Azra Erhat – Mitoloji Sözlüğü
Azra Erhat – Mitoloji Sözlüğü
Azra Erhat – Mitoloji Sözlüğü
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
da çok memeli, başı taçlı, gövdesi birçok figürlerle<br />
örtülü, ayakta duran, büyük boy heykeli<br />
herhalde çok eski, ilkel bir imgenin geliştirilmiş<br />
biçimidir. Bu ilkel imge ise bir "ksoanon",<br />
yani hemen de hiç yontulmamış bir<br />
tahta heykel, ya da Pessinus'taki Kybele için<br />
olduğu gibi bir "diopetes" yani gökten düşmüş<br />
sayılan bir taştı. Zamanla tanrıçanın imgesi<br />
zengileşerek, Artemis'in bütün niteliklerini<br />
dile getiren yüklü ve süslü bir heykel olmuştur.<br />
Bu haliyle Artemis heykeli tanrıçanın doğaya<br />
egemenliğini de, uygarlığın her türlüsünde<br />
yöneticiliğini de simgeler: Başının üstünde üç<br />
kat kule biçiminde üç tapınak taşır, bununla<br />
kırları olduğu kadar şehirleri de koruduğu<br />
gösterilir; derin ve ciddi bakışları sonsuzluğa<br />
dikilidir, tanrıçanın ulu gücünü yansıtır, ensesi<br />
dolunay biçiminde bir diskle çevrilidir, alnında<br />
hilâl taşır, böylece ay tanrıçası olduğu<br />
belirlenir, diskin her iki yanında beşer griffon,<br />
yani kartal başlı aslan vardır ve boynunda<br />
zodiak işaretlerinden örülmüş kalın bir<br />
gerdanlık sarkar. Onun altında da dört kat<br />
meme görülür. "Polymastos" yani çok memeli<br />
diye tanımlanan heykelin meme sayısı<br />
17 ile 40 arasında değişir. Ama bu memelerin<br />
ucu olmadığından kimi bilginler bunları<br />
hurma ya da erkek arı gövdeleri diye yorumlamak<br />
yoluna gitmişlerdir. Tanrıçanın An<br />
Kraliçesi unvanıyla ilgili görülen bu sarkıntılar<br />
ne olursa olsun, Artemis'in bolluk ve bereket<br />
simgeleridir. Eteği altı kat dörtgen biçiminde<br />
plaklara bölünmüştür, her dörtgenin içinde<br />
kabartma aslanlar, keçiler, boğalar, griffon'lar,<br />
sfenks'ler ve arılar görülür, bunların<br />
ortada olanları üçer üçer dizilmiştir. Gövdesini<br />
saran bütün bu simgesel süsler tanrıçanın<br />
kutsal tahta yonutuna zaman zaman giydirilen<br />
birer giysi niteliğinde olsa gerek. Nitekim<br />
Efes'te tanrıçanın giysilerini korumakla görevli<br />
soylu genç kızlar bulunduğu, bunların kız<br />
oğlan kız oldukları sürece hizmet gördükleri,<br />
evlenince ayrılıp yerlerini başka kızlara bıraktıkları<br />
bilinir. Tanrıça heykelinin değişmez<br />
kutsal simgelerinden biri de üç sayısıdır. Bu<br />
sayı ile Artemis'in üçlü karakteri dile gelmekte,<br />
hem kız, hem evli kadın, hem de ana olarak<br />
yaşam sürecinin bütününe egemenliği<br />
simgelenmektedir. Tanrıça evrenseldir: Sü<br />
rekli değişim halinde olan ayı etkisi altında<br />
tutar, doğum yeri çok doğurgan diye bilinen<br />
bıldırcınla ilgilidir, arıların kraliçesi, uygarlığın<br />
koruyucusudur, gökte ve yeryüzündeki gerçek<br />
ve gerçeküstü bütün yaratıklar onun buyrugundadır.<br />
İnsanların da, hayvanların da<br />
ecesi, bütün doğanın yöneticisidir.<br />
Efes'li Artemis'in Ana Tanrıça ile paylaştığı<br />
bu nitelikleri İonya'ya özgü bir biçimde ve<br />
Prygia'da tapınılan Kybele'ninkilerden ayrı<br />
motif ve simgelerle dile getirrriesi, üstünde<br />
durulması gereken bir özellikti/, lonya, düşünürleri<br />
ve sanatçılarıyla uygarlık dünyasına<br />
nasıl öncülük etmişse, Ana Tanrıça imgesini<br />
yaratmakta da başka hiçbir ülke ve yörede<br />
erişilemeyen bir yetkinliğe ulaşmış, göz kamaştırıcı<br />
bir başarı ortaya çıkarmıştır. Bu eşsiz<br />
sanat anıtıyla çığır açıcı eşsiz bir düşüncenin<br />
taşıyıcısı olan Efes'li Herakleitos arasında<br />
ilişki kurmamak için kör olmalı. Kaldı ki doğada<br />
akışı görüp evreyi ilk dile getiren büyük<br />
filozofun düşüncesini Artemis tapınağında<br />
tanrıçanın imgesine baka baka geliştirdiğini<br />
de biliyoruz.<br />
c) Tapmağı. Artemis'in Efes'teki tapınağı<br />
Artemision dünyanın yedi harikalarından biriydi.<br />
İlkçağ yazarları onu anlatmakla bitiremezler.<br />
190 metre boyunda, 55 metre enindeki<br />
yapı İonya üslubunda 127 sütun üstüne<br />
kurulmuştu. 15 metre yükseklikteki bu sütunların<br />
36'sı kabartmalarla süslüydü, bunların<br />
biri ünlü heykeltıraş Skopas'ın elinden çıkmıştı.<br />
Sunağı Praksiteles'in eseriydi, içinde<br />
bulunan Amazon'lar anıtının heykellerinin<br />
yapılmasında Polykleitos, Pheidias, Kresilas,<br />
Kydon gibi Yunan ilkçağının en büyük sanatçıları<br />
çalışmış, resimleri Efes yurttaşı olan<br />
Apelles'in elinden çıkmıştı. En parlak çağında<br />
Artemision Atina'daki Parthenon'dan<br />
dört kat büyük olup akıllara durgunluk veren<br />
bir yapıydı.<br />
Artemis'e adanmış kutsal bir alanda I.Ö.<br />
652 yılında bitirilen ilk taş tapınak Kimmer'lerin<br />
Anadolu'ya saldırısında yıkılmış ve<br />
İ.Ö. 564-546 yıllarında, bir dünya harikası<br />
sayılan asıl Artemision kurulmuştu. Büyük İskender<br />
zamanına kadar tapınak olduğu gibi<br />
kalmış ve Ege yöresini ele geçiren yabancı<br />
idarelerce de saygı görmüştü. İskender'in
Change language