Kerbela - Cilt - Cumhuriyet Üniversitesi

Çeşitli Yönleriyle Kerbela • 275
kendisinden sonra Hicaz’da Abdullah b. Zübeyr, Irak’ta Hz. Hüseyin, Şam’da
da kendi ailesi yönetim için çekişmeye başlayacaktı.
Çıkması muhtemel bu iç savaşın engellenmesi ise ancak veraset
sistemine geçilmekle mümkün olurdu. Aynı şekilde yeni bir kargaşaya meydan
vermemek için iktidarın merkezi olma görevini Şam devam ettirmeliydi.
Çünkü Şamlılar Emevî iktidarı için diğer bölge insanlarına göre daha sadık ve
itaatkârdılar.
Şam’ın iktidarı da ancak halifenin oğlu Yezid ile devam edebilirdi. Zira
Yezid burada doğmuş, yetişmiş ve Şam’ın en eski Arap sakinlerinden Kelbli
bir kadın tarafından dünyaya getirilmişti. 16 Batılı araştırması Hodgson da,
Yezid’in Suriyelilerin kabul etmeye hazır oldukları tek aday olduğunu, aile
içinden de olsa başka bir kişinin bu göreve getirilmesinin Muaviye’nin kurmuş
olduğu dengeyi bozacağını ileri sürer. 17
Bu bilgi ve değerlendirmelerden yola çıkarak Muaviye’nin oğlu Yezid’i
velihad tayin etmesinin, sadece Hulefâ-i Râşidîn’in yolundan sapma şeklinde
açıklanmayacak pek çok sebebe dayanan karmaşık bir uygulama olduğunu
tespitini yapmamız gerekiyor.
Şayet bu adım Müslümanların yönetiminde bir sapma olarak kabul
edilseydi, daha sonraki İslâm tarihi sürecinde mutlaka terk edilir, yerine başka
bir sistem getirilirdi. Ancak uzun asırlar boyu veliahtlık esasına dayanan
saltanat uygulaması ve hanedanlık sistemi hem Müslüman devletlerde, hem de
diğer ülkelerde varlığını devam ettirmiştir. Bu sistem bazı ülkelerde aslî,
bazılarında ise sembolik düzeyde günümüzde de devam etmektedir. 18
Sonuç ve Değerlendirme
Kerbelâ hadisesi, yakın ve uzak neticeleri açısında İslâm tarihinin
önemli ve etkileri uzun dönem devam eden olaylarından biridir.
Kerbelâ hadisesi sadece siyasî neticeler doğurmamış, politik nitelikli
başlayan Şia hareketin ideolojisini belirleyen en önemli âmil olarak kabul
edilmiştir. Emeviler dönemi Müslüman toplumunda sonuçları bu derece
önem arzeden Kerbelâ hadisesinin sebepleri üzerinde de ayrıca durulması
gerekir. Bunların başında da kuşkusuz hilafetten saltanata geçiş, başka bir
16 Işş, Yûsuf, ed-Devletü’l-Ümevîyye, s. 159-165.
17 Hodgson, M.G.S, İslâmın Serüveni, (trc. Komisyon), I-III, İstanbul 1993, I, 162.
18 Bu konuda değerlendirmeler için bk. Gadban, Münir Muhammed, Muaviye b. Ebî Süfyan, s.
379-396; Atvan, Hüseyn, eş-Şûrâ fi’l-Asri’l-Ümevî, Beyrut 1990, s. 51-120; Vekîl, el-
Emeviyyûn Beyne’ş-Şark ve’l-Ğarb, I, 173-191; Rayyis, İslâmda Siyasî Düşünce Tarihi, s.
246-262; Kılıç, Ünal, Yezid b. Muaviye, s. 156-175; Hâmis, Osman b. Muhammed,
Sahâbenin Yüzyüze Kaldığı Olaylar ve Fitnenin Tarihi, (çev. Nuri Görgülü), İstanbul 2007,
s. 151-167; Apak, Adem, Anahatlarıyla İslam Tarihi III (Emeviler Dönemi), İstanbul 2008,
s. 83-100.