Kerbela - Cilt - Cumhuriyet Üniversitesi

İKTİDAR ARACI OLARAK KAN TALEBİ OLGUSUNUN
HZ. OSMAN-HZ. HÜSEYİN PERSPEKTİFİNDE
KARŞILAŞTIRMALI BİR ANALİZİ
Şaban Öz
Giriş
İslâm öncesi Araplarda kan davası gütme, intikam alma, kabile
birliğinin ve onurunun korunması adına hayatî önemi haiz âdeta “kutsal
görev” 1 olarak kabul edilmekteydi. Hz. Peygamber’in kabile olgusunu,
devlet olgusuna çevirmesi ile gerek kabile ve gerek bireysel anlamda intikam
alma / kan davası gütme fiillerinin söylem düzeyinde de olsa kaldırıldığını
söyleyebiliriz.
Hz. Ebu Bekr ve Hz. Ömer dönemlerinde devletin tüzel kişiliğinin
kabile olgusu karşısında gücünü korumuş olması, kan talebi eylemlerinin
önüne geçmeye yetmiştir. Ancak Hz. Osman’ın hilâfeti ile beraber kabile
eski gücünü yeniden kazanmaya başlamış, hilâfetinin son dönemlerinde de
ağırlığını iyice hissettirmiştir. Hz. Osman’ın hilâfetinin sonlarında yaşanan
sıkıntıların temelinde de kabile asabiyetinin güç kazanmasının etkili olduğu
malumdur. Daha önceki dönemde devletin otoritesine boyun eğenler veya
eğmek durumunda kalanlar, devletin yerini genelde Kureyş’in, özelde Benî
Ümeyye’nin almasına direnç göstermişler ve bu dirençlerini de en uç
denilebilecek şekilde eyleme dökmüşlerdir.
A. Siyasî İktidar Aracı Olarak Osman’ın Kanı Söylemi
Hz. Osman, 18 Zilhicce 35 / 17 Haziran 656 tarihinde Mısır, Kûfe ve
Basra’dan gelen, Medine’den de belli bir grubun desteğini alan klasik
tanımlama ile âsiler tarafından öldürülmüştür. Her ne kadar bazıları aksini
iddia etse 2 de bu sırada Medine’de çok sayıda sahabe vardı 3 ve onlar bu
hâdise karşısında sessiz kalmışlardı. 4 Biz burada doğal olarak Hz. Osman’ı
ölüme götüren sebepler ve öldürülme şekli üzerinde durmuyoruz. Bununla
1
Mikdâd, Nizâmu’l-Velâ, 22.
2
Tâhâ Hüseyin, el-Fitnetü’l-Kübrâ -Ali ve Benûh-, 7; Emharûn, Tahkîku Mevâkıfi’s-Sahâbe, I,
466.
3
Câhız, Osmaniyye, 175.
4
Ebu Ca’fer el-Kârî; “…Yemin ederim ki, onlardan (sahabe) bazıları kalkıp kuşatanların
yüzlerine toprak saçsalardı, muhakkak giderlerdi” Belâzurî, Ensâb, VI, 220. Bu konuda
ayrıca bkz., Wellhausen, İslâm’ın En Eski Tarihine Giriş, 117.