Kerbela - Cilt - Cumhuriyet Üniversitesi

290
• Şaban Öz
bulundukları işlenmiştir. 91 Bütün bunlara dayanarak Tevvâbûn hareketinin
özü itibariyle sadece arınma veya intikam niyeti taşımadığını söyleyebiliriz.
Şahsî görüşümüz; hareketin başlangıç itibariyle siyasî bir içeriğe sahip
olduğu ancak beklenilen katılım gerçekleşmeyince işin renginin değişmiş
olduğu yolundadır.
Tevvâbun hareketi pek de sürpriz olmayacak şekilde ağır bir hezimetle
sonlanmıştır. Bu grupla, Hz. Osman’ın kanını talep iddiasıyla hareket eden
Cemel ashabı arasındaki benzerlikler dikkat çekicidir. 92 Bunları maddeler
halinde şu şekilde sıralamak mümkündür:
1. Hem Cemel ittifakına katılanlar hem de Tevvâbûn hareketine
katılanlar, intikamını alma iddiasında bulundukları kişileri yalnız
bırakmışlardır. 93
2. İki grup da iddia ettikleri hedeften sapmışlardır: Cemel ashabı
katillerin barındığını savundukları Medine’ye değil, Basra’ya giderken,
Tevvâbûn da yine asıl katillerin bulunduğu Kûfe yerine Şam üzerine gitmeyi
tercih etmiştir.
3. İki grup içinde de samimiyet sorgulaması en üst düzeydedir.
4. Her iki grubun da faaliyetlerini, “bekle-gör” taktiği çerçevesinde
takip edenler vardı. Cemel ashabını Muâviye beklerken, Tevvâbûn grubunu
da Muhtâr b. Ebî Ubeyd beklemekteydi. 94
5. Her iki grubun da başarısız olması için uğraş verenleri vardı.
Muâviye Cemel ashabının, Muhtâr da Tevvâbûn hareketinin başarısız olması
için uğraşmıştır. 95
91 Ubeydullah b. Ziyâd’ın gönderdiği Husayn b. Nümeyr komutasındaki birlikle Tevvâbûn
ordusu karşılaşınca, Husayn onları Abdulmelik’e itaate çağırdı. Mervân ölmüştü. Süleyman
ise onlardan, Ubeydullah b. Ziyâd’ı kendilerine vermelerini, Abdulmelik’i hal’ etmelerini,
Abdullah b. Zübeyr’in valilerini çıkartıp, bu işi Resulullah’ın Ehl-i Beyt’ine teslim
etmelerini istedi. Belâzurî, VI, 371; Taberî, II, 416; Meclisî, 361. Her ne kadar bu haberin
sıhhati konusunda -istek listesinde Mervân’ın değil Abdulmelik’in azli konu edildiği için-
şüpheler izhar edilmişse de (Onat, 87) savaştan önce Mervân’ın öldüğü ve Abdulmelik’in
hilâfete geçtiği (Belâzurî, VI, 371; VII, 41; Taberî, II, 424; Meclisî, XLV, 358) ve hatta
Aynu’l-Verde savaşının 66/685 yılında olduğuna dair bir haberin mevcudiyeti (Mesûdî, III,
104; ayrıca bkz., Ya’kûbî, II, 257. Aynu’l-Verde’nin, Rebîulâhir 65/ Ekim 684 yılında
olduğu konusunda bkz., Taberî, Târîh, II, 423) söz konusu rivâyetin anakronizm gerekçesiyle
hemen sahih olmadığı sonucuna ulaşmamızı engellemektedir.
92 Tespit edebildiğimiz kadarıyla “üzülme ve pişmanlık” zemininde Cemel ashabı ile Tevvâbûn
arasındaki ilk benzetmeyi Sabri Hizmetli yapmıştır. Bkz., Hizmetli, “Hz. Osman’ın
öldürülmesi”, 175.
93 Wellhausen bu konuda, “Ölü Hüseyin için gösterdikleri bu gayretin yarısını Hüseyin hayatta
iken göstermiş olsalardı, belki olay başka türlü olurdu.” demektedir. Wellhausen, Muhalefet
Partileri, 120.
94 Taberî, II, 406; Meclisî, XLV, 357.
95 Taberî, II, 395, 406; Mesûdî, III, 101; Meclisî, XLV, 357.