Azra Erhat – Mitoloji Sözlüğü
Azra Erhat – Mitoloji Sözlüğü
Azra Erhat – Mitoloji Sözlüğü
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Artemis'in avcı kız ve kesinlikle kiz oğlan<br />
kız olarak nitelikleri Homeros destanlarında<br />
pek belirtilmiş değildir. Yalnız Odysseia'da<br />
denizden kurtulan Odysseus Phaiak'lar kralının<br />
kızı Nausikaa'yı hizmetçilerinin arasında<br />
görürken şöyle seslenir (Od. VI, 149 vd.):<br />
Yalvarırım, kraliçem sana,<br />
ister tanrı ol, ister insan.<br />
Yaygın göklerdeki tanrılardansın.<br />
u/u Zeus'un kızı Artemis olmalısın,<br />
görünüşün, boyun bosun,dipdiri<br />
bedeninle tıpkı osun.<br />
Burada Odysseus'un demek istediği şu:<br />
Tanrıçaların da, kadınların da en güzelisin.<br />
Nitekim birçok yerlerde Artemis "Kalliste"<br />
(en güzeli) adıyla anılır. Doğada egemen,<br />
canlıların ölüm, kalımını elinde tutan güçlü<br />
tanrıça kavramından doğanın içinde hayvanlarla<br />
birlikte yaşayan, ormanlarda derelerde<br />
ağaç ve su perileriyle dolaşıp eğlenen avcı kız<br />
ve özellikle kız oğlan kız tanrıça kavramına<br />
geçiş, yani Efes'li Artemis'ten Hellenistik ve<br />
Latin şiirindeki Diana'ya geçiş kolayca anlaşılır<br />
doğal ve olağan bir geçiştir. Sürekli bir evre<br />
içinde gördüğümüz Artemis figürü böylece<br />
avcılık ve bakirelikle ilgili efsane ve masallarda<br />
rol almış (Aktaion) ve ay tanrıçası Selene,<br />
gecenin karanlık güçlerine egemen Hekate<br />
ile bir tutulmuştur. Biz yalnız şunu belirtmek<br />
isteriz ki, mythos'un kaynağı sayılan Homeros<br />
destanlarında karşımıza çıkan Artemis<br />
sonraki yazının avcı tanrıçasından çok kişiliğinde<br />
dişi yaratığın üç aşamasını, yani kızlık,<br />
kadınlık ve analık aşamalarını da birleştiren<br />
büyük Efes'li tanrıçaya benzemektedir. Burdan<br />
çıkan sonuç da şu ki, Yunan din ve efsanesindeki<br />
Artemis kaynağını Anadolulu tanrıçadan<br />
almaktadır-, birçok mythos yazarlarının<br />
bugüne dek ileri sürdükleri tezin tersine<br />
Yunan asıllı olan Artemis sonradan Asia'lı<br />
Ana Tanrıça ile birleştirilmiş değildir. Bu tanrıçanın<br />
başka önemli bir kaynağı da Girit'tir.<br />
Britomartis ve Diktynna diye anılan Girit' li<br />
Artemis'ten bu adlar altında söz edilecek,<br />
Efes'li Artemis ise ayrı bir bölüme konu olacaktır.<br />
(4) EFESLİ ARTEMİS. Ephesos kazıları sırasında<br />
bulunan biri büyük, ikisi küçük üç Arte<br />
mis heykeli arkeolojide olduğu kadar, dünya<br />
( l I V I I I- II r<br />
din tarihinde de çığır açmıştır, Çünkü çok<br />
memeli Artemis figürlerinden daha önce ortaya<br />
çıkıp Avrupa müzelerinde korunan tek<br />
tük örnekler var idiyse de, bu tanrıça tipinin<br />
Efes'e özgü olduğu ve Efes'te yapıldığı kesinlikle<br />
bilinmiyor, yahut bilinse bile Ege tarih ve<br />
sanatına ışık tutmak amacıyla değerlendiril<br />
miyordu. Bugün bu Artemis heykellerini canlı<br />
canlı karşımızda görmekle, yalnız bu tanrıçayı<br />
değil, onunla ilgili bütün bir tanrı dünyasını,<br />
arkasında da koca bir tarih çağım aydınlatabiliyor,<br />
gizli ya da karanlık kalmış birçok bilimsel<br />
sorunun çözümüne gidebiliyoruz. Dahası<br />
var, değeri paha biçilmez, güzelliği dillere<br />
destan Artemis Ege'nin şanını dünyaya yayarak<br />
Türkiye turizmine çok önemli bir ileri<br />
adım artırmıştır. Halikarnas Balıkçısı Cevat<br />
Şakir'in İngilizce olarak yazdığı ve İzmir Tercüman<br />
Rehber Derneğince 1971'de yayımlanan<br />
"Asia Minör" adlı broşür Efes'li Artemis<br />
üstüne bütün bilgileri toplamakta ve tanrıçanın<br />
bugüne dek yapılmamış bir tanımını yapmaktadır.<br />
Aşağıdaki yazıda bu broşürden fay<br />
dalanılmıştır:<br />
a) Kaynağı. Efes'li Artemis'in kaynağı hiç<br />
şüphe yok ki Anadolulu Ana Tanrıçadır. Sümer'lerden<br />
önce var olduğu Çatalhöyük kazılarından<br />
anlaşılan ve Sümer'lerce Mâ ya da<br />
Marienna, Hitti'lerce Kupapa, Kubaba ya da<br />
Hepa, Suriye'den Arabistan'a kadar olan bölgede<br />
Lat, Girit'te Rhea, Phrygia'da Kybele,<br />
Lykia'da Leto olarak adlandırılan bu büyük<br />
bereket tanrıçasının Efes'e ne zaman geldiği,<br />
orada Artemis adıyla kültünün ne zaman başladığı<br />
kesinlikle saptanamazsa da, bu tanrıçanın<br />
Phrygia, Lydia ve Minoen Girit kültlerinin<br />
etkisi altında çeşitli evreler geçirerek yukarda<br />
adları sayılan tanrıçalardan ayrıldığı ve<br />
bugün Efes'li Artemis biçmine girdiği apaçıktır.<br />
Bu evreyi çağı çağına izleyemezsek de,<br />
arkeolojik bulgularla yazılı metinlerin karşılaştırılmasından<br />
Efes'li Artemis'in İsa'dan önce<br />
II. bin yılda Efes yöresine yerleşmiş olduğu<br />
kanısına varılabilir.<br />
b) İmgesi. Ana Tanrıça'nın bütün Akdeniz<br />
çevresinde ve özellikle Orta Anadolu'da bulunmuş<br />
çeşitli imgeleri, idol, figürin ve küçük<br />
heykelleri arasında Efes'li Artemis apayrı bir<br />
yer tutar. Efes'teki Artemislon adlı tapınağın-
Change language