Kerbela - Cilt - Cumhuriyet Üniversitesi

KERBELÂ VAK’ASI’NDA
UBEYDULLAH B. ZİYÂD’IN ÖNEMLİ ROLÜ
Ahmet Turan Yüksel
İslâm Tarihinin en önemli ve üzücü hadiselerinden birisi şüphesiz 10
Muharrem Cuma 61/10 Ekim 680 tarihinde meydana gelen Kerbelâ
Vakıasıdır. Kaynak ve araştırmalara aynı zamanda bir facia olarak da geçen
bu hadisenin arka planı, sebepleri, rol oynayan aktörler, sonuçları vb. konular
üzerinde değişik bilim dalları çerçevesinde araştırma ve incelemeler
yapılmıştır. Biz bu tebliğimizde bu hadisenin vuku bulduğu dönemde valilik
görevini uhdesinde bulunduran ve hadisenin başından sonuna kadar aktif
olarak yer alan Ubeydullah b. Ziyâd’ın rolü üzerinde duracağız. Bir başka
ifadeyle Hz. Hüseyin ve taraftarları açısından bir başarısızlık, Emevî
yönetimi açısından ise bir başarı olarak tezahür eden hadisede Ubeydullah’ın
gidişat üzerindeki etkisini inceleyeceğiz.
Öncelikle ifade etmek gerekirse Ubeydullah b. Ziyâd, Emevî Halifesi
Muâviye b. Ebî Süfyân döneminin güçlü valilerinden Ziyâd b. Ebih’in
oğludur. Ve babasının ölümünden sonra Halife Muâviye tarafından 53/673
veya 54/674 yılında Horasan valiliğine getirilmiştir. Yaptığı başarılı icraat
sebebiyle, meselâ 54/674 Buhara Seferi’nden başarılı bir sonuçla dönmesi
birisidir, 55/675 yılında Basra valiliği de verilmiştir. 1
Kerbelâ Vak’ası sürecinde, Muâviye döneminin en önemli
problemlerinden birisi kendisinden sonra oğlu Yezîd’in veliaht olarak
halifeliğe getirilmesidir. Bu noktada Muâviye’nin birtakım çalışmalar yaptığı
ve Yezîd için bey’at almaya çalıştığı görülmektedir. Bu süreçte üç ismin bu
icraata karşı çıktığı ve bey’atten geri durduğu bilinmektedir. Bu şahsiyetler
Abdullah b. Zübeyr, Abdullah b. Ömer ve Hüseyin b. Ali’dir. Her üçü de
Muâviye’nin bey’at alma teşebbüsüne rağmen olumsuz cevap vermiş ve
Yezîd’in veliahtlığını kabul etmemiştir. Rivayetlere göre de Muâviye
ölmeden önce Yezîd’e, bu üç isme ve özellikle Abdullah b. Zübeyr ve
Hüseyin b. Ali’ye dikkat etmesi konusunda vasiyette bulunmuştur. Diğer bir
rivayete göre ise, bizzat Hüseyin b. Ali hakkında sözlü uyarıda bulunmuştur. 2
1 Halîfe b. Hayyât, Târîh, Beyrut, 1993, s. 166; Narşahî, Târîhu Buhârâ, Kahire, 1993, s. 64, 77;
İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Beyrut, 1990, VIII, 71.
2 Ebû Mıhnef, Maktelü’l-Huseyn, Bağdad, 1977, s. 7-8; İbn Kesîr, VIII, 162.