Kerbela - Cilt - Cumhuriyet Üniversitesi

Çeşitli Yönleriyle Kerbela • 281
içerisinde Osman’a karşı en şiddetlisi olarak betimlenen 29 Talha’nın, Osman
öldürüldüğü zaman dile getirdiği “Mervân’ı verseydi öldürülmezdi” 30
şeklindeki tepkisi de aslında kan talebi davasında ne kadar samimi olduğunu
göstermektedir. Nitekim Talha’nın içinde bulunduğu paradoksa oğlu
Muhammed, halifenin kanındaki sorumluluğun “üçte birini” ona yüklemekle
işaret edecektir. 31
Bu gruptaki üçüncü şahsiyet ise Hz. Ali’nin, “Oğlu yetişinceye kadar
kendimizden sayardık” 32 dediği Zübeyr b. el-Avvâm’dır. Her ne kadar âsilere
meyilli olduğu iddia edilmişse de 33 bu konuda elimizde kesin bir delilin
olmadığını belirtmemiz gerekir. Anlatılar onun bu teşebbüsünde hep bir
çekince içerisinde olduğunu vurgulamaktadırlar. 34 Bu yüzdendir ki
Müslümanların arzusu doğrultusunda şekillenen nakiller, onun savaşa
girmesine razı olmamış, savaş öncesinde alanı ona terk ettirmişlerdir. 35
Söz konusu bu ittifakın kendi içerisindeki birliktelikleri konusunda da
enteresan bilgiler gelmiştir. İttifak içerisinde Benî Ümeyye’nin temsilcisi
rolünü oynayan Mervân’ın, namazı bahane ederek ortaya attığı sorunu
değerlendirme biçimleri 36 ve yine Mervân’ın -şayet doğru kabul edersek-
savaş meydanında Talha’ya ok atıp öldürmesi 37 aslında birbirlerine bağlılık
derecelerinin ve davalarına olan samimiyetsizliklerinin de bir göstergesidir.
Bu birliğin savunmacı tarih yorumuna göre “ıslah” 38 ve birlik
üyelerinin dile getirdikleri “Osman’ın kanını talep” için benimsedikleri
29
Bkz., Belâzurî, VI, 195, 201; İbn A’sem, I, 416.
30
Belâzurî, VI, 186.
31
İbn Kuteybe, I, 58.
32
Bkz., İbn Abdilber, el-İstîâb, III, 40; İbnu’l-Esîr, Üsdü’l-Ğâbe, III, 138; İbn Tıktakâ, 63.
33
Hatta muhasaraya bizzat katıldığı da kaydedilmiştir. İbn A’sem, I, 417; ayrıca bkz., Tâhâ
Hüseyin, 7.
34
İbn Kuteybe, I, 64.
35
Bkz., Ya’kûbî, Târîh, II, 182-183; Mesûdî, Murûc, II, 371-372; İbn A’sem, I, 474; Tâhâ
Hüseyin, 45; Dîb, ez-Zübeyr b. el-Avvâm, 224. Bazı rivâyetler savaşa başladıktan sonra
onun ayrıldığını konu etmişlerdir. Bkz., İbn Tıktakâ, 64; Sıddıkî, Huceci’l-Bâhira, 126;
Şinâvî, Sadîkâni fi’l-Cenne, 6-8.
36
Bkz., Taberî, II, 10; Muhammed Rıdâ, İmâm Ali, 89-90.
37
Nâşi el-Ekber, Mesâilu’l-İmâme, 17; İbn A’sem, I, 484; İbn Tıktakâ, 64; Ebu’l-Fidâ, Târîhu
Ebi’l-Fidâ, I, 270; İbn Hacer, Tehzîb, V, 384. Bu rivâyetin Mervân’ı karalamaya yönelik
olarak imal edildiği de ifade edilmiştir. Bkz., Demircan, Ali-Muaviye Kavgası, 103.
38
İbn Teymiyye, Minhâc, IV, 316; Süleyman Nedvî, Hz. Âişe, 136; Emharûn, II,113-117; Dîb,
223; Varol, Siyasallaşma Sürecinde Ehli Beyt, 51-52. Hemen belirtelim ki bu “ıslah”
argümanı birçok Huruc eyleminde gerekçe olarak kullanılmıştır. Nitekim konumuz
bağlamında Hz. Hüseyin’in hurucu da bu çerçevede (ıslah) gerekçelendirilmiştir (Tuffâha, Fî
Rihâbi Sevrati’l-Hüseyin, 42; Mûsevî, Dirâsât fî Sevrati’l-İmâm el-Hüseyn, 100). Sünnî tarih
telakkisinde yer alan ve savunu amaçlı geliştirilen Cemel ittifakının amaçları bağlamında
ileri sürülen bir takım argümanlara katılmadığımızı ifade etmeliyiz. Bu gerekçeler için bkz.,