Azra Erhat – Mitoloji Sözlüğü

APOLLON
ha yoktur, ama hiçbir şair de Aphrodite'yi
Midilli'li kadın şair Sappho kadar güzel dile
getirmemiştir.
Apollon. İlkçağda Yunan denilen varlıkla
Akdeniz çevresindeki uygarlık topluluğuna
bir yenilik gelmiş olduğu su götürmez bir gerçektir.
Bu olaya geçen yüzyılda bir ad da takıldı,
Yunan mucizesi dendi. Mucize gibi gerçeküstü
bir terim kullanılması, bu olayın nedenlerinin
de, kökenlerinin de o zamanlar
pek aydınlanamamış olmasından, kısacası bilgi
yoksulluğundan gelmekteydi. Yunandan
kalma yapıtların, özellikle yazı tanıtlarının
çokluğu, bunların Batı uygarlığının bir başlangıcı
diye karşımıza çıkması ve gerek doğa,
gerekse insan üstüne düşüncesinin o günden
bugüne kesintisiz olarak süregelmesi bu olayın
bir başlangıç sayılmasına yol açmış, bilimi
bir çeşit yetinmeye götürmüş, bir çeşit coşku
ile asıl yolu olan inceleme, daha öncesini arama
ve anlama çabasından saptırmıştır. Ne
var ki o gün bugün çok ileri gidilmiş ve elde
edilen bulgularla olayın hiç de mucize olmadığı,
akılla algılanabilecek tutarlı tarihsel bir süreç
olduğu anlaşılmaya başlanmıştır. Bilimin
de bugün asıl coşkusunu yaratan neden, mucizeyi
aydınlatmak yolunda sayısız ipuçlarının
hemen hepsinin Anadolu topraklarında bulunması,
aydınlığın bir kez daha "Anadolu"
denilen güneşin doğduğu ülkeden gelmiş olduğunu
gösterir. İpuçlarını izlemek, bulguları
çoğaltmak ve değerlendirmek durumundayız
bugün. Bundan ötürüdür ki yeni bilimsel gerçeklerin
ışığında yeni yorumlar yaparak denemelerimizi
önermekten daha ileri gidemeyiz.
Ama bu da az çekici bir iş değildir.
Böyle bir denemeyi bu sözlükte Apollon
tanrının kökenleri ve kişiliği üstüne yapmak
istiyoruz. Bu tür denemelere bizden önce girişenlerden
esinlenerek ve elimizdeki bilgi ve
görgülerden faydalanarak Apollon'un bir
Anadolu tanrısı olduğunu tanıtlamaya çalışacağız.
Friedrich Nietzsche'nin "Tragedyanın Doğuşu"
adlı eserinde yaptığı Yunan varlığı üstüne
yorum bugün de geçerlidir sanıyoruz.
Yalnız tragedyada değil, ilkçağın Yunan
denilen yaratıcılığında birbirinden ayrı iki
öğeyi ayırmak doğru olsa gerek: Bu yaratıcı­
lık iki tanrının simgelediği iki karşıt varlığın
birleşmesinden doğmuştur. Bu iki tanrı da
Apollon'la Dionysos'tur. Apollon aydın, durgun,
ölçülü gücü simgeler, ışıktır, doğayı görme,
varlığı akılla algılama ve akıl yetisine dayanan
yöntemlerle biçimlendirme gücü ve yeteneğidir,
Apollon plastik sanattır, ama aynı
zamanda da öngörmedir, anlama ve kavramadır,
ışığın doğayı bir projektör gibi aydınlatıp
karanlık kalan sırlarını çözümlemesidir.
Ama bu güç, insanı bir seyirci ve bir taklitçi
olmaktan da ileri götüremez, yaratıcılık insanın
doğaya bir başka türlü coşkuyla karışmasını
şart koşar, karanlık güçlerin gizemine ermesini.
İşte bu gücü de Dionysos, şarap tanrı
simgeler. Dionysos doğanın kendisi değil, bir
ana tanrıça değil de, insana doğayla birleşmeyi
sağlayan bir araçtır sanki. İnsan için düşünülmüş,
yaratılmış bir tanrıdır. Nitekim insan
dişisinden doğmadır, insana karışır ve insan
çilesini çeker, ta ki taşkın gücünün ne
denli bir nimet olduğunu anlatabilsin insana.
Dionysos'un doğudan geldiğini, Anadolu'dan
çıkıp Yunanistan'a güç bela girebildiğini efsane
bağıra bağıra dile getirir. Nietzsche'nin
Yunan varlığına özgü en şaşırtıcı yapıtı saydığı
tragedyayı bağışlayana kadar akla karayı
seçmiştir bu tanrı. Ama Apollon, durgun akıl
gücü, bütün dallan ve bunları esinleyen perileriyle
Apollon öz Hellen varlığı sayılırdı,
Nietzsche'nin de bundan şüphesi yoktur herhalde.
Delphoi tanrısı Apollon bunca bilicilik
merkezleri, tapınakları ve efsaneleriyle özbeöz
Yunan, yani Yunanistan kökenliydi. Bu
yanlışlığı bilim Homeros'tan başlamak üzere
metinleri iyice okumamış olduğu için işlemiştir.
Arkeolojinin katkıları da eklenirse, gerçeğin
gün ışığına yakında çıkacağı umulur. Bizimkisi
yalnız bir deneme.
' (1) ADI VE EK ADLARI. Apollon adının Yunanca
olmadığı artık herkesçe bilinir. Ama
asıl kaynağı bugüne kadar açıklanamamıştır.
Acaba bu ad, kimi Hitit yazıtlarında rasgelinen
Apulunas tanrının adıyla bir olmasın? İlkçağdan
beri bu adın köken ve anlamını açıklamak
için boşuna çabalar gösterilmiş: "Apollon"
yani cezalandırmak, ya da "apello" defetmek,
kötülüğü önleyip korumak anlamına
gelen fiillerden, ya da başka kökenlerden tü-