Azra Erhat – Mitoloji Sözlüğü

AI'OI I .ON
atkılarda dolaşırsın, İnsanlar arasında kimi
vakit,
sensin efendisi Lykia'nın, sevimli
Maionia'nın efendisi
Miletos da senindi, kıyıdaki o büyülü şehir
senin malın,
nice tapınakların oldu senin, nice kutsal
koruların oldu;
yüce dağ başları şenin oldu, ovalara bakan
dağ başları,
senin oldu denize dökülen nice ırmaklar;
ama gönlünü sevindiren yer, ey tanrı,
Delos'tu.asıl.
Bu övgüde Yunanistan'la tanrı arasında
bağlantı kuracak bir tek söz yok. Olympos
doruğunda tanrılar toplantısına varıp da aşırı
bir saygıyla karşılandığı zaman bile Apollon
sanki başka bir diyardan gelmektedir Olympos'lu
tanrılar arasına. Bu güçlü tanrının Leto'nun
oğlu olduğu, Leto'nun da Lykia'da Leda
yahut Lat adıyla anılan Anadolu'nun Ana
Tanrıçasından başkası olmadığı göz önüne
alınırsa, Yunan tanrı dünyasına sonradan katılan
ve adı bile Yunanca olmayan Apollon'un
Kybele'nin oğlu Attis'le bir tutulması
gerekmez mi? Bu konuda Halikarnas Balıkçısının
kılavuzluğuna dayandığımı ve Z. Taşlıklıoglu'nun
"Tanrı Apollon ve Anadolu ile Münasebeti"
(İstanbul 1954) adlı araştırmasından
faydalandığımı belirtmek isterim.
(4) BİLÎCİLİK MERKEZLERİ. Apollon'un
esinlediği öngörme yetisiyle insanlar, kadın
ya da erkek "mantis" yani bilici, falcı, kâhin
olur. Biliciligm ilkçağda nail geliştiğini ve ne
büyük bir rol oynadığını tarihçiler anlatmakla
bitiremez. Bu sanat, bilicilik merkezlerine tükenmez
bir gelir kaynağı olmuş. Delos övgüsünde
Leto kurak ve kayalık adacığa parlak
bir gelecek müjdeler:
Senin olursa okçu tanrı Apollon'un
tapmağı,
görürsün, insanlar yüzlük kurbanlarla nasıl
buraya gelir,
nasıl toplanır insanlar burada ve dumanlar
tüter
yanan yağlı etlerden, hiç durmadan;
madem si'nin toprağında hiç bereket yok,
sen de beslenir semirirsin başka elden.
Bir tanrıçanın ağzından dile gelen bu modern
turizm anlayışı Yunanistan'da pek tutunmuş
ve Delphoi bu politikayı benimseye­
rek göz kamaştırıcı bir zenginlik toplamış,
öbür bilicilik merkezlerini zamanla gölgede
bırakmıştır. Ne var ki bu sonradan olmuş, ilk
ve en eski bilicilik merkezleriyse Anadolu'dadır.
Boğazlardan başlayarak bütün Ege ve Akdeniz
kıyıları Apollon'un bilicilik merkezlerinden
bir çelenkle çevrilmiş gibidir. Bunların kiminin
izi silinmiş, Didyma tapınağı gibi, kimisi
de akıllara durgunluk veren koca bir anıt
gibi dikilir karşımızda. Ama bunları saymakla
bitiremeyiz; Troya'nın yanıbaşında Thymbra'
lı Apollon tapınağı vardır ki, tanrı orada Helenos'la
Kassandra'ya esinlemiş biliciligi, Laokoon
o tapınağın rahibidir (Helenos, Kassandra,
Laokoon). Biraz ötede Khryse, Killa,
Zeleia var, yerleri pek bilinmeyen bu merkezlerin
de önemli olduğu anlaşılır İlyada'dan.
Sonra sırayla bugün de bilinen merkezler:
Gryneion, Erythrai, Klaros, Didyma ve tanrının
asıl doğum yeri ve yurdu sayılan Patara,
bunların arasında daha bir sürü kutsaklar ve
Ksanthos (Kocaçay) vadisiyle Pamphylia'ya
kadar uzanan bütün Lykia kıyıları vardır. Biliciligin
de bu merkezlerden çıkıp Yunanistan'a
yayıldığı hem efsane, hem de arkeolojik
bulgularla kanıtlanır. Helenos'la Kassandra
bir yana, Milletos'un kurduğu büyük Didyma
tapınağı ve onu işleten Brankhos oğulları
(Brankhos) da bir yana, Erythrai (ildir) bilicisi
Sibylla adıyla dünyaya ün salmıştı. Bu bilicilerin
en ünlüsü Herophile, tıpkı İlyada'nın ilk
dizelerinde adı geçen Khryses gibi Srnintheus
Apollon'un tapıcısı bir kadındır. Srnintheus
ek adı, fare ve sıçan kovan anlamına gelir ve
Apollon tanrının "aleksikakos", yani kötülükleri
defetme gücünü dile getirir. Erythrai bilicisiyse,
Anadolu'dan Güney İtalya'ya göçüp
orada kent kuran Kyme'lilerin Sibylla'sıyla
birlikte ilkçağ dünyasının en ünlü dört kadın
bilicilerinden biri sayılırdı. O kadar ki Raphael
Vatikan'daki Sixtina kilisesinin tavanına
yaptığı freskin bir köşesine Erythrai, bir köşesine
de Cumae Sibylla'sını oturtmuştur. Herophile
adlı Sibylla, Pausanias'a göre, İda'lı
bir nympha'nın kızıymış. Bütün bunlardan
anlaşılan şu ki, Apollon tanrıyla ilgili bilicilik
Anadolu'dan çıkmış ve yayılmıştır. Kalkhas
ve Mopsos gibi efsanelik kişilerin serüveni de
aynı gerçeği kanıtlar (Kalkhas, Mopsos).