Ses Bilgisi, Metin, Sözlük - Turuz.info

Tarihi düzleşme
muna (EUTS:89) > mında (3-139), ikigü (EUTS:61) > ekewı (7-9), kelür- (DLT:298) >
ketĭr- (1-180), kirü (OY:152) > gerı (1-74), ḳapuġ (KB:221) > ▄apĭn (2-82), ḳatun
(ETG:273) > ▄atĭn (2-85), artuḳ (EUTS:17) > artı▄ (1-159), yalaŋuz (ETG:308) >
caŋ▌ız (1-50), yaruḳ (KB:527) > carı▄ (12-249), yumurtḳa (EUTS:198) > cımırta
(3-267), ӓgsül- (ETG:263) > eksıĺmeye (9-18), teşük (NF:423) > teşı̇̆
k (12-139), tökül-
(DLT:644) > toġılíp (1-114), (/u, ü/ > /ı, i/);
badruḳ (ETG:266) > bayra▄ (12-19), una (ETG:305) > ana (17-63), ruze (Ar.) > oraza
(3-265), (/u/ > /a/);
sofra (NF:376) > sıprağa (13-70), (/o/ > /ı/).
Konuşma sırasında meydana gelen düzleşmeler:
bozdı▄ > bızdı▄ (18-50), bozmasın > bızmasĭn (3-65), (/o/ > /ı/);
borek > berek (19-110), (/o/ > /e/);
buşu▄ > bĭşĭ▄ (18-60), sarburma > sarmırma (3-310), turma▄ > tırsa (3-346), uşma▄ >
ışḫan (5-51), (/u/ > /ı/);
küyew > kiyew (5-130), tüḱan > tı̇̄ḱan
(19-93), büyük > biyı̇̆
▄ (5-96), (/ü/ > /i/).
4. Ses Uyumu
4.1. Damak Uyumu
Türkiye Türkçesi’nin ses bilgisi kurallarından en önemli olan büyük ve küçük ünlü
uyumları bölgemizde tam olarak gerçekleşmemiş durumundadır. Ele aldığımız ağızda
ünlü değişmeleri ünsüzlerin ünlüleri etkilemeleriyle ortaya çıkmış hadisedir. Üzerinde
durduğumuz bölge dilinin bir yazı dili, eğitim dili durumunda olmadığı, bir disipline
bağlı olarak gelişmesini sürdürmediği büyük ve küçük ünlü uyumlarının büyük ölçüde
bozulmasına yol açmıştır. Bölge tabakalaşmalarında görünen uyumsuzluğa sebep olan
durumlardan biri damak seslerinin ince ünlüleri kalınlaştırmasıdır.
Damak seslerinin etkisiyle oluşan ünlü kalınlaşması ile meydana gelen damak uyumu:
bahçe (Far.) > ba▄şa (3-61), gayri (Ar.) > ğayrı (2-194), kün (KB:301) > ġunı (2-19),
tökülmek (DLT:644) > toġılíp (1-114), öküz (EUTS:100) > oġĭz (2-150), yigit
(ETG:311) > cıġıtı (3-10);
74