre arılarından oluşan 20 adet koloni kullanılmıştır. 

Bu çalışmada Anadolu ve Yöre arılarının sarı orman gülü bitkisi üzerinde göstermiş 

olduğu bazı davranışsal özellikler tespit edilmiş ve aralarındaki ilişki ortaya 

konulmuştur. Koloni populasyon gelişimi (arılı çerçeve sayısı) ortalaması Yöre 

arısında 8.17 adet/koloni, Anadolu arısında 8.22 adet/koloni olarak saptanmıştır. 

Kuluçka üretim etkinliği ortalaması Yöre arısında 2249.59cm 2 /koloni, Anadolu arısında 

2008.34cm 2 /koloni olarak saptanmıştır. Polen üretim etkinliği ortalaması Yöre arısında 

72.84 gram/koloni/gün, Anadolu arısında 35.56 gram/koloni/gün olarak saptanmıştır. 

Uçuş etkinliği ortalaması Yöre arısında 55.59 adet/dakika/koloni, Anadolu arısında 

36.80 adet/dakika/koloni olarak tespit edilmiştir. Hırçınlık eğilimi ortalaması Yöre 

arısında 1.55 iğne/adet/koloni, Anadolu arısında 1.92 iğne/adet/koloni olarak tespit 

edilmiştir. Arı ölümü ortalaması Yöre arısında 5.58 adet/koloni, Anadolu arısında 6.27 

adet/koloni olarak saptanmıştır. Bal verimi ortalaması Yöre arısında 11.17 kg/koloni, 

Anadolu arısında 5.70 kg/koloni olarak saptanmıştır. 

67

TOZLAŞMA 

68

BOMBUS LATREİLLE (HYMENOPTERA: APİDAE) TÜRLERİNİN EKONOMİK ÖNEMİ 

Çiğdem ÖZENIRLER, A. Murat AYTEKİN 


Hacettepe Üniversitesi Arı ve Arı Ürünleri Uygulama ve Araştırma Merkezi, Beytepe- 

Ankara 

Bombus arıları Palaearktik, Nearktik, Oriental ve Neotropik bölgelerin özellikle alpin, 

subalpin ve arktik kuşaklarında yayılış gösterirler. Dünyada 250’nin üzerinde Bombus 

(s. lato) türü olduğu tahmin edilirken, Türkiye’nin de içinde bulunduğu Batı 

Palaearktik’de 121 Bombus türünün varlığı saptanmıştır. Ülkemiz sahip olduğu 48 

farklı tür ile Batı Palaearktik’te tür sayısı bakımından en zengin ülke durumundadır. 

Bombus terrestris (L.,1758), B. impatiens (Cresson, 1863), B. ignitus (Smith, 1896), B. 

lucorum (L.,1761), B. occidentalis (Greene,1858) ve B. terrestris canariensis 

(Perez,1895) türleri dünyada ticari olarak üretimi yapılan 11 bombustan en yaygın 

olanlarıdır. Özellikle kitlesel üretiminin kolay olması, örtü altı yetiştiricilikte domates 

gibi bitkilere uygunluk göstermesi ve saldırgan olmaması yüzünden bombuslar içinde 

yetiştiriciliği en fazla yapılan ve tozlaşma amacıyla en yoğun kullanılan tür Bombus 

terrestris’tir. Ülkemizde de ticari olarak üretimi yapılan ve tarımsal faaliyetlerde 

kullanılan tek tür halen B. terrestris’tir. 

Bombus arılarının tozlaştırıcı olarak kullanılması ürünlerin meyve bağlama oranı, 

meyve iriliği, meyvedeki tohum sayısı ve meyve özelliklerinde iyileşmeler olmasını 

sağlamaktadır. Bu özellikleri ile bombus arılarının tarımsal ekonomiye yıllık milyarlarca 

dolar katkıları bulunmaktadır. 

Dünyada 30’dan fazla ülkede ve 25 farklı kültür bitkisinde (özellikle domates, biber, 

patlıcan, kavun, karpuz, hıyar, kabak, çilek, elma, armut, vişne, kiraz, kivi, şeftali ve 

kayısı) bombuslar tozlaştırıcı olarak kullanılmaktadır. 

