Azra Erhat – Mitoloji Sözlüğü
Azra Erhat – Mitoloji Sözlüğü
Azra Erhat – Mitoloji Sözlüğü
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ERİNYS'I ı R<br />
bundan, bir erkek çocuk çıkarmış ortaya. Athena<br />
da çocuğu Kekrops'un kızlarına emanet<br />
etmiş (Aglauros). Bebeği sepette iki yılan<br />
arasında gören Kekrops kızları çıldırarak kendilerini<br />
Akropolis'ten aşağıya attıktan sonra,<br />
Erikhthonios - ki topraktan dogma bütün yaratıklar<br />
gibi yılan kuyrukluymuş - Athena'nın<br />
tapınağına kadar sürünmüş ve kalkanının altına<br />
girerek büyümüş. Kutsal alanda yetişen bu<br />
gence kral Kekrops sonradan Atina krallığını<br />
vermiş. Bir Nympha ile evlenen Erikhthonios<br />
Pandion'u yaratmış, Pandion'dan da Erekhteus<br />
dolmuş (Erekhteus).<br />
Erikhthonios'un dört atlı arabayı keşfettiği<br />
ve Atina'ya para ve Panathenaia bayramı gibi<br />
yenilikler getirdiği söylenir.<br />
Erinys'ler. Kimi zaman bir, kimi zaman birçok,<br />
kimi zaman da üç olarak gösterilen öç<br />
alma tanrıçaları Erinys'lerin doğumunu Hesiodos<br />
şöyle anlatır: Kronos anası Gaia'nın<br />
verdiği tırpanla Uranos'un hayalarını keser<br />
(Theog.276vd.):<br />
Koca Uranos geldi kara geceyle,<br />
indi yere arzudan yanıp tutuşarak,<br />
yaklaşıp sardı toprağı boydan boya.<br />
Ama pusuda bekleyen oğlu<br />
uzattı sol elini ve sağ elindeki tırpanla<br />
koskoca, upuzun, sivri dişli tırpanla<br />
biranda kesti babasının hayalarını<br />
ve kaldırıp attı arkasından bir yere.<br />
Ama boş değildi elinden savrulup giden:<br />
Kanlar fışkırıp saçıldı içinden<br />
ve hepsi gömüldü kaldı toprağın bağrında,<br />
ve bunlardan gebe kalan toprak yıllar sonra<br />
doğurdu yaman Erinys'leri, öç tanrıçalarını.<br />
Bu tanrıçalarla birlikte Devlet ve Orman<br />
perileri doğmuştur, der Hesiodos. Sayılarını<br />
ve isimlerini vermez. Sonraları Erinys'lerin üç<br />
kadın ve adlarının da Alekto, Tisiphone, Megaira<br />
olduğu kabul edilmiştir.<br />
Erinys'ler suçu işleyenin ve özellikle adam<br />
öldürenin peşine takılan köpekler diye düşünülür;<br />
bu köpekler dişidir, kan kokusunu hemen<br />
alıp koşarlar ve peşine takıldıkları suçluyu<br />
sonsuzca kovalayarak çıldırtırlar. Erinys'<br />
lerin en çok rol oynadıkları şiir eseri Aiskhylos'un<br />
"Agamemnon", "Khoephoroi" ve "Eumenldes"<br />
trilogia'sıdır. Bu eşsiz tragedya anıtinda<br />
son oyun Erinys'lerin adını taşımakta<br />
dır, ne var ki Yunanlıların sık sık başvurduğu<br />
"euphemismos" denilen bir dil çaresiyle<br />
Erinys'lere "Eumenides" yani "iyi niyetliler"<br />
adı takılmıştır. Bundan amaç, amansız tanrıçaları<br />
yatıştırmak, kötülüğü iyiliğe çevirmelerini<br />
sağlamaktır. Aynı görüşle, sert ve tehlikeli<br />
olarak bilinen Karadeniz'e "Pontos Eukseinos"<br />
yani konuksever deniz denirdi. Eumenides<br />
tragedyasında babası Agamemnon'u öldüren<br />
anası Klytaimestra'dan öç alan Orestes'in<br />
peşine takılan Erinys'ler sonunda birer<br />
af tanrıçasına dönüşürler, Orestes de böylece<br />
suçundan ve çektiği vicdan azabından arınmış,<br />
kurtulmuş olur. Bu sürecin nasıl sahneye<br />
konduğu üzerinde durmadan "suç" kavramını<br />
incelememiz gerek.<br />
İnsan ne zaman suç işler, yani adam öldürür?<br />
Yunan efsanesinde adam öldürme çokluk<br />
bir yanılgı sonucunda olur: Ate tanrıça insanı<br />
gaflete düşürür ve insan istemeyerek, kimi<br />
zaman bilmeyerek öldürür, kan döker. Bir<br />
de kan davası güderek, kısas kurallarını uygulayarak<br />
adam öldürür. Her iki halde de suçundan<br />
arınmak için çareler vardır, insan<br />
tanrılara yakarmak, kurbanlar kesmekle affını<br />
sağlayabilir. Zeus'un kızları sayılan Litai<br />
(Yalvan) tanrıçalar suçlular adına aracı olurlar,<br />
Zeus'tan bağışlamayı elde ederler (Yalvarırlar).<br />
Suçtan arınma yalnız tanrılar katında<br />
değil, insanlar arasında da mümkün olmalıydı;<br />
Homeros dünyasında bu suçun cezası bizim<br />
hak ve hukuk anlayışımıza göre hafiftir:<br />
Yurdunda adam öldüren yurdu için bir pislik,<br />
bir uğursuzluk sayılır, bu yüzden de sürülür,<br />
kendisi gidip sığınacak bir yer bulmalı, kendisini<br />
arındırmayı göze alan bir temiz adam<br />
bulmalı ve ona hizmet etmelidir. Homeros<br />
destanlarında adı geçen birçok ünlü yiğitler<br />
suç işlemiş kişilerdir. Sürgünde yaşarlar, ama<br />
konuklan seven ve koruyan Zeus tanrının kolu<br />
kanadı altında bulunduklarından sürgünleri<br />
tatlı gelir onlara. Bunlardan biri Patroklos,<br />
öbürü de AkhiUeus'un lalası Phoiniks'tir. Her<br />
ikisi de yurtlarından kovulmuş, Peleus'un yanına<br />
sığınmış kişilerdir (Patroklos, Phoiniks).<br />
Ne var ki işledikleri suçlar Erinys'lerin kovalamasını<br />
gerektirmez. Öç köpekleri herhangi<br />
bir adamı öldürenlerin peşine takılmaz, onlar<br />
babasını ve özellikle anasını öldüren suçluyu<br />
kovalarlar. Yunan mythos'unda ünlü bir ba-
Change language