Kerbela - Cilt - Cumhuriyet Üniversitesi

546
• Hakan Coşar
nefis, bir karışımdır. Bu karışımda bizatihi Tanrı’nın kendisinden de bir
şeyler vardır. Nefis özü itibariyle insandaki Tanrı’nın suretini taşımaktadır.
Hermetik felsefe veya inanç, işte nefislerin bu bedenlerden kurtularak
yeniden aslî vatanlarına nasıl dönebileceklerinin söylemi ile doludur. Bunun
yegâne yolu “marifettir”. Ama nasıl bir bilgi ve marifet? Hermescilere göre
bu bilgi, Hermesin getirdiği bilgilerdir ve ilim-malumat toplamam anlamına
gelmez. Aksine o, maddeden kurtulmak ve arınmak anlamına gelir. Böylece
marifet, nefsin beden hapsinden kurtulup İlahi âleme ulaşmak için vereceği
sürekli mücadele anlamındadır.
Hermetizm ile Müslümanlar, Şam ve Mısır’ı fethettiklerinde
karşılaştılar. Daha sonraları, başta İslam felsefesi olmak üzere, tasavvuf ve
diğer İslamî öğretilerde önemli ölçüde etkili olacak olan kadim bir kültüre
İslam dünyasını kapısı açılmış oldu.
Hermetizm, İslami ilimlere girmekle, Harran’dan sonra, Bağdat da
Hermetizm’in önemli merkezlerinden birisi haline geldi. Muhammed Âbid
el-Câbirî’nin ifadesiyle; “bu eski mîras (Hermetizm), önce Antakya’ya
oradan Harran’a, oradan da Bağdat’a intikal etmiştir. Hermetik düşüncenin
İslam dünyasına girişi özellikle Şam ve Mısır’ın fetihlerinden sonra
başlamıştır. Burada aracı olarak Hz. İdris’in inancına bağlı olduklarını iddia
eden Harranlı sâbiîlerin rolünü de unutmamak gerekir. Çünkü Sabit b. Kurra
(ö.901) isimli bir sâbiînin Bağdat’a gelerek orada yeni bir okul kurmasıyla,
Harran’dan sonra Bağdat da Hermetik literatürün ikinci bir merkezi haline
gelmiştir.
Müslümanlar arasındaki Hermetik düşüncenin tarihini çıkarmaya
çalışanların iddialarına göre, ilk Hermetist Müslüman düşünür, Emevî emiri
Halid b. Yezid (ö.704)’dir. Bu düşüncenin daha sonra Ca‘fer es-Sâdık ile
devam ettiğini ve talebesi Câbir b. Hayyan (IX. yy) ile daha da geliştiği iddia
edilmektedir. Hermetik düşünceye ilgi duyan ilk Müslüman düşünürler,
Aristoteles felsefesinin akılcılığına ve fiziğinin birçok yönüne karşı
çıkmaktaydılar. İslam dünyasında Hermetik düşünceyi benimseyen
düşünürlerin matematiksel sembolizme ve okült bilimlere de özel ilgi
duydukları ve İslam tıbbı ile astrolojik bilimler arasında da irtibat kuramaya
çalıştıklarını görmekteyiz.
Hermetik filozof olarak adlandırmaya en uygun olan İslam
düşünürünün Şehabeddin es-Sühreverdî (ö.1191) olduğunu hemen herkes
kabul etmektedir. Hermetik İslam düşüncesinin teşekkülünde rol oynayan
Hermetik Külliyatta, Müslümanların kendi inançlarıyla kadîm çağlardan
tevârüs eden bilimleri bir potada eritip nasıl bir felsefe meydana