BAL ARISI POLİNASYONUNUN AYÇİÇEĞİNDE VERİM VE KALİTEYE ETKİLERİ 

A. Şemsettin TAN, Ali ihsan ÖZTÜRK, Üzeyir KARACA 

Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü P.K. 9. 35661 Menemen-İzmir 

Bu araştırmanın amacını ayçiçeğinde arı polinasyonunun verim ve verim 

komponentleri ile ürün kalitesi üzerine etkilerini saptamak oluşturmuştur. Araştırma 

Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Menemen-İzmir’de, 1997 ve 1998 yıllarında 

yürütülmüştür. Deneme split plot (bölünmüş parseller) olarak, tesadüf blokları 

deneme deseninde ve 3 tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Deneme Konuları: 1. 

Arısız, izole olarak yetiştirilen ayçiçekleri; 2. Arılı parseller ve 3. Doğal koşullarda, 

açıkta yetiştirilen ayçiçeği parselleri olmuştur. Süper–25, AS–503 hibrit çeşitleri ve 

ETAE tarafından geliştirilen açık döllenen ETAE-Y1 çeşidinin kullanıldığı 

denemede ekim 7,70 m uzunluğunda üç sıralı, sıra üzeri 0,35 m ve sıra arası 

mesafesi de 0,70 m. olarak 16,17 m 2 ’lik parsellerde yapılmıştır. Hasat, her konu ve 

çesitten orta sıralarda 20’şer bitki olacak şekilde yapılmıştır. Gözlenen ve ölçülen 

karakterler: Deneme parsellerinde ve hasat edilen tohumlarda parsel verimi (g), 

1000 tane ağırlığı (g), çiçeklenme gün sayısı (gün), fizyolojik olum gün sayısı (gün), 

bitki boyu (cm), tabla çapı (cm), kabuk oranı (%), yağ oranı (%), protein oranı (%), 

69

tane boyu (mm) ve tane eni (mm). Deneme sonuçları değerlendirildiğinde arılı 

yetiştirmenin uygulandığı konuda her iki yılda da (1997 ve 1998) sırasıyla 444 

kg/da ve 413 kg/da olarak en yüksek verim değerine ulaşılmıştır. Bununla birlikte 

arısız parsellerden 1997 ve 1998 yıllarında sırasıyla 349 kg/da ve 289 kg/da verim 

değerleri elde edilmiştir. Yıla ve çeşide göre değişmekle birlikte, genel anlamda 

denemede yer alan her üç çeşidin verim değerlerinde arı polinasyonu ile açıkta 

yetiştirme ve arısız parsellere göre yüksek verim değerlerine ulaşıldığı söylenebilir. 

Nitekim arısız parsellere göre 1997 yılında % 31,83 - %82,01; 1998 yılında ise 

%18,75 – 68,60 arasında verim artışına neden olduğu, arı polinasyonunun ayrıca, 

1000 tane oranı, tane eni ve boyu, yağ ve protein oranları üzerinde etkili olduğu 

saptanmıştır. Sonuç olarak: yüksek verim açısından ayçiçeğinde arı 

polinasyonunun önemli rolü olduğu özellikle yağ açığının kapatılması ve yüksek 

verim değerlerine ulaşılması açısından büyük önem taşımaktadır. 

70

POSTER BİLDİRİLER 

71

ARICILIK SEKTÖRÜNÜ BİR ARAYA GETİREN ULUSLARARASI VE ULUSAL 

ÖRGÜTLER 

Elif GÜZERİN, Erkay ÖZGÖR, Nevin KESKİN 

Hacettepe Üniversitesi Biyoloji Bölümü Arı Sağlığı Laboratuarı, Beytepe-Ankara 

Arıcılık sektörünün en önemli özelliklerinden biri de örgütlenme anlayışıdır. En eski 

mesleklerden biri olan arıcılık, dünyanın her yerinde aynı zevkle ve heyecanla 

yapılmaktadır. Farklı ülkelerde yaşayan arıcılar biraraya geldiklerinde birbirlerinin 

dillerini konuşamasalar bile vücut dili, kullandıkları ekipman vs. ile mutlaka anlaşma 

yolunu bulurlar. Bu anlaşma yoluyla, dünyanın öbür ucunda da olsa başka bir arıcının 

aynı duyguları tattığını, aynı sorunları yaşadığını öğrenmek onlara ayrı bir heyecan 

verir. İşte bu doğrultuda arıcıların tüm dünyada iletişimini sağlamak, sorunlarını 

