Kerbela - Cilt - Cumhuriyet Üniversitesi

Çeşitli Yönleriyle Kerbela • 349
2-Mersiyelerde Kerbelâ
Hz. Hüseyin’in öldürülmesi hadisesi yani Kerbelā olayı, maktellerden
başka, mersiyelerde yer almaktadır. Mersiyeler Kerbelā’da şehit düşen Hz.
Hüseyin ve diğerleri için yazıldığı gibi sadece Hz. Hüseyin için de mersiyeler
yazılmıştır. Klasik mersiyelerin ilk örnekleri Arap edebiyatında
görülmektedir. Ardından İran edebiyatında Rûdekî’nin yazdığı mersiye ile
tezahür etmiştir. Türk edebiyatında mersiyelerin ilk örnekleri XV. yüzyılda
verilmiştir 19 .
Mersiyelerde olayın meydana geliş sırasına riāyet edilmiştir. Hz.
Hüseyin’in Kufe’ye gitmek üzere yola çıkışından Kerbelâ’da öldürülüşleri ve
esirlerin Şam’a kadar götürülmesi esnasında meydana gelen olaylar oldukça
hüzünlü bir şekilde anlatılmaktadır. Mersiyelerin çoğunluğu Şiî, Alevî ve
Bektāşilerce yazılmıştır. Bu eserlere ilaveten ayrıca Kerbelâ Olayı Muharrem
ayının onuncu gününde meydana geldiği için “Âşûrâ” 20 ya da
“Muharremiyye” adında eserler de telif edilmiştir 21 . Türkiye coğrafyasında
muharremiyeler daha yaygın iken İran coğrafyasında buna ilaveten
“Taziye” 22 türü eserler de yazılmıştır. Türkçe mersiyeler arasında şair
Muhammed Nāki’nin “Kenzü’l Mesāibi” 23 çok meşhurdur.
Alevî ve Bektāşi şairleri Hz. Hüseyin’in şehit edilişiyle ilgili pek çok
nefes ve deyiş söylemişlerdir. XIII. yüzyıldan itibaren günümüze kadar
yaşayan Alevî şairlerinin hemen tamamının Hz. Hüseyin ile özellikle
öldürülüşüyle ilgili mersiyeleri mevcuttur 24 Mersiyeler, Arap, Fars ve Hint-
Pakistan alt kıtasında da yaygınlaşmıştır. Fars edebiyatında özellikle
Mutşem-i Kāşāni’nin Kerbelā hadisesini ele aldığı eseri meşhurdur.
Mersiye türleri çeşitlidir. Kerbelā konusu dinî mersiyelerin içerisinde
ele alınır ve en önemlilerindendir. Mersiyede Hz. Hüseyin’in öldürülmesi,
Kerbelā, muharrem ayı ve āşûrâ konuları ele alınmaktadır.
19 Türk edebiyatında mersiye için bkz., Mustafa İsen, Acıyı Bal Eylemek, Türk Edebiyatında
Mersiye, Ankara 1993; Uzun, “Türk Edebiyatında Kerbelâ”, DİA., XXV, 274-275.
20 Konuyla ilgili bkz., Yusuf Şevki Yavuz, “Âşûrâ”, DİA., IV, 24-26; Bedri Noyan Dedebaba,
“Bektaşî ve Alevîlerde Muharrem Âyini, Aşure ve Mâtem Erkânı”, Halk Kültürü, İstanbul
1984, I, 90-91.
21 Konu ile ilgili geniş bilgi için bkz., Mustafa Uzun, “Muharremiyye”, DİA., XXXI, 8-9;
Bünyamin Çağlayan, Kerbelâ Mersiyeleri, (Doktora Tezi), Gazi Üniv. Sos. Bilimler Enst.,
Ankara 1997.
22 Taziye konusunda detaylı bilgi için bkz., R. Strothmann-Tahsin Yazıcı, “Taziye”, İA., XII,
73-76; Metin And “Taziye”, Türk Ansiklopedisi, XX, 12-15; Metin And, Ritüelden Drama,
Kerbelâ-Muharrem-Taziye, İstanbul 2002.
23 Muhammed Nāki, Kenzü’l Mesāib, İstanbul 1992.
24 Konu ile ilgili geniş bilgi için bkz., İlyas Üzüm, “Hüseyin” (Literatür), DİA, XVIII, 523);
Kerbelâ Mersiyeleri, s. 61-65.