Kerbela - Cilt - Cumhuriyet Üniversitesi

Çeşitli Yönleriyle Kerbela • 115
kurutularak binaların yapımına başlanmış, git gide genişleyerek de büyük bir
yerleşim yeri haline gelmişti. Bu mahalle Hz. Abbâs’a nispetle Abbâsîye
mahallesi olarak adlandırılmıştır. 105
Kasabada 1 cami ve medrese, çeşitli topluluklara ait mescit ve 8
medrese ile 10 kadar sıbyân mektebi ve 1 rüştiye mektebi mevcuttu. Çarşısı
büyük ve mükemmeldi. Birçok hanı, kahve ve çayhaneleri ile toptan gıda
pazarları bulunuyordu. Sünnî ve Şiîlerden oluşan yerli halkın nüfusu ise 50
bini aşmaktaydı. 106 Halkı Arap ve Acemlerden oluşan Kerbela’da genel
olarak konuşulan dil, Arapça ve Farsça idi. Halkın bir kısmı ticaret ve
sanayiyle iştigal etmekteydi. Şehrin ekonomisine en büyük katkıyı
ziyaretçilerin hediyelik eşya olarak alıp götürdükleri tespihler, Âyet-i Kerîme
yazılı yazmalar ve benzeri eşyalarının satışı oluşturmaktaydı. 107 Şehir
etrafındaki bağ ve bahçelerin mahsülü olan hurma, meyve ve sebze boldu. 108
Şehrin asayişini bir Nizâmiye taburu ile Redîf taburu temin ederken, şehirde
İran devletinin ticârî maslahatgüzârı ile İngiltere devletinin bir konsolos
memuru bulunmaktaydı. 109
105 Osmanlı Vilâyet Salnamelerinde Bağdat, 112.
106 Şemseddin Sâmî bu rakamı 65 bin olarak vermektedir. Bk. Kâmûs, V, 3832. Bâbânzâde
Kerbela ve Necef ahalisinin 1/3 ünün dilenci olduğunu söylemekte ve şahit olduğu bir olayı
kitabında zikretmektedir: “Kerbela’nın Bâbu’l-Ğarbî’sinden Bâbu Bağdat’a kadar imtidâd
eden bir yoldan geçtim. Gördüğüm manzaranın fecâat ve sefaleti ebediyen hafızamda
menkûş olacaktır. Sokak sur ile haneler arasında gayet dar bir menfezden ibarettir. İşte bu
dar güzergâhda surun bedenlerinde birtakım delikler vücuda getirilmiş, bir baykuşun bile
barınamayacağı yarım metre yüksekliğinde bu kovukların her biri bir mesken olduğunu
görünce şaştım. O sakinlerine dikkat ettim kimi kör, kimi topal, kiminin yüzü gözü şiş, hâsılı
her biri bir illet-i sakîme ve müdhişeye mübtelâ, böyle pis ve murdar izbelerde oturanların
zaten sıhhatında ne hayır kalır? Bu sokak sekenesi fazla olarak sokağı kendilerine hela ittihaz
etmişler diğer taraftan sokağın hal-i levsini (pisliğini) gören diğer civar yerlerde ne kadar
levsiyyât var ise getirip oraya döküyorlar. Sokak rüzgar almaz, güneş almaz, fazla olarak
‘ufûnet (fena koku) insanı bunaltacak derecede şedid.. İşte bu sıkıntı berzahdan geçmek için
beş on dakika vaktim gitti. Çıktığım vakit başım dönmüş, safram kabarmış, yere düşmemek
için refikamın koluna dayanmağa mecbur kalmış idim. Şimdi bu suru yıkıp enkazındaki
taşlardan bir hastane binası yapmak istiyorlar. Bunu duyan ahali mahal-i ye’s içinde nâlân
(inleyen) bulunuyorlar. Hatta birkaç kadın ne olacağız? Evimizi elimizden alacaklar diye
ağlaya ağlaya beyan-ı hâl ettiler, ma’amafîh Kerbela belediyesi bu mahnak-ı mahbes
mahallini ümit ederim ki süratle hedm eder.”, Irak Mektupları, 149-151.
107 Şemseddin Sâmî bunlara ilave olarak yuvarlak buhurların da burada imal edildiğini
belirtmektedir. Kâmûs, V, 3832. Âli Bey de Türbenin çevresinde birtakım kehribâ, ‘akîk ve
Necef taşları satıcı ve tesbihci sergileri olduğunu söylemekte ve birçok Arap kadınının da
hurma yaprağından yapılmış hasır yelpazeler sattıklarını ifade etmektedir. Seyâhat Jurnali,
76. Bâbânzâde ise Kerbela, Necef ve Kâzımiyye kasabaları bütün hayatlarını burayı ziyaret
eden insanlara borçlu olduğunu zikretmektedir. Irak Mektupları, 149.
108 Sâmî, Kerbela’nın ihracatının ithalatının iki misli olduğunu belirtmekte ve yıllık geliri 55
bin lira iken giderlerinin 6 bin Osmanlı lirası olduğunu zikretmektedir. Kâmûs, V, 3834.
109 Osmanlı Vilâyet Salnamelerinde Bağdat, 113.