paylaşmak, onlara destek olmak amacıyla 1895 yılında kurulan ilk birlik “Dünya 

Arıcılar Birliği: APİMONDİA” dır. Kuruluşundan bu yana arıcılar için yaptığı birçok 

faaliyetin yanı sıra, 82 yıldan beri de dünya arıcılarını iki yılda bir arıcılığın yapıldığı 

başka bir ülkede bir araya getirmektedir. Tüm dünyayı kapsayan APİMONDİA’nın 

yanında aynı coğrafyayı paylaşıp, aynı iklimde yaşayan daha küçük arıcı grupları da 

kurulmuş ve dertlerini, sevinçlerini daha küçük oluşumlarla paylaşmaya çalışmışlardır. 

Asya Arıcılar Birliği (AAA), Avrupa Arıcılar Birliği (EBA), Apislavya, Arap Arıcılar Birliği, 

Ortadoğu Arıcılar Birliği vb. bunlara örnektir. Bu daha küçük ama daha yakın 

bölgelerin arıcıları belki de birçok sorunu bu birlikler sayesinde daha ayrıntılı 

paylaşabilmişlerdir. Arıcıların, arılarından örnek alarak birlikten kuvvet doğacağı 

bilincinde olmaları, onların ülkesel bazda da örgütlenmelerini sağlamış, dünya çapında 

kurulan binlerce Ulusal Arıcı Birliği’ne 2003 yılında Türkiye Arı Yetiştiricileri Merkez 

Birliği (TAB) de eklenmiştir. TAB, ülke çapında il birliği seviyesindeki geniş ağı ve 

iletişimi ile arıcıların kendilerini temsil etmelerinde en büyük güç unsuru olmuştur. 

KOVANDA ARI DAVRANIŞLARI 

Mustafa KATI 1 , Mehmet Ali ONARAN 2 

1 Selimiye Anadolu Tarım Meslek Lisesi Üsküdar-İstanbul 

2 Muğla Anadolu Lisesi Merkez-Muğla 

Canlılarda davranışlar, kalıtsal olarak doğuştan birlikte getirilmiş ve sonradan 

kazanılmış davranış öğelerinden oluşur. Davranışların temelinde sinir sisteminde yer 

alan ve tümüne birden davranış izlencesi adı verilen bilgiler bulunur. 

Arıların yaşam ve etkinlikleri tarih boyunca insanların ilgisini çekmiş, gözlemciler 

yorumlamakta güçlük çektikleri özellikleri gizemli bir dünyaya yormuşlar, zaman 

zaman arının ne yaptığını göstermek istemediği şeklinde yorumlamışlardır. 

Günümüzde çeşitli amaçlara yönelik olarak yapılan gözlem kovanları sayesinde bütün 

çalışmalarının izlenme olanağı doğmuştur. Modern teknoloji ile geliştirilen bir çok cihaz 

ve yöntem sayesinde arılar daha çok tanınmış ve hatta beyninden gelen elektrik 

sinyalleri ile düşünce yapısı bile aydınlatılmaya başlanmıştır. 

72

Arı kolonisinde bazı arıların farklı işlem yaptıkları ve aralarında belirgin bir iş bölümü 

olduğu belirlenmiş bulunmaktadır. İş bölümü görev ve sorumlulukların paylaşıldığı 

belirli dönem ve koşullarda yapıldığı ortaya çıkmaktadır. Koloninin ihtiyaçlarına göre 

kovan içi hizmeti yapması gereken bir arının çok erken dönemlerde bile araziye çıkıp 

bazı görevler üstlenmesi bu davranışın oldukça karmaşık bir özelliğe sahip olduğunu 

göstermektedir. Örneğin; yönetici rolü üstlenmiş gibi görünen ana arının aslında 

yönetilen olmasıdır. Bu özelliğini salgıladığı maddeler nedeniyle dolaylı olarak 

kolonide düzeni sağlaması nedeniyle kazanmaktadır. Davranış bazı etkinlikler içinde 

bulunan döneme göre de oldukça büyük değişiklikler gösterir. Örneğin; mum 

salgılama petek işleme görevi ancak bal mumu bezleri olgunlaştıktan sonra olasıdır. 

