Kerbela - Cilt - Cumhuriyet Üniversitesi

Çeşitli Yönleriyle Kerbela • 291
3. Muhtâr b. Ebî Ubeyd es-Sekafî
Tevvâbûn hareketiyle aynı söylemle ortaya çıkmış olan Muhtâr b. Ebî
Ubeyd es-Sekafî’nin durumu, Tevvâbûn’un hezimeti ile kuvvetlenmiştir.
Muhtâr’ın siyasî-dinî kimliği konusunda geçmişte olduğu gibi bugün de
kafa karışıklığı devam etmektedir. 96 Hüseyin’in katillerini takip ettirip ağır
şekilde cezalandırması 97 bu konudaki samimiyetini ifade eder gibi olsa da
Muhtâr’ın, “kan talebi”ndeki niyeti hep sorgulanmıştır. Kendi adlarına
hareket ettiğini iddia ettiği aileden dahi bazıları onun samimiyetine
inanmamıştır. 98 Nitekim sonraki dönemlerde inşâ edilen bir nakil Muhtâr’ın
samimiyetsizliğini kendisine söyletmiştir. Buna göre Muhtâr, “…Ben
Araplardan bir adamım. İbnu’z-Zübeyr’in Hicâz’da, Mervân’ın Şam’da,
Necde’nin Yemâme’de hüküm sürdüğünü (gâlip geldiklerini) gördüm. Ben
onların hiçbirinden daha aşağı biri değildim” 99 demekte, bir nevi Hüseyin’in
kanını kullandığını itiraf etmektedir. Bu konudaki benzer bir diğer örneğimiz
ise, Muhtâr’ın Kûfe’ye gelmek isteyen İbnu’l-Hanefiyye’yi öldürteceği
şeklindeki rivâyettir. 100 Samimiyet sorgulamasının rivâyet tarzında ifadesi
olarak değerlendirdiğimiz bu nakiller, muhtemelen Muhtâr’ın siyasî
geçmişine bakılarak oluşturulmuştur. 101
96
O, Hüseyin’in intikamını alan övgüye layık biri mi yoksa peygamberlik iddiasında bulunan
(İbn Kuteybe, el-Meârif, 401; Mesûdî, III, 84; Muhtâr’ın, “Meleklerin beyaz güvercinler
şeklinde indiğini” söylemesi konusunda bkz., Şehristânî, el-Milel, I, 119), kendi çıkarları için
Ehl-i Beyt’i kullanan menfaatçi (Fığlalı, İmâmiye, 141), yalancı (Hudârî, ed-Devletü’l-
Abbâsiyye, 12), hilebaz (Şehristânî, I, 118-119), maceracı (Muir, 445) biri mi olduğu
konusundaki tartışma hâlen devam etmektedir (Şiî literatürde de Muhtâr hakkında farklı
görüşler gelmiştir. Bkz., Meclisî, XLV, 344-346). Hiç şüphesiz onun hakkında karar
vermeyi zorlaştıran en önemli husus siyasî kariyeri boyunca farklı cephelerde yer almış
olmasıdır (Belâzurî, Şîa’ya göre onun Osmanî olduğunu söyler. Bkz., Belâzurî, VI, 376.
Şehristânî ise onun hakkında “Hâricî idi. Sonra Zübeyrî oldu, sonra Şiî ve Keysânî oldu”
demektedir. Şehristânî, I, 118).
97
Muhtâr’ın katilleri cezalandırma yöntemleri olarak zikredilen, öldürdükten sonra yakma,
atlara çiğnetme, ölenin kafasını köpeklere atma, ok hedefi olarak dikme, diri diri yakma, diri
iken uzuvların parçalanması, kaçanların evlerinin yakılması dikkat çekicidir. Bkz., Belâzurî,
VI, 407-410; Taberî, II, 462-466; Meclisî, XLV, 332, 337-338, 374-377.
98
Ali b. el-Hüseyin’in onun hakkındaki görüşleri için bkz., Mesûdî, III, 83-84.
99
Belâzurî, VI, 440; Dineverî, 307.
100
“İbnu’l-Hanefiyye, Kûfe’ye gelmek istedi, Muhtâr, “Mehdî’de öyle bir özellik vardır ki bir
adam ona kılıçla vurur ancak bu, ona bir zarar vermez” dedi. Bu İbnu’l-Hanefiyye’ye
ulaşınca gelmekten vazgeçti.” Bkz., Belâzurî, VI, 451.
101
Zira onun siyasî ve hatta dinî bir zeminde tutunmak için devamlı bir arayış içerisine
girdiğini görmekteyiz. Amcasına Hz. Hasan’ı yakalayıp Muâviye’ye teslim etmesini tavsiye
eden Muhtâr, daha sonra Hz. Hüseyin’in yanında yer almış, Hz. Hüseyin’in şehit
edilmesinden sonra da bazı şartlar ileri sürerek İbnu’z-Zübeyr’e ilhak etmiştir. Ancak
İbnu’z-Zübeyr’den de beklediğini bulamayınca son bir hamle daha yapmış, önce Ali b. el-
Hüseyin’e sonra Muhammed b. el-Hanefiyye’ye müracaat ederek, adlarına huruc hareketi
başlatmak için izin istemiştir. Nakiller, Ali b. Hüseyin’in bu başvuruyu kesin bir dille
reddettiğini -ki reddetmekle kalmamış ondan teberri de etmiştir-, İbnu’l-Hanefiyye’nin ise