Kerbela - Cilt - Cumhuriyet Üniversitesi

Çeşitli Yönleriyle Kerbela • 271
kutsal özellikleri olan şahıslar olarak değil, eşitler arasında birinci (primus inter
pares) olarak kabul etmişlerdir. 9
Cahiliye dönemi Arap toplumunda kabile reisliği tespitinde adet olduğu
üzere babadan oğula geçme yerine soyun menfaatini koruyabilecek
nitelikteki herhangi bir üyenin istişare neticesinde seçilmesi prensibi takip
edilmiştir. Bu gelenek bir babanın yerine onun kardeşinin veya oğlunun
geçmesini kesin bir şekilde yasaklamaz. Ancak tercihte esas mesele reisin
oğlu veya yakını olmak değil, bu görev için en uygun ve layık kişiyi
bulmaktır. Dolayısıyla hak ettiği takdirde önceki reisin oğlunun da kabilenin
idaresine getirilmesi mümkündür. Şu farkla ki, buna karar verecek olan reisin
kendisi değil, kabile meclisidir. Buradan yola çıkarak Muaviye döneminde
eyaletlerin veliaht tayinine farklı tepki vermelerinde, geçmişte şahit oldukları
yönetim tecrübeleriyle doğrudan ilişkisi bulunduğunu ileri sürmek yanlış
olmaz. Nitekim Hicaz Araplarının idare geleneklerinden farklı olarak İslâm
öncesi dönemde gerek Sâsânî, gerekse Bizans idaresi altında yaşamış
bulunan topluluklar saltanatla idare edildikleri için, Muaviye’nin yeni
uygulamasına pek itirazda bulunmamışlardır.
Muaviye, oğlunun veliahtlığı konusunda Şam ve Iraklılardan genel
destek aldıktan sonra Medine’ye gelerek bu hususta sahâbe çocuklarını
ikna etmeye çalıştı. Ancak Hüseyin b. Ali, Abdullah b. Ömer,
Abdurrahman b. Ebû Bekir, Abdullah b. Zübeyr ve Abdullah b. Abbâs gibi
şahıslar bu hareketin istişârî hilâfetin terk edilmek suretiyle yönetim sisteminin
saltanata dönüşmesine sebep olacağını ileri sürerek Yezid’in veliaht tayinine
karşı çıktılar. 10 Daha sonra da Medine’yi terk ederek Mekke’ye gittiler.
Muaviye bu esnada Hz. Aişe ile görüşmek suretiyle oğluna biat alabilmek için
kendisinden yardım talep ettiyse de ondan da bir iltifat görmedi. Ondan sadece
muhataplarına karşı daha yumuşak ve saygılı davranması nasihatini dinledi.
Muaviye Medine’de bir müddet daha kaldıktan sonra Mekke’ye gitti.
Burada hac görevini yerine getirmesinin ardından ashâb çocuklarına tekrar
Yezid’in veliahtlığını onaylamaları çağrısında bulundu. Abdullah b. Zübeyr
kendisine, bu uygulamasından vazgeçerek Hz. Peygamber (sav) gibi yerine hiç
kimseyi bırakmamasını veya Hz. Ebû Bekir gibi davranarak Kureyş içinden
ancak kendi kabilesinden olmayan birisini tayin etmesini, bunu da istemezse
Hz. Ömer gibi halifelik meselesini Şûrâ’ya havale etmesini istedi. Yezid’e
biatten imtina eden diğer Müslümanlar da Abdullah b. Zübeyr’in kanaatini
paylaştıklarının söylediler. Muaviye bunun üzerine muhataplarına halka
9 Hamidullah, Muhammed, İslâm Peygamberi, (çev. Salih Tuğ), I-II, İstanbul 1991, I, 22;
Watt, W. M., Hz. Muhammed’in Mekke’si, (çev. Akif Ersin), Ankara 1995, s. 38.
10 İbn Kuteybe, el-İmâme, I, 148-150; Taberî, Tarih, V, 303-304, 343. Yezid’in veliahdlığına
itiraz sebepleri hakkında bk. Kılıç, Ünal, Yezid b. Muaviye, s. 139-163.