Kerbela - Cilt - Cumhuriyet Üniversitesi

274
• Adem Apak
çıkarmak için yerine oğlunu bırakmıştır. Ayrıca değişen şartlar dikkate
alınmaksızın Muaviye’den Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer’in icraatını beklemek
de gerçekçi değildir. 13
Muaviye’nin icraatını haklı gören âlimlerin görüşlerini açık bir şekilde
dile getirenlerin öncüsü olarak İbn Haldun kabul edilebilir. O, veliaht tayini
meselesini Mukaddimesi’nin merkezine aldığı kavramlardan asabiyet ile
açıklar ve bu konuda Muaviye’yi destekler mahiyette görüşler ileri sürer:
“Muaviye’nin herhangi bir kimseyi değil, doğrudan oğlunu veliaht tayin
etmesi, onun halkın birliğindeki yararı gözetme isteğinden kaynaklanır. Zira o
sırada Emevî ailesi içinde söz sahibi olanlar, onun üzerinde ittifak etmişlerdi.
Bu dönemde Kureyş’in en güçlü kolunu Emevîler oluşturduğu için bunlar
kendilerinden başkasının idaresine rıza göstermezlerdi. Bu sebeple Muaviye,
yerine geçecek kişiyi seçerken daha iyi olacağını düşündüğü kimseyi değil,
oğlunu seçmiştir. Bu, birliği koruma ve fitneyi engelleme adına en erdemli kişi
yerine daha az erdemli kişiyi tercih etme anlamına gelir. Çünkü birliğin önemi
çok büyüktür. Onun adaleti ve sahâbîliği bundan başkasını düşünmeye
engeldir. Sahâbe’nin büyüklerinin buna katılmaları veya susmaları konuyla
ilgili şüphelerinin kalkmasına delildir. (...). Gerek Muaviye, gerekse ondan
sonra gelen idareciler Hulefâ-i Râşidîn’in sünnetinden ayrılmakla
suçlanamazlar. Çünkü Hulefâ-i Râşidîn, mülk sisteminin ortaya çıkmadığı ve
dinî motifin etkili olduğu bir zamanda yaşadılar. Her devrin siyasî yapısı
ayrıdır. Onlar dinin razı olduğu kimseleri halef seçtiler ve bunları başkalarına
tercih ettiler. Ama daha sonra Muaviye’den itibaren asabiyet mülk gayesine
ulaşmıştı, dinî anlayış zayıflamış, sultanî (kraliyet) ve asabiyet anlayışına gerek
duyulmuştu. Asabiyetin onayladığından başkası seçilseydi, bu seçim tanınmaz,
çabucak bozulur ve birlik, ayrılık ve ihtilâfa dönüşürdü”. 14
İbn Haldun’un dile getirdiği bu yaklaşım bilhassa çağdaş araştırmacılar
tarafından da seslendirilmiştir. Bunlar arasında Ahmed Cevdet Paşa, Ziyauddin
Rayyis, Muhammed Hudarî Beg, Abdümünim Mâcid, Abdüşşâfî Muhammed
Abdüllatif gibi ilim adamları zikredilebilir. 15 Benzer görüşleri dile getiren
Emevî tarihçisi Yûsuf el-Işş, Muaviye’nin kararını Şam, Irak ve Hicaz
bölgeleri arasında meydana gelebilecek siyasî mücadeleyi engelleyebilmek
adına alınan isabetli bir adım olarak görür. Ona göre Muaviye, eğer yerine
oğlunu bırakmak suretiyle yönetim meselesini netleştirmemiş olsaydı,
13 Akîl, Nebîh, Hilâfetü Benî Ümeyye, Beyrut 1975, s. 93; Rayyis, M. Ziyaüddin, İslâmda
Siyasî Düşünce Tarihi, (çev. Ahmed Sarıkaya), İstanbul 1990, s.251-254; Vekil, Muhammed
es-Seyyid, el-Emevîyyûn Beyne’ş-Şarki ve’l-Garb, Beyrut 1995, s. 179-180; Takkûş,
Muhammed Süheyl, Tarihu’d-Devleti’l-Ümevîyye, s. 22-27.
14 İbn Haldun, Mukaddime, (Ali Abdülvâhid Vâfî), I-III, Mısır 1957, I, 613-615.
15 bk. Yiğit, İsmail, “Emevîler”, DİA, XI, 90.