Günlük işçi arının sokamaması bir başka örnek olarak gösterilebilir. Çünkü henüz 

iğnesi ve zehir kesesi tam olarak gelişmemiştir. Yine aynı arı henüz eğitim uçuşlarını 

yapmadığı için uçması da olası değildir. Arının davranışını etkileyen iç etmenler salgı 

bezleri, yeterince geliştikten ve hormonlar kanda gerekli düzeye ulaştıktan sonra 

meydana gelir. Dürtüyü meydana getiren kandaki hormon düzeyidir. Sinir hücreleri de 

hormonlar gibi iç dürtüleri ileten yapılardır. Genetik yapıda davranışın farklılaşmasında 

rol oynamaktadır. Her arı bireysel olarak taşıdığı kalıtsal etmenler altında değişik 

davranışlar gösterebilir. Genetik yapıya uygun olarak kovan içi temizliği yaptıran bir 

gen gösterilebilir. Ancak bu geni taşıyan arılar ölü kuluçkanın dışarı atılmasının 

gerektiğini bilirler. Bu şekilde kuluçka hastalıklarına karşı etkin bir savunma özelliği 

gösteririler. 

Arının birçok etkinliği vücudundaki bölgelere dış uyarının etkisiyle meydana 

gelmektedir. Kimyasal maddeler, dokunma, sesler ve ışık binlerce özel duyu hücreleri 

tarafından algılanır. Bu hücrelerde sinirsel uyarı bir geçiş ile sinir sistemine ulaşır. 

Arıların duyu organlarının farklı duyarlılıkta olması nedeniyle her bir arının algılama 

düzeyi buna bağlı olarak tepkisi farklı olur. Ayrıca arıların kendi ararlında bilgi aktarımı, 

savunma, yol bulma, besin aktarımı ve beslenme, havalandırma vb. davranışları 

sergilemekte olup, ayrıntılı olarak açıklanacaktır. 

BAL ARISI ZARARLISI VARROA DESTRUCTOR’IN BİYOLOJİSİ 

Mehmet Ali ONARAN, Mustafa KATI 

Muğla Anadolu Lisesi Merkez-Muğla 

Selimiye Anadolu Tarım Meslek Lisesi Üsküdar-İstanbul 

Ergin dişi varroa akarı erkek varroa akarından daha büyüktür. Vücut ölçüsü 1.1 x 1.6 

mm’dir. Vücut yapısı yassı ve oval şekildedir. Erkek varroa akarları genellikle kuluçka 

petekleri içersinde bulunurlar. Varroa akarları kuluçka petek gözlerinin içinde ve arı 

üzerinde çok yavaş hareket ederler. Fakat petek yüzeyi üzerinde çok hızlı hareket 

edebilirler. Ergin arının üzerinde, abdomen kısmına yapışarak arının kanıyla 

beslenirler. Bu davranış özellikleri sayesinde arıların üzerinde az sayıda görülmelerine 

rağmen kolonide popülasyon düzeyleri çok yüksek düzeye ulaşabilir. Varroa ergin 

arının üzerinde yaklaşık 7 gün kalır. Daha sonra kapanmamış larvalı kuluçka petek 

gözlerine girer. Kolonide kuluçka olmadığı zaman ergin arının üzerinde daha uzun 

süre kalabilir. Araştırmalar sonucunda, ergin arı veya larva olmadan varroa ancak 5,5 

gün hayatta kalabilmektedir. Uzun kış dönemlerinde kuluçkası olmayan kolonilerde 

varroanın arıların üzerinde uzun sure yaşayabildikleri bilinmektedir. 

73

Arıcıların kovanlar arasında ekipman ve petek değişimleri sayesinde, arıların 

kolonilerini şaşırması ve yağmacılık yolu ile rahatlıkla yayılırlar. Varroa akarının 

üremesi ancak kuluçka petek gözlerinde gerçekleşir. Varroa petek gözü kapandıktan 

yaklaşık 60–70 saat sonra 4–5 tane yumurta yumurtlar. Bu yumurtalardan bir 

tanesinden erkek, diğerlerinden dişi bireyler meydan gelir. İşçi arı gözlerinde dişi 

varroa başına üreme oranı 1,3’tür. Bu oran erkek arı gözlerinde 2.6’dır. 

