Kerbela - Cilt - Cumhuriyet Üniversitesi

272
• Adem Apak
hitaben bir konuşma yapacağını, bu esnada herhangi bir şekilde itiraz eden
olursa onun boynunu vurduracağını söyledi. Ardından da mescidde hutbeye
çıkıp ashâb çocuklarını işaret ederek “Bunlar Müslümanların ileri gelenleri ve
en hayırlılarıdırlar. Onlara danışmadan hiçbir şey yapılamaz. Onlar şimdi
Yezid’e biat etme konusunda razı olmuşlardır. O halde siz de Allah’ın adıyla
biat edin” çağrısında bulundu. Herhangi bir itirazın olmaması üzerine
Mekkeliler de Yezid’e biatlerini açıkladılar. Muaviye’nin Mekke’den
ayrılmasından sonra insanlar Hz. Hüseyin’e gelip daha önce biat etmeyeceğini
ifade etmesine rağmen niçin kararından döndüğünü sorduklarında, ondan
öldürülme endişesinden böyle davrandığı cevabını aldılar. Bu şekilde Muaviye,
birtakım dünyevî teklifler yanında nihayet tehdit yoluyla da olsa oğlu adına
biatin şekli boyutunu tamamlamış oldu. 11
Muaviye’nin, hayatta iken oğlu adına biat alması İslâm tarihinde
veliahtık sistemini gündeme getirmiştir. Bu sistem ne İslâm öncesi Arap
kabile yönetimi pratiğinde ne de geçmiş halifelerin seçiminde takip edilen
Şûrâ uygulamasında vardı. Dolayısıyla Müslümanların tarihinde saltanat
sistemini gerçekleştiren ilk devlet adamı Muaviye oldu. Aslında
Muaviye’nin kendisinin halifeliğe gelişi de dört halifenin seçilme
usullerinden farklı bir şekilde gerçekleşmişti. Daha önceki halife seçimlerinde
ilk Müslümanlardan ve Hz. Peygamber’in (sav) yakın arkadaşlarından olma ve
istişare ile seçilme esasları geçerliyken, Muaviye kabile hâkimiyeti tarafı ağır
basan bir siyasî mücadele sonunda devlet başkanlığını işgal etmiş, bu adımla
hilâfet sisteminin özünde değişiklikler meydana getirmişti. Bu sebeple oğlu
Yezîd’i veliaht tayin etmesini, onun hilâfeti güç kullanarak elde etme
adımının bir devamı, hatta tamamlayıcısı olarak görmek mümkündür. Bütün
bunların sonucunda yönetimde kitap ve sünnetin uygulanmasını temin eden, Hz.
Peygamber’in (sav) vekili sıfatıyla görev yapan, devletin menfaatiyle şahsî ve
ailevî menfaatlerini birbirinden ayıran râşid halifelerin yerini, siyasî dengeleri
ve kuvveti esas alarak yönetim sergileyen, devleti hilâfet-saltanat karışımı
mutlak-irsî bir monarşi ile idare eden halifeler almıştır. Bu sebeple Emevî
hanedanı mensupları yine halife olarak anılmakla birlikte fiilen hükümdar
olmuşlardır. Artık göreve gelen halife, resmî unvanı bakımından olmasa da
bir melik, daha doğrusu Yunanlıların “tiran” dedikleri çeşitten bir kraldan
başka bir şey değildi. Nitekim Emevî halifelerinin pek çoğu bunu doğrular
bir şekilde icraatlarında İran veya Bizans hükümdarları gibi davranmışlardır.
Bundan dolayı Emevî hilâfetinin meşruiyeti hem yönetimi ellerinde tuttukları
11 Halîfe b. Hayyât, Tarih, s. 160-164; İbn Kuteybe, el-İmâme, I, 157-164; Taberî, Tarih, V,
301-304; İbn Abdirabbih, el-Ikdü’l-Ferîd, IV, 371-372; İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, III, 250-252;
İbn Kesîr, el-Bidâye, VIII, 79-81. Ayrıca bk. Atvan, Hüseyn, el-Emevîyyûn ve’l-Hilâfe,
Beyrut 1986, s. 83-95; Işş, Yûsuf, ed-Devletü’l-Ümevîyye, Dimaşk 2007, s. 159-165.