Ses Bilgisi, Metin, Sözlük - Turuz.info

Ünsüzlerin ünlüler üzerinde olan etkilerinden dolayı meydana gelen ses değişmeleri
dışında damak uyumuna aykırı olan bazı yabancı kökenli kelimelerin bölgemizde ünlü
uyumlarına uyduğu görünmektedir:
şeytan (Ar.) > şaytannarıŋ (18-84), bahçe (Far.) > ba▄şa (3-61) > bahşasaray (22-95),
beraber (Far.) > barabar (9-103);
Bölgemizde ince l sesinden dolayı kalın ünlülerin inceldiği örneklerine de
rastlanmaktadır:
hazır > azır > azırlenemĭz (2-92) > azırlegenner (4-98) > azırlegendiy (6-190) > azırler
(17-72);
Bölgemizde ekleşme sırasında bazı eklerin sadece kalın şekillerinin kullanılmasıyla
kalınlık incelik uyumunun bozulması gözlemlenmektedir:
kelı̇̆nım
(13-33), edıḳ (13-58), sı▄ pı̇̆şĭrıledı
(6-192), eşittım (3-322);
Bazı eklerin hem kalın hem de ince şekillerinin olmasına rağmen kalın köklü
kelimelerde ince sesli eklerin, ince köklü kelimelerde de kalın sesli eklerin kullanılması,
bezen de uyumlu halleri görünmektedir:
ḳoḳ > ḳoḳten (5-51), etmek > etmiyıḳ (6-32), yu▄u > yu▄ŭdan (19-81);
Yaptığımız incelemelere göre Köstence ağzında kalınlık incelik uyumu kelime kökünde
ve ekleşmede yalnız dar düz ünlülerin (ı,i) bulunduğu örneklerde genellikle
bozulmaktadır:
meselelerden (1-11), ▄asabalara ketkende (4-38), memleketĭnde (2-88), sebebımıznı
(1-6), şı̇̆
ğarsa▄ (1-65), dĭnlengen (1-178), üylengen (2-163), pĭtĭrgenner (4-26), üw͜
üwden (5-31), oḳsızler (5-115), dedelerım kelgende (10-11), üyrĕnecekmız (15-121).
4.2. Dudak uyumu
Bölgemizdeki ünlüler bir de küçük ünlü uyumu kuralı bakımından ele alınabilir.
Metinlerimizde bu kurala da uymayan birtakım değişikliklere uğrayan örneklere
rastlamaktayız. Bölgemizdeki ekleşmede kullanılan hemen hemen bütün eklerin
yuvarlak biçimleri bulunmamaktadır. Düzlük – yuvarlaklık uyumuna uymayan eklerden
75