Azra Erhat – Mitoloji Sözlüğü

Tanrıçanın onuruna düzenlenen Panathenai
bayramı Hellen dünyasında hem din, hem de
kültür ve sanat bakımından büyük bir yer tutmuş,
Parthenon ve onun kabartmaları gibi
ilkçağın en değerli yapıtlarının bazılarını esinlenmiştir.
Atlantis. Yunan ilkçağında mythos yaratma
işine koyulmamış hiçbir yazar yoktur. Filozoflar
bile bu çabaya katılırlar, en başta da Platon.
Bazı diyologlarınm sonunda, gerçekdışı
ve gerçeküstü bir düzeni örnek olarak göstermek
için canlandırdığı öbür dünya efsaneleri
bir yana, Timaios ve Kritias diyaloglarında,
başka hiçbir kaynakta izine rastlanmayan bir
yitik ülke masalı uydurur. Bunu niçin yapar?
Timaios'ta Atina'lı devlet adamı ve şair Solon'un
Mısır'a gidişi anlatılır, Nil deltasında
bulunan Sais kentinin rahipleriyle konuşur
Solon, biri ona şöyle der (Tim. 22 b):
— Ey Solon, Solon, siz Hellen'ler hep çocuk
kalırsınız, yaslanmış bir tek Hellen yoktur.
T- Ne demek istiyorsun?
— Ruhunuz genç hepinizin, çünkü eski bir
geleneğe dayanan ne bir görüsünüz var, ne de
zamanla kocalmış bir bilginiz.
Bu sözün doğruluğu en iyi mythos'ta görülür,
zaman kavramı bilmez mythos, tarih dışı
insan gerçeklerini yansıtmak, canlandırmak
ve Atina devletine dokuz bin yıl öncesine kadar
uzanan bir tarih yaratmak hevesine kapılmış
olsa gerek. Her neyse, günümüze dek romanlara,
filmlere konu olan ve tarihçilerle
coğrafyacıların üstünde kafa patlattıkları Atlantis
efsanesi, Timaios diyalogunda başlayıp,
bitmemiş Kritias diyalogunda yanda kalıyorsa
da, şöyle özetlenebilir:
Atlantis, Batıda Herakles sütunları (Cebelitarık)
yoluyla Akdeniz'den Okeanos'a çıkıldığı
yerde karşılaşılan büyük bir ada ve çevresindeki
takımadalara verilen admış. Korkunç
depremler sonucunda suların altına gömülen
bu ada bir zamanlar Libya ile Asya'nın bir
arada kapladıkları alandan daha yaygınmış.
Dünyanın kuruluşunda tanrılar yeryüzünü
aralarında paylaşırken, Atina, tanrılardan Athena
ve Hephaistos'a, Atlantis de Poseidon'a
düşmüş. Atlantis yerlilerinden Euenor'un
bir kızı varmış. Poseidon, bu kızı sev­
miş, onu merkez adaya bir kaleye yerleştir
miş ve beş kuşak erkek çocuk yetiştirimiş
onunla birlikte. Tanrı sonra adayı on bölgeye
bölmüş, en büyük oğlu Atlas'ı hepsinin kralı
olarak öbür oğulları arasında dağıttığı bölgelerin
başına getirmiş. Atlantis bitkileri, hayvanları
ve özellikle madenleriyle çok zengin
bir ülkeymiş: altın, bakır, demir ve "oreikhalkos"
(yani dag bakırı) diye ateş gibi parlak bir
madeni varmış; yöneticiler surlar, köprüler,
kanallar ve tünellerle bezenmiş kentler, limanlar
kurarak ülkeyi son derecede uygar bir
hale sokmuşlar. Ülkenin sosyal yapısı, askerlik
durumu üstünde durup, başkentte yılda bir
yapılan bir törene ve bu tören sırasında kesilen
boğa kurbanlarına değindikten sonra,
Kritias diyalogu birdenbire kesilir. Ancak Timaios
diyalogunda Mısırlı rahibin ağzından
öğrenilen Atina'nın dokuz, on bin yıl önce
bu ülkeyle savaşa giriştiğidir. Atlantis fazla
güç kazanmış ve Akdeniz'in büyük uluslarını
köle durumuna sokacak bir saldırıya geçmiş
de, Atina hem kenefini, hem de bütün komşularını
tek başına kurtarmış bu afetten. Ne
var ki, bir gece deprem Atlantis'i haritadan
şilince, Atina'nın oraya gönderdiği ordu Atlant'larla
birlikte yok olur. Atina'nın bu eski
tarihi üstünde hiçbir bilgisi olmayışı, bu ünlü
olayı bir Mısır'lı rahibin ağzından öğrenmesi
bütün öyküyü Platon'un uydurduğu kanısını
uyandırmakla beraber, insanda tuhaf bir izlenim
bırakmaktadır. Hiçbir zaman çözülememiş
bu gizdir ki, Timaios ile Kritias diyaloglarının
ütopya, yani hayal beldeleri anlatan öyküler
arasında özlü bir yer tutmasına yol
açar.
Atlas. (1) Titan lapetos Okeanos kızı Klymene
(başka bir kaynağa göre Asia) ile evlenir
ve Atlas, Menoitios, Prometheus, Epimentheus
diye dört oğlu olur (Tab.3). İki tanrı kuşağı
arasında bulunup Olympos'lulara baş
kaldıran bu dev yapılı yaratıklara eserlerinde
özel bir yer ayıran Hesiodos Theogonia'da
(Theog. 507 vd.) onları şöyle tanımlar-.
lapetos aldı Klymene 'yi,
güzel topuklu Okeanos kızını,
girdi onunla gerdeğe ve bir oğlu oldu:
Azgın yürekli Atlas tanrı.
Çılgınlığı ve aşırı gücü yüzünden