Kerbela - Cilt - Cumhuriyet Üniversitesi

540
• Hakan Coşar
Siyasal-Karizmatik Liderci Din Söylemi:
İnsanlarda, hükmetme ve egemen olma duygusu vardır. Bazı kimseler,
diğer insanlara hakim olmak ve onları yönetmek ister. Bu hakimiyet arzusu,
bazen onu, iktidarı ele geçirmeye ve bu yönde siyasî ve fikrî çabalar içerisine
girmeye sevk edebilir. Bu amaçla içinde doğup büyüdüğü siyasî ve dinî
kültürden kendini meşrulaştıracak deliller ve motifler bulmaya çalışır. Bazen
insanların kendileri, politik-dini bir lider olarak ortaya çıkarlarken bazen da
toplumun bu konudaki kabulleri ve kültürleri bazı kimseleri veya soylu
aileleri kendileri için kurtarıcı olarak görürler. Bu tutum, imparatoru yarıtanrı
gibi gören Sasaniler ve Eski Yakın Doğu toplumlarında ve mesih
inancının bulunduğu Hristiyan ve Yahudilikten İslam'a geçenler arasında
daha yoğun görülebilir.
İktidar kavgası, kabile rekabetinin yaşandığı toplumlar arasında da
kendisini gösterebilir. Toplumların siyasî-sosyal kriz dönemleri, yeni liderler
üretmeye ve bu duyguların harekete geçirilmesine en uygun dönemlerdir.
Özgürlükleri ellerinden alınan, zulüm ve baskı gören bazı insanlar, kendi
fikirleriyle ve eylemleriyle politik-sosyal, dinî ve ekonomik olumsuzlukları
değiştirmede başarısız, yetersiz, aciz ve zayıf kaldıklarına inanmaları
halinde, yaşadığı olumsuz toplumsal yapıyı değiştirmek ve gerçeği/hakikatı
elde etmek için kendi dışında manevi güçler aramaya veya mesih ve mehdi
misyonu üstlenmiş otorite kabul edilen karizmatik liderler ve kurtarıcılar
üreterek onlardan medet beklemeye başlarlar.
Böyle insanlar, ezilmişlik psikolojisi içerisinde sağlıklı düşünemezler
ve başkalarının liderliğine ve başkalarının onları yönetme veya
yönlendirmesine ihtiyaç duyarlar. Toplumsal bunalımların ve siyasî iktidar
mücadelelerinin yaşandığı toplumlarda, mevcut meselelerin çözümünde
manevi desteğe ve beşer üstü özelliklere sahip olduğuna inanılan bir kurtarıcı
beklenmesi, beşeri, siyasî, kültürel, tarihi ve dinî bir olgudur. Ancak
kurtarıcı ve karizmatik lider arayışı, öncelikle beşeridir.
Yahudilik, Hristiyanlık, Hinduizm, İslamiyet ve diğer bazı din
mensupları, bu beşeri psikolojik tutumu, dinî alana taşıyarak meşrulaştırma
yoluna gitmişlerdir. Yahudilerin kurtarıcı olarak Mesih'i; Hristiyanların
İsa'yı; bazı Müslümanların Haşimi soyundan veya Ali'nin Fatıma'dan devam
eden soyundan mehdi veya mehdiler beklemesi, bu fikrîn en tipik
tezahürleridir. İslam tarihinde, "Din'i, insan veya insanlara itaat etmek ya da
imama itaat etmek." olarak algılayan "karizmatik liderci" veya "Kurtarıcı
bekleme." şeklindeki politik din söyleminin pek çok tezahürüne rastlamak
mümkündür. Bunların başında Keysaniyye, Mansuriyye ve Muğiriyye başta