Kerbela - Cilt - Cumhuriyet Üniversitesi

542
• Hakan Coşar
Kur'an'ın batınî yorumunu savunmak gibi temel özellikleri bulunmaktadır.
Belirtilen özellikleri itibarıyla, büyüsel zihniyetin ve kapalı tutumun bu din
söyleminde etkili olduğu açıktır.
Peki insanlık düşünce tarihinde kadim bir geleneğe sahip olan ve
büyüsel zihniyet ile kapalı tutumun tezahürleri şeklinde ortaya çıkan
gnostizm ve hermetizm nasıl bir düşünce şeklidir? Temel vasıfları nelerdir?
Gnostizm;
Yunanca "bilgi" mânasındaki gnosisten türetilen gnostisizm
karşılığında bir terim olup başta Tanrı olmak üzere varlık ve olaylarla dinî
konulara dair gerçek ve derunî bilginin duyu verilerine, akıl yürütmeye veya
burhanî kanıtlamalara dayanmaksızın sadece keşif ve ilham yoluyla elde
edilebileceğini ileri süren mistik ve felsefî akımları ifade etmektedir.
Aralarında farklar bulunmakla birlikte pek çok din ve kültürde görülen bu
akımın ilk defa nerede ve ne zaman ortaya çıktığı tartışmalıdır. Aklî-burhanî
bilgiyle keşfî-ilhamî bilgi tarzındaki ayırımın, dolayısıyla bir tavır olarak
gnostizmin yani irfânîliğin en az Helenistik dönemin başlarından itibaren var
olduğu bilinmektedir. Dinler tarihi uzmanları irfânî anlayışın putperest
dinlerden başka Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslâm kültüründe de karşılaşılan
genel bir fenomen olduğu görüşündedirler. Diğer taraftan Mandeizm ve
Maniheizm gibi tamamen gnostik olan dinler yanında kendilerini yeni ve
müstakil bir din olarak takdim etmeyip mevcut bir dinî n bâtını ve hakikati
sayan gnostik hareketler de vardır.
Hermetizm
Düşünce, inanç, sırların keşfi ve her türlü gizemin içinde yer aldığı
gnostik öğretidir. Hermetizm veya Hermetik düşünce, “Hermes”e nispetle
oluşan inanç ve din olduğu artık genel kabul gören bir görüştür. Hermetik
Felsefe ya da Hermetizm, Hermes’ten sonra kurulmuş olan bir öğreti olarak
kabul edildiği gibi, bu öğretinin verildiği ezoterik ekollerin çalışma sistemine
de aynı ad verilmektedir. Hermetik felsefe aynı zamanda bir gnostik (irfanî)
felsefedir. Teknik tabiriyle Hermesçilik ise hem eski Mısır'da Hermes'in
ardından kurulmuş olan Öğreti için, hem de bu Öğretinin benimsendiği bâtını
nitelikli ekollerin çalışma sistemleri hakkında kullanılır. Bu öğretinin hareket
noktası gerçeğin araştırılmasıdır. Ancak hakikatin araştırılması akıl ile değil,
bir iç aydınlanması ya da kalbe doğan bir sezgi ile olur. Bunun için de önce
erdemli bir ruh sahibi olmak şarttır.