Parazitin ergin bireyler ve yavrular üzerine etkisi birlikte düşünüldüğünde koloniye olan 

etkisini anlamak daha kolay olur. Kovandaki etkileri; kovandaki ergin birey sayısında 

azalma, yavru bölgelerinde düzensizlik, koloninin yağmalanması veya arıların kovanı 

terk etmesi şeklinde görülen belirtiler paraziti kontrol etmek için önlem alınmaması 

durumunda koloninin sönmesiyle sonuçlanır. Parazitin kolonide bireyler üzerine olan 

etkileri koloni üzerine olan etkileri ile aynı ve eşit olmayabilir. Koloniye olan etkilerinde 

iklim, besin durumu ve diğer hastalık ve parazitlerin durumu da etkilidir. Parazitin 

koloni üzerine bir etkisi de koloni bireylerinin kanını emerek onları zayıf 

düşürdüğünden onların diğer hastalık ve parazitlere karşı direncini azaltarak koloninin 

kolayca hastalanmasına neden olur. Parazitin yüksek oranda bulunduğu kolonilerde 

bal üretiminin önemli oranda düşmekte, önlem alınmaması durumunda koloni sönme 

durumuyla karşı karşıya kalmaktadır. Kolonilerde kış kayıplarında parazitin önemli bir 

rolünün olduğu da yine yapılan çalışmalarda belirlenmiştir. Parazit sadece bal 

üretimini değil aynı zamanda diğer arı ürünlerinin üretiminin ve polinasyonda 

verimliliğin azalmasına da neden olmaktadır. 

BAL ARILARI (APİS MELLİFERA) ÜZERİNDE DEPO AKARLARININ (ACARİ: 

ASTİGMATA) TESPİTİ 

Oya GİRİŞGİN 1,2 , A. Onur GİRİŞGİN 2,3 

1 Uludağ Üniversitesi Karacabey Meslek Yüksekokulu, Karacabey – Bursa 

2 Uludağ Üniversitesi Arıcılık Geliştirme Uygulama ve Araştırma Merkezi, Nilüfer – 

Bursa 

3 Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı, Nilüfer – Bursa 

Bal arılarının (Apis mellifera) birçok eklembacaklı dış paraziti bulunmaktadır. Bu 

parazit eklembacaklıların bir kısmı kovan içinde arının veya yavrusunun üzerinde 

(Varroa destructor, Tropilaelaps clareae), arının soluk borusunda (Acarapis woodi), 

bal peteklerinde (Braula coeca), peteklerde (Galleria mellonella ve Aethina tumida) 

bulunmakta, kovan dışında ise yırtıcı bazı böcekler (Eşek arıları, peygamberdeveleri, 

örümcekler vd.) bulunmaktadır. Bunların dışında arılar ve peteklerden dökülen organik 

artıklardan beslenmek amacıyla kommensal yaşam (tek tarafın yararlandığı, diğerinin 

etkilenmediği) gösteren birçok eklembacaklı bulunmaktadır. Ev tozu ve depo akarları 

da (Acari: Astigmata) bu gruptandır ve evrimsel süreçte çeşitli arı yuvalarından köken 

alarak şehir ve insan hayatına girmişlerdir. Bal arısı kovanlarında bulunabilen bu 

akarlar zaman zaman kazara parazitlik göstererek bal arıları üzerine de 

çıkabilmektedirler. 

İstanbul’da bir arıcının arıları üzerinde yürüyen küçük böcekler görmesi ve bizden 

yardım istemesi sonucunda söz konusu böcekleri teşhis edebilmek amacıyla enfeste 

arılardan ortalama 200 adet alkol içerisinde numune alınması istenmiş ve 

74

Üniversitemiz Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı Laboratuarına 

gönderilmesi sağlanmıştır. Gelen numunelerin stereo mikroskop altında yapılan 

incelemeleri sonucunda arılar üzerinden alkole geçen ortalama yüz adet akar tespit 

edilmiştir. Akarlar toplanarak ışık mikroskobu altında lama monte edilmiş ve kalıcı 

preparatları yapılmıştır. İlgili literatürler eşliğinde yapılan tanımlamalarda mevcut tüm 

akarların Astigmata alt takımında olan ve depo akarları (storage mites) olarak tabir 

edilen, Glycyphagoidea ve Acaroidea üst ailesindeki Glycyphagus domesticus ve 

Tyrophagus putrescentiae türü akarlar oldukları tespit edilmiştir. 

Yapılan bu teşhisler, ülkemiz bal arılarındaki varlığı şüpheli olan ve morfolojik olarak 

benzeşen trake akarı (Acarapis woodi) ile karıştırılmaması bakımından önemlidir ve 

Türkiye’de bu akarların bal arıları üzerindeki ilk bildirimidir. 

