Kerbela - Cilt - Cumhuriyet Üniversitesi

532
• Hakan Coşar
şekillendirildiği Şiiliğin bu anlayışı ile gnostik ve mitik öğeler barındıran
hermetik felsefe ve anlayış arasında paralellikler bulunduğu kanaatindeyiz.
Bildirimizde bu benzerlikler ve aralarındaki etkileşimler ortaya konulmaya
çalışılacaktır.
Tebliğiminizin konusu; Hz. Ali, Hz. Hüseyin’in ve akabinde de Kerbelâ
olayının İslam düşünce tarihi içerisinde, olağanüstü özellikler atfedilerek bir
inanç ve iman esası haline gelmesindeki hermetik ve gnostik zihniyet ve
unsurların tespiti hakkında olacaktır. Şüphesiz bu konu bir tebliğ sınırlarını
aşan kapsama sahiptir.
Ancak biz burada belirgin hususları zikretmeye ve bu konuda bir bakış
açısı ortaya koymaya çalışacağız. Öncelikle bir zihniyet analizi yapacağız.
Sonra farklı zihniyetlerin ortaya çıkardığı farklı din anlayışları üzerinde
duracağız.
Daha sonra da bu farklı zihniyetlerin görünümlerinden olan, insanlık
düşünce tarihi boyunca eşyayı ve olayları tanımlama ve yorumlamada etkili
olmuş hermetik ve gnostik zihniyetin özelliklerini açıklayıp insan
zihniyetinin işleyişi ile bağlantısını tespit edeceğiz.
Bu tespitin ardından ise, şahıslara ve olaylara olağanüstü özellikler
atfederek inanç, iman esası ve hakikatin, doğru bilginin kaynağı haline getiren
zihniyet ile bahsettiğimiz zihniyet arasındaki paralellikleri belirlemeye
gayret edeceğiz.
Zihniyet ve İnsan Zihniyetinin Farklı Tezahürleri
İnsan bilgi edinirken ve bilgiyi uygularken yani eylem (fiil) de bulunurken
hep o anda içinde bulunduğu zihniyetin etkisi altındadır. Zihniyeti
zihin faaliyette iken içinde bulunduğu ortamdır diye tanımlayabiliriz. İnsan
varolanlara hep bu pencereden bakar, değerlendirmeleri hep bu açıdan olur.
Kavramlar bu çerçeve içerisinde anlam kazanır. İnsanın farklı zihniyetleri
vardır. Bunların bir kısmı doğuştandır, bir kısmı ise sonradan kazanılmıştır.
Farklı zihniyetlerin varlığı, onları bilimsel bir şekilde incelenmesi, son
yüzyıllarda ele alınmaya başlanmıştır. İlk defa, 19. asırdan itibaren, bilimsel
olarak ele alıp inceleyenler, İngiliz Antropoloji okulu düşünürleri, Taylor,
Frazer; Fransız Sosyoloji Okulu düşünürleri Durkheim, özellikle Lévy –
Bruhl olmuştur.
Bu konuda Olivier - Leroy, Maurice Leenhardt, Roget Bastide ve Claud
Levi-Strauss’un önemli çalışmaları vardır. Bu düşünürler, biri ilkel insanın
diğeri uygar insanın olmak üzere iki tarz zihniyetin olduğunu ifade
etmektedirler. Bu zihniyetleri, düşünürler, farklı kelimelerle adlandır-