Azra Erhat – Mitoloji Sözlüğü

yükselir sanki yerden,
Lübnan buhurunun dumanları.
Bakkhoş, elinde kızıl alev saçan narteks,
sihirli gür saçları rüzgârda,
koşturur peşinden dağlara düşmüş koroları.
Ve haykırır ruhları coşturan sesiyle:
''HeyBakkha'lar, koşun,
koşun Bakkha'larl
Irmağından altın akan Tmolos'u
şenlendiren kadınlar!
Kutlaym Dionysos'u
derin gümbürtülü davullarınızla;
Euhoi sesleriyle çağırın Euhios tanrıyı!
Phrygia'dan kopup gelen güzel çığlıklar
karışsın, sizi dağdan dağa koşturan
kavalların tatlı seslerine".
O zaman Bakkha, sevinç içinde,
sıçrar, çayıra giden bir tay gibi
anasının ardından;
atılır bir ok gibi ileri.
(1) ADLARI. Bu metinde de görüldüğü gibi
tanrıya bir adla değil, birçok adlarla seslenilmektedir:
Dionysos, Bakkhos, Bromios ve
Euhios, biraz ötede Dithyrambos ve başka
metinlerde de îakkhos ve lobakkhos. Hiçbir
Olympos tanrısı bu kadar çok adla anılmaz,
çok adlılık olsa olsa Anadolu Ana Tanrıçası
Kybele ve onun benzeri Artemis'te görülür.
Aynı kaynaktan olduğu yukarda okunan parça
boyunca da anlaşılan Dionysos'un adları
anlamlıdır. Birincisi yani Dionysos adı bugüne
bugün büsbütün açıklanmış değildir. Diove
-nysos diye iki kökenden katışıktır, Dio-
Zeus'un özneden gayrı hallerinde görülen
(Dios, Dia, Dii) kökeni taşımakta, ki bu köken
Latince Deus'ta görüldüğü gibi tanrı anlamına
gelmektedir, buna Nysa eklenince,
Dionysos Nysa tanrısı, giderek Nysa Zeus'udur
demek. Neymiş bu Nysa? "Vahşi
hayvanlar yatağı Nysa dağı" deniyor Bakkha'larda,
tıpkı İda dağı için Homeros metinlerinde
söylendiği gibi. Ama Nysa İda ile bir tutulmuyor,
açıklamalarda Nysa, efsanelik bir
dağ diye gösteriliyor: Hermes, Zeus'un buyruğuyla
Dionysos'u çocukken bu dağın perilerine
emanet etmiş (tıpkı Zeus'un Girit mağaralarında
nympha'larca büyütüldüğü gibi),
bu dag ise Homeros'un İlyada'sında Trakya'da
gösterilir (İl. VI, 133), ama Tesalya'da,
Makedonya'da, giderek Hindistan ve Arabistan'da
da Nysa dağları vardır, Anadolıı'd.ı İm
adı taşıyan birkaç dag ve Aydın yöresinde
Nysa (Sultanhisar) adlı bir kentin yıkıntıları
da görülür. Dionysos'un baştanrısı olduğu
dağ hangisidir? Herhalde özellikle hiçbiri, bu
Nysa adı Olympos ve İda gibi yüksek dağlara
verilen bir genel ad olsa gerek, tanrı da
bir doğa tanrısı olarak yüksek bir dağın doruğunda
doğmuş ve o dağla simgelenmektedir.
Dionysos adının etimolojisi böylece açıklanmadığı
gibi (kimi mitograflar bu adın iki kez
doğan anlamına geldiğini ileri sürerler, ne
var ki bu açıklama Yunancada desteksiz kalır)
tanrıya verilen öbür adlar da anlamsızdır.
Bakkhos ne demek? "Bakkheuo" diye bir fiil,
"bakkheion" diye bir isim geçer sözlüklerde,
bunlar Bakkhos coşkusuna kapılmak, Bakkhos
gizemlerini kutlamak anlamını taşır ve
Bakkhos adının kendisini açıklamaz. Bakkhos
adının Trakya kaynaklı olduğu ileri sürülse
de, İobakkhos olarak da karşımıza çıkması
düşündürücüdür ve Bromios, Euhios ve îakkhos
gibi, tanrının öbür adları gibi bir ses benzetmesi,
bir ünlemden türediği kanısını uyandırır.
Gerçekten de Euhios, Bakkha'lar alayı
nın kırda, bayırda kendinden geçmiş olarak
tanrı coşkusu içinde koşunca bağırdığı "Euhoy"
ya da "Euhay" seslerinden türemedir,'
İakkhos ise çığlık anlamına gelen "iakkhe"
sözcüğünün erkek adına çevrilmesidir. Bromios'a
gelince, açıkça bir ses benzetmesidir
ve gürleyen, gümbürtülü anlamındaki bu sıfatın
ve ondan türeme su, ateş, fırtına ve davul
gürültüsünü yansıttığı görülür. Dionysos doğayla
karışan, doğayı simgeleyen ve tanrı olduğuna
göre, adları da insanın doğa karşısında
çıkardığı ses ve ünlemlerle dile getirilir. Bu
adlarının ardında ya da kaynağında insan düşüncesi
ve mantığıyla kurulmuş bir kavramsal
sözcük arama boşunadır. Dionysos coşkusu,
yani şarap ve sarhoşluk insanları içinde yaşadıkları
kalıpların baskısından da kurtardığı
içindir ki, bu tanrıya Yunanca "Eleutheros",
hür, özgür, özgürlük veren sıfatı takılmış, Roma
dininde de Dionysos'un Latince adı, tam
bu anlama gelen Liber olmuştur.
(2) DOĞUŞU. Dionysos dışardan gelme İm
tanrıdır, hem yabancı, hem de Hellen pantlıeon'una
aykırı düşen bir tanrıdır. Bu tanrıyı