GÜNEY MARMARA BÖLGESINDEN TOPLANAN BAL ÖRNEKLERINDE 

OKSITETRASIKLIN VE SÜLFONAMID KALINTI ANALIZLERI 

M. Ertan GÜNEŞ 1 , Nazmiye GÜNEŞ 2 , Recep ÇIBIK 3 

1 Uludağ Üniversitesi, Arıcılık Geliştirme, Uygulama ve Araştırma Merkezi 16059 

Nilüfer, Bursa 

1 Uludağ Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu 16059 Nilüfer, Bursa 

2 Uludağ Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Biyokimya Anabilim Dalı 16059 Nilüfer, 

Bursa 

3 Uludağ Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Gıda Hijyeni ve Teknolojisi ABD 16059 

Nilüfer, Bursa 

Güney Marmara, Türkiye’de bal üretimi bakımından önemli bir bölgedir. Toplam bal 

üretiminin yaklaşık %20’sini bu bölge sağlamaktadır. Tüm ülkede olduğu gibi bu 

bölgede de oksitetrasiklin ve sülfonamidler uzun zamandır bal arılarını 

enfeksiyonlardan korumak için kullanılmaktadır. Ancak bu antibiyotiklerin uzun yıllar 

sistematik bir şekilde kullanılması, bakterilerin bunlara karşı direnç kazanmasına 

neden olmuştur. Türkiye’de direnç artışından dolayı son 10 yıldır bu antibiyotiklerin 

kullanımı yasal otoriteler tarafından yasaklanmıştır. Sadece eritromisin içeren 

ürünlerin kullanımına bir süre izin verilmiştir. Fakat Avrupa Birliğine uyum süreci 

başladığından ve eritromisinin de bazı bireylerde alerji gibi sağlık problemlerine yol 

açması nedeniyle tüm antibiyotiklerin kullanımı yasaklanmıştır. Tüm bu bilgilerin 

ışığında, yapılan çalışmada bölgemizdeki balların durumu araştırıldı. 

Güney Marmara bölgesinde üreticilerden toplanan bal örnekleri oksitetrasiklin ve 

sülfonamid (sülfadiazin, sülfatiazol, sülfamerazin, sülfadimetoksin) kalıntıları yönünden 

incelendi. Farklı üreticilerden toplanan çiçek, kestane, çam ve ıhlamur ballarından 

oluşan, toplam 50 bal örneği LC-MS sistemi kullanılarak analiz edildi. İncelenen bal 

örneklerinde antibiyotik kalıntılarına rastlanmadı. Bal numunelerinde incelenen 

antibiyotiklerin bulunmadığı ya da antibiyotik kalıntılarının deteksiyon limitlerinden 

daha düşük olduğu kanısına varıldı. 

75

FARKLI BAL ARISI (APİS MELLİFERA L.) POPULASYONLARINDA DİŞİ VE ERKEK 

KANAT ŞEKLİ VARYASYONU 

Ayça ÖZKAN, Âmine UÇAN, Özlem DELİKLİTAŞ, İrfan KANDEMİR 

Biyoloji Bölümü, Ankara Üniversitesi, 06100 Ankara 

Bu çalışma, geometrik morfometri landmark metodu ile farklı bal arısı populasyonlarına 

ait kolonilerin, dişi ve erkek bireylerin kanat şekline bağlı olarak nasıl ayrıldığını 

araştırmak ve bal arısı kolonilerinde erkek ve dişi bireyler arasında kanat şekil 

farklılıklarını karşılaştırmak amacı ile gerçekleştirilmiştir. 

Çalışmada 2010 yılında Artvin (10 koloni), Bursa (10 koloni) ve Tunceli (10 koloni)’den 

toplanan 30 koloni kullanılmıştır. Her bir koloniden 10 işçi (dişi) ve 10 erkek bireyin sol 

kanatları mikroskop lamları arasına sabitlendikten sonra kanat görüntüleri Leica MZ– 

16 morfometri analiz sistemi ile bilgisayara aktarılmıştır. Landmark metodu ile şekil 

analizi için tpsDig 2.12 programı kullanılarak her bir örnek üzerinde kanat damarlarının 

birleşim yerlerinde, 20 homolog noktada landmark işaretlemesi yapılmıştır. Morpheus 

programı kullanılarak generalized procrustes metodu ile landmarklar üst üste 

bindirilmiştir. Elde edilen veriler kullanılarak çok değişkenli istatik analizler yapılmıştır. 

