Kerbela - Cilt - Cumhuriyet Üniversitesi

KERBELÂNIN İTİKADİ SEMBOL HALİNE GELMESİNİN
ARKA PLANINDAKİ HERMETİK UNSURLAR
Hakan Coşar
Giriş
Hz. Hüseyin'in şehâdeti ve Kerbelâ olayı, Şiîliğe hayat veren bir kaynak
olarak telakki edilmiş, toplumsal ve siyasî hayatın parolası ve inanç
esaslarının şekillenmesinde yönlendirirci bir sembol haline dönüşmüştür.
Bugün genel olarak Şii dünyasının, özellikle duygu, gönül ve inanç
hayatında Hz. Hüseyin sevgisi ve dolayısıyla Kerbelâ’nın üzüntüsü önemli
bir motif olarak karşımıza çıkmaktadır. Hz. Hüseyin'in Kerbelâ'da şehit
edilişinin hâtırasını anmak için yapılan ve "taziye" denilen yas merasimleri,
onu imamların üçüncüsü ve on dört masûm-ı pâkin beşincisi kabul eden Şiî
dünyasında başlı başına bir olaydır. Şüphesiz kardeşi Hz. Hasan ile birlikte
Hz. Hüseyin bütün İslâm dünyasında ve özellikle de Türkler arasında da
Resûlullah'ın sevgili torunu sıfatıyla daima sevilmiş, sayılmış ve adları
çocuklara verilen en yaygın isimler arasında yer almıştır. Ancak Kerbala
olayının ve dolayısıyla Hz. Hüseyin ve Hz. Ali’nin, tarihi süreç içerisinde,
Şiilikte merkezi bir yer edinmesinde hatta olağanüstü bir figür haline
gelmesinde kanaatimizce gnostik ve mistik bir mahiyet arz eden Hermetik
felsefe ve anlayışın da etkili olduğu gözükmektedir. Mistik, gnostîk ve
gizemli olan her düşünce tarzının insanlara cazip geldiği bilinen bir gerçektir.
Hermetik anlayış ve bu anlayışa dayanan İşraki felsefe de özünde bu
nitelikleri barındırdığından Şiî çevrelerde büyük ilgi uyandırmıştır. Hermetik
anlayış, çeşitli kültürlerde değişik isimlerle anılan mitolojik veya yarı
mitolojik bir şahsiyet olan Hermes’e izafe edilmektedir. Gerçek, ancak keşif
ve ilham yoluyla veya üstün niteliklere haiz hikmet sahibi kişilerden elde
edilir. İslâm dünyasında bu anlamda gnostizmin ve hermetizmin tezahür
ettiği alanlardan biri de genel olarak Şiî düşüncedir. Şiilikte bazı İslâmî
İnançlar gnostik, hermetik ve Yeni Eflâtuncu unsurlarla karıştırılmış, ayrıca
eski İran dinî-gnostik inançlarından bazı unsurlar da yeni bir felsefî-dinî form
içinde devam ettirilmiştir. Hz. Ali, Hz. Hüseyin ve diğer imamlara izafe
edilen mitolojik ve yarı tanrısal nitelikler ile karizmatik lider algısı, İslâmiyet'le
esasta doğrudan bir ilişkisi bulunmayan, bu unsurların sonucudur.
İnanç, felsefe, tarih ve siyaset gibi pek çok alanın imamın etrafında