Kerbela - Cilt - Cumhuriyet Üniversitesi

270
• Adem Apak
ettikten sonra da veliaht olarak oğlu Yezid’in adını zikretmeye başladı.
Muaviye’nin bu kararına başta Kelbliler olmak üzere Şam’daki kabilelerin
büyük oranda destek verdikleri görülür. Esasında bölgeye çok eski dönemde
yerleşmiş bulunan Yemen Arapları, Bizans’a bağlı olmaları sebebiyle
hanedanlık sistemine yabancı da değillerdi. Muhtemeldir ki, bu sebeple
veliaht tayini kararını kolayca benimsediler. Üstelik onlar, Kelb kabilesine
mensup Meysun’dan dünyaya gelen, dolayısıyla yeğenleri olan Yezid’in
halife olmasından memnuniyet duydular. Şam bölgesinde Yemenliler
dışındaki diğer kabileler de eyaletlerinin menfaatinin devamı için iktidarı
elinde bulunduran tarafa destek olmuşlar, yönetimde hak ve meşruiyet
konusuyla pek ilgilenmemişlerdir. Bütün bunlar sebebiyle Şam bölesinde
Muaviye’nin kararı genel olarak kabul gördüğü açıktır. 4
Bölge valilerinin özel gayretiyle Kûfe ve Basralılar da halifenin veliaht
tayin etme kararına onay vermiş göründüler. 5 Muaviye’nin bu konuda kesin
destek alamadığı tek bölge olarak Hicaz’dır. Bu tavırda Şûrâ’nın terk
edilmek suretiyle Sahâbe uygulamalarının dikkate alınmaması, Yezid’in halk
içinde şuyû bulan şahsî özellikleri kadar, Hicaz Araplarının tarihlerinde
saltanat uygulamasına şahit olmamaları, hatta bu sistemi temelden
reddetmelerinin de etkisinin olduğu unutulmamalıdır. Bilindiği gibi, İslâm
öncesi dönemde Arap toplumunda kabileler, zenginlik ve şeref gibi şahsî
meziyetleri ile tanınan ve kendilerine şeyh, reis veya seyyid adı verilen kişiler
tarafından idare ediliyordu. 6 Yöneticilik bazı hallerde babadan oğula geçmekle
beraber bu mutlak bir kural değildi. Çünkü kabile hayatında üstünlük, ancak
ferdî hüner ve kabiliyete bağlıydı, yani reislikte nesep yakınlığından ziyâde
şahsî meziyetler tercih sebebiydi. 7 Cahiliye toplumu için kabilenin menfaati,
topluluğun güçlü ve dirayetli bir kişi tarafından idare edilmesini zorunlu
kılıyordu. Ayrıca ferdiyetlerine ve özgürlüklerine aşırı düşkünlükleri sebebiyle
çöl Arapları, hiç bir zaman kral yetki ve otoritesine sahip kişiler tarafından
yönetilmeye razı olmamışlar 8 , kabile reislerini diğer üyelerden üstün veya
4 Wellhausen, J., Arap Devleti ve Sukutu, (çev. Fikret Işıltan) Ankara 1963, s. 77.
5 İbn Abdirabbih, el-Ikdü’l-Ferîd, IV, 370-371; Mes‘ûdî, Mürûcü’z-Zeheb, III, 36-38.
6 Zeydan, Corci, İslâm Medeniyeti Tarihi, I-V, (çev.Zeki Meğamiz), İstanbul 1970, IV, 46.
7 Lewis, Bernard, Tarihte Araplar, (çev. Hakkı Dursun Yıldız), İstanbul 1979, s. 27.
8 Cevad Ali, el-Mufassal, I, 277. Araplar, gerek dışarıdan gelen, gerekse kendi içlerinden
çıkma ihtimali olan bir kralın idaresini kesinlikle reddetmişlerdir. Meselâ Bizans imparatoru
Jünstinyen, Kureyş’in Esed koluna mensub olan Osman b. Huveyris’e bir tac giydirerek onu
kendisine bağlı olarak Mekke kralı ilân etmiş, fakat bu emr-i vaki Mekke’de bizzat kendi
ailesi tarafından kabul edilmemiştir. İbn Hişam, es-Sîretü’n-Nebeviyye, (thk. Mustafa es-
Sakkâ-İbrahim el-Ebyârî-Abdülhâfız Şelebî), I-IV, Beyrut ts., I, 239; Süheylî, Ravzü’l-Ünüf,
(thk. Abdurrahman Vekil), I-VII, Kahire 1967, II, 394.