Manova testi ile dişi ve erkek bireyler arası farklılık istatiksel olarak anlamlı 

bulunmuştur (p

pratik sonuçları açısından arıcılıkta önemlidir. Çünkü körük dumanı ile arılar 

arasındaki iletişim ağı bloke edilir ve alarm feromonunun arılar arasında hızla 

yayılması engellenir ve dumanın yangın şeklinde algılanması nedeni ile arılar 

kovandaki balı kurtarma telaşına girerler. 

Körük kullanımı ile arılarda hem stres ve hem de bal tüketimi oldukça fazladır. Bu 

yüzden arıcılarımızın iyi bildiği gibi çok körükle rahatsız edilen arılarda verim düşük 

olmaktadır. Diğer taraftan körük kullanımı sonucu yangın vakaları rapor edilmemiş 

olsa da yangınlar açısından arıcılıktaki en önemli risk kaynağı olarak körük kullanımı 

görülmektedir. Bu bakımdan geleneksek körük için henüz alternatif ürünlerin olmaması 

arıcılıkta önemli bir eksiklik olarak görülmektedir. 

Her ne kadar geleneksel körüğün yerini almasada yeni alternatif ürünlere ihtiyaç 

duyulmaktadır. Özellikle kısa süreli koloni kontrolleri için sıvı körük kullanımı önemli 

avantajlar sağlamaktadır. Bu yüzden sprey tabancaları içine konuklan sıvı körük 

malzemesi yine arılarda duman benzeri etki yaparak çalışmaktadır. Yani arılar yine 

duman kokusuna tepki olarak bal tüketmektedir. Fakat sıvı körüğün etkileri daha kısa 

süreli olduğundan ve kovanlarda nemi artırmamak için bu yöntemi daha çok yazın 

kullanılmasında yarar görülmektedir. Bu durum aynı zamanda yangın riski olmayan bir 

yöntem olduğundan daha güvenli görülmektedir. 

TÜRKİYE BAL PAZARLAMA SİSTEMİNİN ETKİNLİĞİ: PAZARLAMA MARJI 

YAKLAŞIMI 

Süleyman KARAMAN 1 , Hasan VURAL 2 

1 Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü – Antalya 

2 Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü – Bursa 

Türkiye'de arıcılık tahmini 150 bin tarımsal işletmede 4 milyonu aşkın koloni ile 

yapılmakta, 70 bin ton bal, 3-4 bin ton balmumu, kayıtlara giremeyecek kadar az 

miktarlarda arı sütü, polen ve propolis üretilmektedir. Arı ürünlerinin yurt içi fiyatlarının, 

üretim yetersizliği, örgütsüz pazarlama, tüketici talebi gibi etkilerle istikrarsız ancak 

yüksek olması özellikle dışsatıma yönelmede isteksizliği doğurmaktadır. Arıcılıkta 

yeterli eğitim programlarının olmayışı, uzman yetiştirilmemiş olması, damızlıkçı 

işletmelerin yokluğu ya da yetersizliği gibi temel altyapı noksanlıkları hem ayrılan 

kaynakların verimsiz kalmasına hem de harcanan emeklerin beklenen düzeyde katkı 

sağlamamasına neden olmaktadır. Bu çalışma kapsamında bal pazarlama sistemi; 

pazarlama kanalları ve fiyat açısından incelenmektedir. Öncelikle, üretici ve tüketici 

fiyatlarındaki gelişmeler 2003:01 – 2010:10 dönemi için zaman serisi metotları 

kullanılarak analiz edilmektedir. Daha sonra ise bal üretimi pazarlama kanalları 

tanımlanarak her bir düzeydeki satış fiyatı ortaya konulmaktadır. Böylece, her bir 

dağıtım (pazarlama) kanalı için birim marjı ve yüzde marj hesaplanılmaktadır. Bal arz 

zincirindeki (üreticiden tüketiciye) marj, pazarlama sistemi içerisinde en etkili grubun 

belirlenmesine yardımcı olacaktır. Bu sonuç, arz zincirinde üreticinin daha fazla kar 

etmesini sağlayıcı önlemlerin alınmasına katkı sağlayacaktır. 

77

Bildiri Özetleri Kitabı - Ziraat Fakültesi - Çanakkale Onsekiz Mart ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?