Azra Erhat – Mitoloji Sözlüğü

nçaya altını biz daha çok yakıştırabiliri*. Baş
ka bir sıfatı ise onun Apollon'l.ı lı.ıglcinl ısını
daha açıkça belirtmektedir. Delos'lu Apollon'un
bir tıpkısı olan Artemis'e övgüde şöyle
deniyor:
Artemis'i övelim, Musa, okçu tanrının kız
kardeşini
Apollon 'la birlikte büyümüştür ok atan o
kız oğlan kız,
atlarına yoğun sazlı Meles ırmağından su
içirir
ve Smyrna'dan hızla geçerek
sürer altın arabasını bağlık Klaros'a doğru,
ki orada taht kurmuştur gümüş yaylı tanrı-,
orada bekler hedefi vuran tanrı
kardeşi okçu tanrıçanın gelmesini.
Homerik denilen bu övgünün başlangıcındaki
bu dizeler iki bakımdan ilgi çekicidir: Biri
Artemis'in İzmir, Klaros ve Homeros'un atası
sayılan İzmir'deki Meles suyuyla ilişkisini açığa
vurur, burada her iki tanrının da Ege bölgesinden
oldukları, oradan kaynak alıp oraya
yerleştikleri anlaşılır; ikincisi Apollon için kullanılan
"Hekatos" ve "Hekatebolos" ek adlarıdır
ki bunları "okçu, okuyla hedefi vuran"
diye çevirdiğimiz halde tam anlam ve kaynaklarını
bilmemekteyiz. İlerde görüleceği gibi
Artemis'le Helios soyundan bir ay ve büyü
tanrıçası olan Hekate arasında yakınlık, benzerlik
vardır, o kadar ki bu iki tanrıça kimi
yerde birbirine karışır. Hekate'nin adı da Hekatos
gibi çözümlenmemiş bir kökendendir.
Bu aydınlanmamış köken Apollon, Artemis,
Hekate üçlüsünün Anadolu ile daha bir ilişkisini
mi dile getirir acaba?
Ilyada'nın XXI. bölümünde Akhilleus'un eli
atanda can veren Hektor'u savunup savunmamak
konusunda tanrılar arasında tartışma
vardır. Apollon bezmiştir, insanları kendi kaderlerine
bırakmak düşüncesindedir. Derken
Artemis, kardeşine sertçe çıkışır (İl. XXI, 470
vd.):
Ama kız kardeşi, yabani hayvanlar
tanrıçası, çıkıştı ona,
konuştu avcı Artemis, küçük düşürdü onu:
"Kaçıyorsun demek, okçu tanrı,
Poseidon'a bırakıyorsun zaferi büsbütün,
hak etmediği bir ün veriyorsun ona,
Ne diye bir yayın var sentn, aptal,
yaramadıktan sonra o yay İşine?".
Yabani hayvanlar tanrıçası diye çevrilen
"potnia theron" Ana Tanrıça Kybele'nln w
ona özgü bir sıfattır, llyada'da Artemis'in bu
nitelikle adlandırılması dikkati çeker, Artemis'in
Anadolu'yla ilişkisini bir daha açıklar,
Efes'li Artemis'le ilişkiyi kurar. Hele bundan
sonra Hera'nın tartışmaya karışıp Troya'dan
yana olduğu için Artemis'e karşı öfkelenmesi
büsbütün anlamlıdır (İl. XXI, 381 vd.):
Bana karşı komak mı şimdi niyetin,
utanmaz köpek?
istersen yay taşıyıcısı ol sen,
kadınlara karşı aslan yapmışsa da seni
Zeus
istediğini öldürmek gücünü vermişsede
sana,
zor ölçersin gücünü benim gücümle.
Git dağlara, yaban keçilerini öldür,
kendinden güçlüyle savaşmaktansa bu
daha iyi.
Aşağıda tanrıçanın niteliklerini ele alırken
incelediğimiz bu parçalar Artemis'in adı, sanıyla
bir Anadolu'lu tanrıça olarak karşımıza
çıktığını belirler.
(2) DOĞUŞU. Delos'lu Apollon'a övgüde
şöyle denir:
Selam sana, ey ulu Leto,
Bu parlak çocukların anası, mutlu ana,
sensin kral Apollon'u, okçu Artemis'i
doğuran,
kayalı Delos'ta doğurduydun oğlunu,
vermiştin sırtını koca dağa, Kynthos'un
sarp eteklerine,
kızını Ortygie'de doğurduydun,
tnopos akıntılarının orada,
bir Fenike ağacı dibinde.
Bu metinden açıkça anlaşılan şu ki Leto önce
Apollon'u Delos'ta, sonra da Artemis'i
Ortygie, ya da Ortygia denilen yerde doğurdu.
"Ortyks" Yunanca bıldırcın demek olduğuna
göre, bu bıldırcın yeri, ya da adası neredeydi?
Bu da tartışma konusu. İlkçağda birçok
yerler Ortygia adıyla anılmakta, hepsi de
Artemis'e yurt olmak hevesini gütmekteydi.
Bir açıklamaya göre Ortygia Delos adasının
eski adıymış, üstünde doğduktan sonra Apollon
adını Delos, yani Parlak Ada olarak değiştirmiş.
Ne var ki bu açıklama övgüde söy 1
lenene uymuyor, övgüde Delos'la Ortygia ayrı
yerler olarak gösteriliyor, şu farkla ki Ino
','/