Kerbela - Cilt - Cumhuriyet Üniversitesi

Çeşitli Yönleriyle Kerbela • 535
Tutum bir sistemdir. Bir tutum içinde bulunmak bir sistem içinde
bulunmaktır. Bilindiği gibi sistem tutarlı önermeler kümesidir. Bu tutarlılık,
sistem içinde bulunan bir önermenin o sistemin temelinde kabul edilmiş olan
önerme veya önermelerle olan tutarlığıdır.
Herhangi bir ideoloji veya dinî inanç veya felsefi görüşe bağlı bir
kişinin, giriştiği tartışmalarda, fikirlerinin doğruluğuna inanması, bu
fikirlerin, sahip olduğu tutumun, temel önermeleri ile olan tutarlığından
ötürüdür. Böyle bir tartışmada kullanılan önermelerin, onu kullanan
tarafından doğru kabul edilmesi bu önermelerin, tutumun temel önermeleri
ile olan tutarlığından ötürüdür yani biçimsel bir doğruluktur. İçeriğinin
doğruluğu değil. Tartışmada muarızını ikna etmek verdiği hükmün
yanlışlığını göstermek onu ikna etmeye yetmez. İkna için muarızın kullandığı
önermenin tutum içinde dayandığı temel önermenin yanlışlığını göstermekle
olur bu da tutum değişikliğini sonuçlandırır.
Tutumları açık ve kapalı diye iki gruba ayırmak mümkündür.
Açık tutum: Bu tutum içinde bulunanlar, aynı konuda farklı tutumlara
karşı açıktırlar; aynı konuda farklı tutumların olabileceği bilinci içerisindedirler.
Bunlarda müsamaha (tolérence) duygusu hakimdir. Bunlarla tartışılabilinir.
Uygarlığın en belirgin vasfı tolerans duygusuna sahip olmaktır.
Kapalı tutum: Bu tutum içinde bulunanlar kendilerini sahip oldukları
tutumun içine hapsetmişlerdir; farklı tutumlara karşı kapalıdırlar. Bunlar
mutaassıp, fanatik, dogmatik gibi vasıflarla vasıflandırırlar. Kendi fikirlerinin
mutlak doğru olduğunu kabul ettiklerinden başka fikirlere tahammül
edemezler. Özellikle din ve politika da kapalı tutum içinde bulunanlar içinde
bulundukları topluma büyük zarar verebilirler.
Bir tutum içinde olan, çok defa, tutarlığını sağlayan temel önermelerin
farkında değildir. Tutum değişikliği, o tutuma temel teşkil eden önermelerin
doğruluğuna olan inancın değiştirilmesi ile mümkün olur. İnsan olay ve
olgular karşısında hep bir tutum içinde bulunduğundan, objektif kalması çok
zor bir iştir.
İnsanın eşya ve olaylar karşısında takındığı zihniyet ve tutumların bu
kısa analizinden sonra özellikle İslam düşüncesi bağlamında, yine bu
zihniyet ve tutumların ortaya çıkardığı farklı din söylemlerine geçebiliriz.
İslam Düşüncesinde Din Söylemleri
İslam düşüncesindeki farklı din anlayışlarını ya da din söylemlerini,
insanlar arasındaki özellikle psikolojik zihniyet, tavır, tutum, davranış
farklılıklarından, tutum ve tavırlarının temel dayanakları olan daha önce